Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (63.2001)

77

MAŁGORZATA SZAFRAŃSKA
Warszawa, Zamek Królewski
Andre Le Nótre — mistrz iluzji i splendoru
Pewnego razu król Francji Ludwik XIV zwrócił się do swego intendenta budowli
tymi słowami: Pan jesteś szczęśliwym człowiekiem - Le Nótre. Przypadł mi
w udziale trudny obowiązek przypomnienia owego szczęśliwego człowieka
- bohatera naszej sesji, Andre Le Nótre’a, który zmarł dokładnie 300 lat temu.
Le Nótre należy do plejady artystów XVII-wiecznego francuskiego klasycyzmu.
Le Nótre to symbol epoki Króla-Słońce, współtwórca świata Wersalu, wysoko oceniany
przez współczesnych, mający rzesze naśladowców, nigdy nie zapomniany, od końca XIX
stulecia znów inspirujący twórców i konserwatorów - prawdziwie szczęśliwy człowiek!
Geneza
Skąd się wziął ze swą sztuką pełną splendoru, wrażliwości i prostoty? Był dużo starszy
od Ludwika XIV. Urodzony w 1613 roku, należał do pokolenia czasów przedkłasycznych,
czasów „nieporządku, gwałtowności, anarchistycznego indywidualizmu”1. Epoka Ludwi-
ka XIII i Frondy, pełna „wybryków i nieładu”, z właściwą logice dziejów konsekwencją,
doprowadziła do zbudowania państwa równowagi i dyscypliny2. „I wtedy” - jak pisze
B. Fay-„wystąpiła francuska szkoła klasyczna, której ścisłość, dokładność i zręczność w
sprowadzaniu [...] rzeczy do ich elementów najprostszych pozostała niedościgniona.
Wszystko, co było ciemne, zagmatwane i sprzeczne usunęła ona, wyrównała, przełożyła
na pojęcia jasne”3.
Wielki klasyk - Le Nótre - jak każdy klasyk nie był rewolucjonistą. Był geniuszem
formy, którą nadał poszukiwaniom i odkryciom swoich poprzedników. Le Nótre to porte-
parole tego typu ogrodu, który nazywamy francuskim. Jest to ogród, będący elementem
rezydencji skomponowanej wokół osi wspólnej dla wszystkich jej elementów, ogród
o rozległych parterach haftowych, strzyżonych bosketach, uciekających w dal perspekty-
wach, szemrzących fontannach, lśniących lustrach basenów, wypełniony niemą retoryką
alegorycznych posągów.
Ten typ ogrodu, który podbił na długie lata wyobraźnię twórców i ich zleceniodawców
w całej Europie, zaczął krystalizować się bardzo wcześnie. Już w XVI stuleciu we Francji,
z tajemniczych powodów, które rządzą zmianami estetycznych gustów, pojawiły się nowe,
istotne pomysły. Jean Guillaume w pracy o XVI-wiecznych francuskich ogrodach wymienia

1 H. PEYRE, Co to jest klasycyzm? Tłum. M. Żurowski. Warszawa 1985, s. 48.
2 Ibid., s. 45-46.
3 B. FAY, Essai sur la poesie. „Revue Europeenne” 1930, s. 668.