DOI Artikel:
Kronika Naukowa Kalendarium
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49351#0475
467
Listy do Redakcji
W sprawie polskiego wydania pism Erwina Panofsky 'ego
(Erwin Panofsky, Średniowiecze. Tłum G. Jurkowlaniec, A. Kozak, T. Dobrzeniecki,
Warszawa, Wydawnictwo KR 2001)
Wydanie pism Erwina Panofsky’ego (1892-1968), nawet w tak skromnym zakresie, jak w wypadku tego
tomiku, należałoby przywitać z zadowoleniem. Ukazuje się ono bowiem dokładnie w trzydzieści lat po po-
przednim, dotąd jedynym wyborze jego prac, jaki ukazał się w Polsce (E. Panofsky, Studia z historii sztuki,
wybrał, opracował i posłowiem opatrzył J. Białostocki, Warszawa 1971), w sytuacji, kiedy rynek wydawniczy
zalany jest często bezwartościowymi tłumaczeniami książek z dziedziny historii sztuki. Niestety, przy bliższej
lekturze okazuje się, że książka roi się od błędów, których można było uniknąć, gdyby wydawca umożliwił
tłumaczom, zgodnie z umową, dokonanie korekty autorskiej, nie wprowadził bez porozumienia z nimi zmian
w tekstach, nie mówiąc już o podpisaniu nazwiskiem jednego z nich tekstu (Masyw zachodni katedry w Min-
deri), którego ten nie przełożył.
Podstawą przekładu był dwutomowy wybór artykułów Panofsky 'ego, wydany w 1998 roku w Berlinie
(Deutschsprachige Aufsdtze, I, Akademie Verlag), obejmujący większość jego prac w języku niemieckim,
powstałych przed wyjazdem do USA w 1933 roku. Ta publikacja, wydrukowana jako reprint, ale z komen-
tarzami wydawcy, znakomicie ilustruje kształtowanie się poglądów wielkiego uczonego, czego nie można
powiedzieć o polskim wyborze, wbrew temu co zapowiada na okładce wydawca. Sformułowanie na tylnej
stronie okładki, iż „publikowane tu teksty pozwalają śledzić proces dojrzewania badacza na tle ówczesnych
prądów humanistycznych, pokazująjego fascynacje problemami funkcji i znaczeń perspektywy i proporcji,
pojęciem stylu oraz problemem relacji między formą a utrwalonymi w tradycji znaczeniami symbolicznymi”
tylko w niewielkim stopniu odpowiada zawartości tomiku. Czytelnik nie dowie się bowiem, mimo obietnic,
o kształtowaniu się u Panofsky’ego pojęcia stylu, gdyż w polskim wyborze pominięty został artykuł Das
Problem des Stils in der bildenden Kunst (1915), o rozumieniu perspektywy jako formy symbolicznej, gdyż
zabrakło w nim słynnego studium Die Perspektive ais “symbolische Form ” (1927), czy znaczeniu dla jego
teorii pojęcia Kunstwollen, tak zakorzenionego w humanistyce niemieckiej, a więc o stosunku Panofsky'ego
do Wólfflina, Cassirera czy Riegla, obrazującym zapowiadaną polemikę z tradycją myśli humanistycznej.
Przyjrzyjmy się zatem temu, co pozostało: skromnemu wyborowi ośmiu artykułów z czterdziestu dziewięciu
zawartych w publikacji niemieckiej.
Książeczkę, nie poprzedzoną żadnym słowem wstępnym, o które prosiło by się przy tego typu publikacji,
bez nazwiska redaktora, który, jak się okaże, odegrał tak istotną rolę w opracowaniu tekstów, ale z wyekspo-
nowanymi na stronie tytułowej nazwiskami tłumaczy, otwiera esej o rozwoju teorii proporcji jako odbiciu
rozwoju stylu. Żeby nie było żadnych wątpliwości, redaktor zmienia zaraz na początku tekst tłumaczki:
„historia rozwoju teorii proporcji jest odzwierciedleniem historii rozwoju stylu” (s. 6), nie bacząc na to, że
Panofsky używa zamiennie słów historia i rozwój, co znalazło wyraz w angielskiej wersji artykułu, gdzie
niemieckie słowo Entwicklung, przetłumaczone zostało jako history i co starała się oddać tłumaczka pisząc:
„historia teorii proporcji jest odzwierciedleniem historii stylu”.
