DOI Artikel:
Artykuły i komunikaty
DOI Artikel:Targosz-Kretowa, Karolina: Ogród w teatrze i teatr w ogrodzie: krąg dworu polskiego XVII wieku i źródła jego inspiracji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49351#0102
96
Karolina Targosz
willi Poggio Imperiale, należącej do arcyksiężny Marii Magdaleny, ciotki polskiego króle-
wicza (siostry matki oraz macochy Władysława). Niewielki dramat, bez podziałów na
akty i sceny, jest właściwie introdukcją baletową - wprowadzeniem do baletu dworskich
dam i kawalerów oraz baletu konnego rycerzy, stanowiących zasadniczą część widowi-
ska, zaaranżowanych przez Agnola Ricciego (libretto i partytura wydane osobno drukiem
noszą w tytułach określenie balletto'/.
Impreza ta jest wyjątkowo dobrze udokumentowana. Oprócz zapisu nutowego i tekstu
dramatycznego posiadamy jeszcze jego polskie tłumaczenie pióra świadka przedstawie-
nia Stanisława Serafina Jagodyńskiego, z szeregiem objaśnień, relacje innych widzów
przedstawienia i ponadto serię pięciu rycin wykonanych przez syna i współpracownika
scenografa-Alfonsa Parigiego4 5. Choć trzeba pamiętać, że ryciny scen to nie dokumenta-
cja fotograficzna (na pewno daje w nich znać niekiedy większa swoboda obrazowania
w stosunku do rygorów warunków scenicznych), jest to jednak tak w owych czasach jesz-
cze rzadki, a bardzo cenny przekaz wizualny. Możemy go konfrontować z aluzjami dra-
matycznymi i opisami świadków wystawienia.
Giulio Parigi (przed 1580 - ok. 1635), główny architekt i inżynier Medyceuszów od
1608 roku, a jednocześnie scenograf i machinista, był bezpośrednim następcą Bernarda
Buontalentiego, przedstawicielem trzeciej już generacji florenckich artystów, uprawiają-
cych technikę momentalnej zmiany otwartej i ustawicznie eksperymentujących w zakre-
sie jej możliwości6. W La liberazione cli Ruggiero po morskiej scenie prologu {prima
scena), zasadnicza część akcji toczy się w niezmiennej scenerii ogrodu (seconda mula
delle scene), który dopiero pod koniec akcji płonie {terza muta delle scene), przemienia
się w pejzaż skalisty (cpiarta muta delle scene) i w nieutrwalony na rycinach pejzaż siel-
ski. Sceneria ogrodowa jest tu zatem zasadniczą oprawą miejsca akcji.
W eposie Ariosta Ruggiero ląduje na hipogryfie na morskim brzegu „fatalnej wyspy”
{isola fatale), „niezbożnego królestwa” (empio regno) rządzonego przez Alcynę, czarują-
cego jednak jasnością wód, o łąkach z bezpiecznie bytującymi na nich zwierzętami, wiecz-
nie rozkwitającymi i równocześnie owocującymi drzewami. Następnie Ruggiero wkracza
do złotego, ale i rojącego się od potworów miasta złej królowej, by wreszcie znaleźć się
w jej pałacu i na jej świetnym dworze. We florenckim przedstawieniu królestwo Alcyny
zredukowane zostało do wizji nadmorskiego, regularnego ogrodu, z górującym nad nim
pałacem w górzystym pejzażu (il. 1).
W tej podstawowej dla całości spektaklu scenie, na tylnym prospekcie widzowie oglą-
dali więc pogodny przestwór nieba z obłokami i pofałdowane góry, a u ich stóp budowlę
pałacową otoczoną tarasem z rampami, schodzącymi ku zatoce. Sceniczna imitacja ży-
wiołu morskiego wypełniała drugi plan sceny. Plan pierwszy stanowiła platforma, którą
po bokach obramiały po trzy boczne dekoracje, malowane niewątpliwie na obrotowych
penaktach. Przedstawiały one ogrodowe msze z posągami, o zmiennych przyczółkach,
4 Reprinty libretta i partytury wydała A. ŻURAWSKA, Pod maską Alcyny czyli La liberazione di Ruggiero dalFisola
d’Alcina F. Saracinellego i Wybawienie Ruggiera z wyspy Alcyny wraz z partyturą Franceschi Caccini. Napoli 1996;
id., Yagazione d’un tema: dal poema al libretto e al melodramma. [W:] Thedtre, musiąue et arts dans les cours
Europeennes de la Renaissance et du Baroąue. Etudes reunies et presentees par K. Sabik, Varsovie 1997 s. 143-151.
Relacje z peregrynacji, z opisami wystawienia La liberazione wydał A. PRZYBOŚ, Podróż królewicza Władysława
Wazy do krajów Europy zachodniej w latach 1624-1625 w świetle ówczesnych relacji. Kraków 1977 s. 345-346.
