Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (63.2001)

80

Małgorzata Szafrańska

i piękności proponowanych ogrodów był szlachcic i intendent królewskich ogrodów
Jacques Boyceau de la Barauderie9.
Profesja
Andre Le Nótre - syn, a może i wnuk królewskiego ogrodnika - zanim został
(w 1635 roku) „pierwszym ogrodnikiem” brata króla, Gastona d’Orleans, ćwiczył się
w malarstwie w pracowni Simona Voueta w Luwrze. Tam zaprzyjaźnił się z innym
uczniem - Charlesem Le Brunem, który do śmierci będzie z nim współtworzył ogrody10.
Tam miał do czynienia z graficznymi przedstawieniami ogrodów włoskich, tak ważnych
dla jego twórczości. Przede wszystkim jednak wśród malarzy ukształtowała się jego
specyficzna i nowa postawa twórcza. Do tej pory autorami ogrodów byli architekci lub
ogrodnicy. Le Nótre wyszedł z rodźmy, której członkowie i znajomi, zatrudniani przez
królów i książąt w najświetniejszych ogrodach Francji, byli w najlepszym wypadku
specjalistami od założenia parteru, projektantami roślinnych ornamentów, bindaży
i gabinetów w bosketach11. Jean Le Nótre miał tytuł ..ogrodnika dwóch wielkich parterów
przed pałacem Tuilerii”12 13. Andre Le Nótre natomiast swą twórczością objął dyspozycję
ogrodu, rozkład części, i strukturę ich powiązań, a tworząc perspektywy kierował się
- w odróżnieniu od architektów - me tylko zasadami geometrii, lecz również malarską
perspektywą barwną. Miał świadomość odrębności swego metier^. Wielbiciel wielkiego
Franęois Mansarta i jego swego rodzaju uczeń, nie zawahał się - przy królu, ku uciesze
dworu - ostro skrytykować siostrzeńca wielkiego architekta. Jules Hardouin-Mansart
podczas pobytu Le Nótre’a we Włoszech wzniósł bowiem w Wersalu, w jednym
z bosketów, tzw. Kolumnadę, której architektoniczna struktura (zresztą piękna) tworzyła
dysonans z roślinną materią ogrodu. Le Nótre miał z niesmakiem powiedzieć do Ludwika
XIV: Wasza Królewska Mość zrobił z murarza ogrodnika, no i usmażył on danie na swój
sposób (wg Saint-Simona). Od 1681 roku Le Nótre uczestniczył w posiedzeniach
Akademii Architektury, lecz nigdy nie został jej członkiem. Był on pierwszym twórcą
ogrodów z prawdziwego zdarzenia, wykształconym i artystycznie, i ogrodniczo - choć
przesadzają nieraz biografowie z jego malarskimi talentami i upodobaniami. Gdy zmarł,
w jego domu znaleziono wiele rycin —to zrozumiałe w czasach, kiedy grafiki służyły jako
wzory — ale żadnych rysunków i dość dwuznaczną estetycznie, niemałą kolekcję przed-
miotów z Chin. Miał, jak wszyscy na dworze, obrazy i rzeźby, których znaczną część
ofiarował Ludwikowi XIV (w 1693 roku) w rewanżu za nobilitację (1681). Niestety,
w jego domu było bardzo mało książek, co dość dziwne w tym środowisku i w obliczu
tworzenia dzieł tak wiele mających wspólnego z kulturą literacką i kunsztownością myśli,
jakimi były ogrody Króla-Słońce.

9 J. BOYCEAU DE LA BARAUDERIE, Traite du jardinage selon les raisons de la naturę et de kart. Paris 1638.
10 O A. Le Nótrze m. in.: E. DE GANAY, Andre Le Nostre. Paris 1962; F. H. HAZLEHURST, Gardens oflllusion. The
Genius of Andre Le Nostre. Nashville-Tennessee 1980; B. JEANNEL, Le Nótre. Paris 1985; T. MARIAGE,
L’univers de Le Nostre. Bruxelles-Liege 1990; E. ORSENNA, Portrait d’un homme heureux, Andre Le Nótre,
1613-1700. Paris 2000.
11 A. ROSTAING, Andre Le Nótre et les jardins franęais du XVlle siecle: perspectives de recherche et “vues bornees
„Revue de l’Art” 2000, nr 3 (129), s. 15-27.
12 GANAY, op. cit,s,12.
13 O nowym traktowaniu ogrodu jako dzieła sztuki w środowisku Le Nótre’a pisze S. TAYLOR-LEDUC, A new treatise
in seventeenth-century garden history: Andre Felibien’s “Description de la Grotte d Yersailles”. „Journal of Garden
History” 1998, nr 1, s. 42.