Jedną z przesłanek teorii Panofsky’ego na temat proporcji jest rozróżnienie między proporcjami „obiek-
tywnymi”, jakie przedstawiają się oku artysty, a „technicznymi”, które realizują się w procesie twórczym.
Odpowiedź na pytanie, jak się mają do siebie te pierwsze, poprzedza każde przedstawienie artystyczne.
Wystarczyło, że redaktor zmienił stronę czynną na bierną, aby całkowicie zmienić sens wywodu. Zdanie
tłumacza „To pierwsze pytanie dotyczy ‘obiektywnych’ proporcji, a odpowiedź na me poprzedza przedsta-
wienie artystyczne, to drugie zaś jest pytaniem o proporcje ‘techniczne’, a odpowiedź na nie znajdziemy
dopiero w samym procesie twórczym” zmienił na: „To pierwsze pytanie dotyczy ‘obiektywnych’ proporcji,
a odpowiedź na nie poprzedzona jest przez realizację artystyczną, to drugie zaś jest pytaniem o proporcje
‘techniczne’, a odpowiedź na nie znajdziemy dopiero w samym procesie twórczym” (s. 7), co już na pierw-
szy rzut oka razi brakiem logiki. Od kiedy bowiem, zapyta uważny czytelnik, przedstawienie artystyczne
poprzedza w procesie twórczym refleksję nad nim? Na tej samej stronie, w przypisie 2., redaktor zmienił
szyk zdania: „I do pewnego stopnia w stylistycznie analogicznej sztuce Azji i archaicznej Grecji” na: „1 do
pewnego stopnia w stylistycznie analogicznej archaicznej sztuce Azji i Grecji” wprowadzając do obiegu
nową kategorię - archaiczną sztukę Azji (!). W przypisie 30 Panofsky omawia „Podręcznik malarza z góry
Listy do Redakcji
W sprawie polskiego wydania pism Erwina Panofsky 'ego
(Erwin Panofsky, Średniowiecze. Tłum G. Jurkowlaniec, A. Kozak, T. Dobrzeniecki,
Warszawa, Wydawnictwo KR 2001)
Wydanie pism Erwina Panofsky’ego (1892-1968), nawet w tak skromnym zakresie, jak w wypadku tego
tomiku, należałoby przywitać z zadowoleniem. Ukazuje się ono bowiem dokładnie w trzydzieści lat po po-
przednim, dotąd jedynym wyborze jego prac, jaki ukazał się w Polsce (E. Panofsky, Studia z historii sztuki,
wybrał, opracował i posłowiem opatrzył J. Białostocki, Warszawa 1971), w sytuacji, kiedy rynek wydawniczy
zalany jest często bezwartościowymi tłumaczeniami książek z dziedziny historii sztuki. Niestety, przy bliższej
lekturze okazuje się, że książka roi się od błędów, których można było uniknąć, gdyby wydawca umożliwił
tłumaczom, zgodnie z umową, dokonanie korekty autorskiej, nie wprowadził bez porozumienia z nimi zmian
w tekstach, nie mówiąc już o podpisaniu nazwiskiem jednego z nich tekstu (Masyw zachodni katedry w Min-
deri), którego ten nie przełożył.