5 TARGOSZ-KRETOWA, op. cit., il. 14-19; ŻURAWSKA, op. cit., ilustracje na końcu tekstu.
6 E. POYOLEDO, Parigi Giulio. [W:] Enciclopedia dello Spettacolo. T. VII, Roma 1960, szp. 1675-1677.
Karolina Targosz
willi Poggio Imperiale, należącej do arcyksiężny Marii Magdaleny, ciotki polskiego króle-
wicza (siostry matki oraz macochy Władysława). Niewielki dramat, bez podziałów na
akty i sceny, jest właściwie introdukcją baletową - wprowadzeniem do baletu dworskich
dam i kawalerów oraz baletu konnego rycerzy, stanowiących zasadniczą część widowi-
ska, zaaranżowanych przez Agnola Ricciego (libretto i partytura wydane osobno drukiem
noszą w tytułach określenie balletto'/.
Impreza ta jest wyjątkowo dobrze udokumentowana. Oprócz zapisu nutowego i tekstu
dramatycznego posiadamy jeszcze jego polskie tłumaczenie pióra świadka przedstawie-
nia Stanisława Serafina Jagodyńskiego, z szeregiem objaśnień, relacje innych widzów
przedstawienia i ponadto serię pięciu rycin wykonanych przez syna i współpracownika
scenografa-Alfonsa Parigiego4 5. Choć trzeba pamiętać, że ryciny scen to nie dokumenta-
cja fotograficzna (na pewno daje w nich znać niekiedy większa swoboda obrazowania
w stosunku do rygorów warunków scenicznych), jest to jednak tak w owych czasach jesz-
cze rzadki, a bardzo cenny przekaz wizualny. Możemy go konfrontować z aluzjami dra-
matycznymi i opisami świadków wystawienia.
Giulio Parigi (przed 1580 - ok. 1635), główny architekt i inżynier Medyceuszów od
1608 roku, a jednocześnie scenograf i machinista, był bezpośrednim następcą Bernarda
Buontalentiego, przedstawicielem trzeciej już generacji florenckich artystów, uprawiają-
cych technikę momentalnej zmiany otwartej i ustawicznie eksperymentujących w zakre-
sie jej możliwości6. W La liberazione cli Ruggiero po morskiej scenie prologu {prima
scena), zasadnicza część akcji toczy się w niezmiennej scenerii ogrodu (seconda mula
delle scene), który dopiero pod koniec akcji płonie {terza muta delle scene), przemienia
się w pejzaż skalisty (cpiarta muta delle scene) i w nieutrwalony na rycinach pejzaż siel-
ski. Sceneria ogrodowa jest tu zatem zasadniczą oprawą miejsca akcji.
W eposie Ariosta Ruggiero ląduje na hipogryfie na morskim brzegu „fatalnej wyspy”
{isola fatale), „niezbożnego królestwa” (empio regno) rządzonego przez Alcynę, czarują-
cego jednak jasnością wód, o łąkach z bezpiecznie bytującymi na nich zwierzętami, wiecz-
nie rozkwitającymi i równocześnie owocującymi drzewami. Następnie Ruggiero wkracza
do złotego, ale i rojącego się od potworów miasta złej królowej, by wreszcie znaleźć się
w jej pałacu i na jej świetnym dworze. We florenckim przedstawieniu królestwo Alcyny
zredukowane zostało do wizji nadmorskiego, regularnego ogrodu, z górującym nad nim
pałacem w górzystym pejzażu (il. 1).
W tej podstawowej dla całości spektaklu scenie, na tylnym prospekcie widzowie oglą-
dali więc pogodny przestwór nieba z obłokami i pofałdowane góry, a u ich stóp budowlę
pałacową otoczoną tarasem z rampami, schodzącymi ku zatoce. Sceniczna imitacja ży-
wiołu morskiego wypełniała drugi plan sceny. Plan pierwszy stanowiła platforma, którą
po bokach obramiały po trzy boczne dekoracje, malowane niewątpliwie na obrotowych
penaktach. Przedstawiały one ogrodowe msze z posągami, o zmiennych przyczółkach,
4 Reprinty libretta i partytury wydała A. ŻURAWSKA, Pod maską Alcyny czyli La liberazione di Ruggiero dalFisola
d’Alcina F. Saracinellego i Wybawienie Ruggiera z wyspy Alcyny wraz z partyturą Franceschi Caccini. Napoli 1996;
id., Yagazione d’un tema: dal poema al libretto e al melodramma. [W:] Thedtre, musiąue et arts dans les cours
Europeennes de la Renaissance et du Baroąue. Etudes reunies et presentees par K. Sabik, Varsovie 1997 s. 143-151.
Relacje z peregrynacji, z opisami wystawienia La liberazione wydał A. PRZYBOŚ, Podróż królewicza Władysława
Wazy do krajów Europy zachodniej w latach 1624-1625 w świetle ówczesnych relacji. Kraków 1977 s. 345-346.
5 TARGOSZ-KRETOWA, op. cit., il. 14-19; ŻURAWSKA, op. cit., ilustracje na końcu tekstu.
6 E. POYOLEDO, Parigi Giulio. [W:] Enciclopedia dello Spettacolo. T. VII, Roma 1960, szp. 1675-1677.