DOI Artikel:
Artykuły i komunikaty
DOI Artikel:Zarębska, Teresa: Wielkie osie urbanistyczne XVIII-wiecznej Warszawy a kreacje André Le Nôtre'a
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49351#0075
Wielkie osie urbanistyczne XVII-wiecznej Warszawy a kreacje Andre Le Nótre’a
69
21. Projekt dziedzińców na osi Zamku Ujazdowskiego i schodów do dolnego parku
21. Design for the courtyards on the Ujazdów Castle Axis
and stairs leading to the lower park
Repr wg/after A. Lutostańska
rozwiązaniom klasycznym, wyważonym i otwartym. Na czasie był paryski model zało-
żenia, zapoczątkowany przez Le Nótre’a i nadal rozwijany. Posłużył on niewątpliwie twór-
com Osi Stanisławowskiej: królowi i jego doradcy, Augustowi Moszyńskiemu, ucho-
dzącemu za autora projektu. O związkach nowej „osi” z rozplanowaniem Pól Elizejskich
świadczą nie tylko analogie obu schematów, lecz i nazewnictwo: Rondo (Plac Unii Lubel-
skiej), Rotunda (Plac Zbawiciela), imiona nawiązujące do Rond Point de Champs
Elysees, nadane „gwiazdom Ujazdowa”49, formowanym od roku 1766, gdy król wy-
kupił przeznaczony dla nich teren. W 1771 roku, gdy inż. Antoni Eliż sporządził swą
Delinecyę Miasta Warszawy, schemat „osi” był jeszcze niekompletny: główna, długa
aleja, obecna Nowowiejska, była przecięta Aleją Ujazdowską, wyregulowaną Moko-
towską i świeżo przedłużoną Marszałkowską. Jedynym placem okrągłym był wówczas
Plac na Rozdrożu; zalążkami placów były miejsca trzech rogatek w nowo zrealizowa-
nych wałach Lubomirskiego.
Zwraca uwagę obfitość wariantów rozwiązania dziedzińców Zamku w różnych pro-
jektach. Znany „plan z Jabłonny” zapewne z roku 177O50 pokazał już wszystkie ulice
„osi”. Przewidywał dobudowanie skrzydeł Zamku o półokrągłych fasadach oraz utwo-
rzenie wielkiego dziedzińca z osią poprzeczną, zaakcentowaną półkolistymi, zielonymi
egzedrami, może wzorowanymi na planie Forum Trajana w Rzymie, oraz basenem z fon-
tanną, podczas gdy Delineacja pokazała w 1771 roku skrzydła prostokątne dostawione
do elewacji zachodniej zamku oraz wielki dziedziniec, z którego centrum wybiega na
zachód główna oś założenia. Na miejscu ogrodu Anny Jagiellonki został zaprojektowany
49 S. HERBST, Ulica Marszałkowska. Warszawa 1949, s. 23 nn.
50 Datowanie: W. TATARKIEWICZ, Łazienki Warszawskie. Warszawa 1957, s. 100. Wg T. Bernatowicza, Przemiany
Ujazdowa w okresie nowożytnym. [W:] Skarpa Warszawska. Red. B. Wierzbicka. Warszawa 1993, s. 198, plan ma
pochodzić z lat 1768-70.
69
21. Projekt dziedzińców na osi Zamku Ujazdowskiego i schodów do dolnego parku
21. Design for the courtyards on the Ujazdów Castle Axis
and stairs leading to the lower park
Repr wg/after A. Lutostańska
rozwiązaniom klasycznym, wyważonym i otwartym. Na czasie był paryski model zało-
żenia, zapoczątkowany przez Le Nótre’a i nadal rozwijany. Posłużył on niewątpliwie twór-
com Osi Stanisławowskiej: królowi i jego doradcy, Augustowi Moszyńskiemu, ucho-
dzącemu za autora projektu. O związkach nowej „osi” z rozplanowaniem Pól Elizejskich
świadczą nie tylko analogie obu schematów, lecz i nazewnictwo: Rondo (Plac Unii Lubel-
skiej), Rotunda (Plac Zbawiciela), imiona nawiązujące do Rond Point de Champs
Elysees, nadane „gwiazdom Ujazdowa”49, formowanym od roku 1766, gdy król wy-
kupił przeznaczony dla nich teren. W 1771 roku, gdy inż. Antoni Eliż sporządził swą
Delinecyę Miasta Warszawy, schemat „osi” był jeszcze niekompletny: główna, długa
aleja, obecna Nowowiejska, była przecięta Aleją Ujazdowską, wyregulowaną Moko-
towską i świeżo przedłużoną Marszałkowską. Jedynym placem okrągłym był wówczas
Plac na Rozdrożu; zalążkami placów były miejsca trzech rogatek w nowo zrealizowa-
nych wałach Lubomirskiego.
Zwraca uwagę obfitość wariantów rozwiązania dziedzińców Zamku w różnych pro-
jektach. Znany „plan z Jabłonny” zapewne z roku 177O50 pokazał już wszystkie ulice
„osi”. Przewidywał dobudowanie skrzydeł Zamku o półokrągłych fasadach oraz utwo-
rzenie wielkiego dziedzińca z osią poprzeczną, zaakcentowaną półkolistymi, zielonymi
egzedrami, może wzorowanymi na planie Forum Trajana w Rzymie, oraz basenem z fon-
tanną, podczas gdy Delineacja pokazała w 1771 roku skrzydła prostokątne dostawione
do elewacji zachodniej zamku oraz wielki dziedziniec, z którego centrum wybiega na
zachód główna oś założenia. Na miejscu ogrodu Anny Jagiellonki został zaprojektowany
49 S. HERBST, Ulica Marszałkowska. Warszawa 1949, s. 23 nn.
50 Datowanie: W. TATARKIEWICZ, Łazienki Warszawskie. Warszawa 1957, s. 100. Wg T. Bernatowicza, Przemiany
Ujazdowa w okresie nowożytnym. [W:] Skarpa Warszawska. Red. B. Wierzbicka. Warszawa 1993, s. 198, plan ma
pochodzić z lat 1768-70.