Podstawą przekładu był dwutomowy wybór artykułów Panofsky 'ego, wydany w 1998 roku w Berlinie
(Deutschsprachige Aufsdtze, I, Akademie Verlag), obejmujący większość jego prac w języku niemieckim,
powstałych przed wyjazdem do USA w 1933 roku. Ta publikacja, wydrukowana jako reprint, ale z komen-
tarzami wydawcy, znakomicie ilustruje kształtowanie się poglądów wielkiego uczonego, czego nie można
powiedzieć o polskim wyborze, wbrew temu co zapowiada na okładce wydawca. Sformułowanie na tylnej
stronie okładki, iż „publikowane tu teksty pozwalają śledzić proces dojrzewania badacza na tle ówczesnych
prądów humanistycznych, pokazująjego fascynacje problemami funkcji i znaczeń perspektywy i proporcji,
pojęciem stylu oraz problemem relacji między formą a utrwalonymi w tradycji znaczeniami symbolicznymi”
tylko w niewielkim stopniu odpowiada zawartości tomiku. Czytelnik nie dowie się bowiem, mimo obietnic,
o kształtowaniu się u Panofsky’ego pojęcia stylu, gdyż w polskim wyborze pominięty został artykuł Das
Problem des Stils in der bildenden Kunst (1915), o rozumieniu perspektywy jako formy symbolicznej, gdyż
zabrakło w nim słynnego studium Die Perspektive ais “symbolische Form ” (1927), czy znaczeniu dla jego
teorii pojęcia Kunstwollen, tak zakorzenionego w humanistyce niemieckiej, a więc o stosunku Panofsky'ego
do Wólfflina, Cassirera czy Riegla, obrazującym zapowiadaną polemikę z tradycją myśli humanistycznej.
Przyjrzyjmy się zatem temu, co pozostało: skromnemu wyborowi ośmiu artykułów z czterdziestu dziewięciu
zawartych w publikacji niemieckiej.
Książeczkę, nie poprzedzoną żadnym słowem wstępnym, o które prosiło by się przy tego typu publikacji,
bez nazwiska redaktora, który, jak się okaże, odegrał tak istotną rolę w opracowaniu tekstów, ale z wyekspo-
nowanymi na stronie tytułowej nazwiskami tłumaczy, otwiera esej o rozwoju teorii proporcji jako odbiciu
rozwoju stylu. Żeby nie było żadnych wątpliwości, redaktor zmienia zaraz na początku tekst tłumaczki:
„historia rozwoju teorii proporcji jest odzwierciedleniem historii rozwoju stylu” (s. 6), nie bacząc na to, że
Panofsky używa zamiennie słów historia i rozwój, co znalazło wyraz w angielskiej wersji artykułu, gdzie
niemieckie słowo Entwicklung, przetłumaczone zostało jako history i co starała się oddać tłumaczka pisząc:
„historia teorii proporcji jest odzwierciedleniem historii stylu”.
Jedną z przesłanek teorii Panofsky’ego na temat proporcji jest rozróżnienie między proporcjami „obiek-
tywnymi”, jakie przedstawiają się oku artysty, a „technicznymi”, które realizują się w procesie twórczym.
Odpowiedź na pytanie, jak się mają do siebie te pierwsze, poprzedza każde przedstawienie artystyczne.
Wystarczyło, że redaktor zmienił stronę czynną na bierną, aby całkowicie zmienić sens wywodu. Zdanie
tłumacza „To pierwsze pytanie dotyczy ‘obiektywnych’ proporcji, a odpowiedź na me poprzedza przedsta-
wienie artystyczne, to drugie zaś jest pytaniem o proporcje ‘techniczne’, a odpowiedź na nie znajdziemy
dopiero w samym procesie twórczym” zmienił na: „To pierwsze pytanie dotyczy ‘obiektywnych’ proporcji,
a odpowiedź na nie poprzedzona jest przez realizację artystyczną, to drugie zaś jest pytaniem o proporcje
‘techniczne’, a odpowiedź na nie znajdziemy dopiero w samym procesie twórczym” (s. 7), co już na pierw-
szy rzut oka razi brakiem logiki. Od kiedy bowiem, zapyta uważny czytelnik, przedstawienie artystyczne
poprzedza w procesie twórczym refleksję nad nim? Na tej samej stronie, w przypisie 2., redaktor zmienił
szyk zdania: „I do pewnego stopnia w stylistycznie analogicznej sztuce Azji i archaicznej Grecji” na: „1 do
pewnego stopnia w stylistycznie analogicznej archaicznej sztuce Azji i Grecji” wprowadzając do obiegu
nową kategorię - archaiczną sztukę Azji (!). W przypisie 30 Panofsky omawia „Podręcznik malarza z góry