DOI Artikel:
Artykuły i komunikaty
DOI Artikel:Targosz-Kretowa, Karolina: Ogród w teatrze i teatr w ogrodzie: krąg dworu polskiego XVII wieku i źródła jego inspiracji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49351#0115
Ogród w teatrze i teatr w ogrodzie. Krąg dworu polskiego XVII wieku
109
Wenecki pisarz Maiolino Bissaccioni, członek Accademia degli Incogmti (do której zali-
czony został również Virgilio Puccitelli, co dumnie zaznaczył w druku jednego z librett),
zdecydował się jednak przyznać, że malarstwo iluzjonistyczne zdolne jest z powodze-
niem omamić oko we wszystkim, prócz przedstawienia ognia (m ogni cosa pud 1’occhio
rimanere ingannato, ma nel fuoco sempre e la pittura ignorante). Dlatego to podkreślał
wyjątkowość weneckiego wystawienia Yenere gelosa, w którym Torelli zdecydował się
zastosować żywe ognie i to w dużej ilości (fuochi vivi e cosi abbondanti) — ku wielkiemu
zresztą przerażeniu widzów37.
Pożary były zbyt groźną i częstą plagą, by ryzykować ich wzniecenie i to zwłaszcza
w teatrach dworskich, stanowiących część rezydencji, w obecności najdostojniejszych
osób. Płomienie i błyskawice wywoływano najwyżej smugą zapalonego proszku kalafo-
nii: Nie grozi on ani pożarem, ani przykrym odorem i raczej przyjemny zapach pozostawi
- zapewniał Furttenbach38. Tym żywym ogniem posługiwano się zapewne najczęściej
w oddalonym, drugim planie sceny. Dużym problemem było wszak samo ośwetlenie sce-
ny i manipulowanie knotami lamp, powodującymi ich przyciemnienia i rozjaśnienia39.
To samo dotyczy żywiołu wody na scenie - morza, rzek i fontann. Zastosowanie praw-
dziwej wody do naumachii na parterze sali teatralnej w Palazzo della Pilota w Parmie
w 1628 roku było wypadkiem odosobnionym, podobnie jak eksperyment Beminiego, jego
inscenizacja wylewu Tybru w rok po autentycznej powodzi, w 1638 roku w Rzymie, która
wywołała podobno panikę wśród widzów40 41. W traktatach sporo miejsca poświęcono taj-
nikom morskich scenerii, sposobom imitowania fal, podnoszenia się ich i opadania, róż-
norodnych odmian - spokojnej, poruszonej i spiętrzonej, a nawet zmianom ich koloru.
Pomiędzy falami przesuwano w podscemu łodzie, okręty, morskie bóstwa i stwory, a Sab-
batini komunikował, w jaki sposób mityczni mieszkańcy wód mogą efektownie prychać
wodą, wydmuchując przez rurki kawałeczki srebrnej folii (pezzetti d’argento battutoY^■
Bogowie rzeczni lali z dzbanów, a źródła i fontanny tryskały podobnie imitowaną
„wodą” - przesuwanymi w podscemu pasmami błękitnej materii, migoczącej w świetle
lamp, bo przetykanej srebrem42. Tak zatem tryskały wodą plastycznie ukształtowane fon-
tanny w teatrze Władysława IV i Wiśniowieckich. Nie były to bynajmniej sposoby prze-
starzałe, skoro współcześnie chwalono podobne realizacje Torellego, właśnie za udatne
imitowanie wody (Z’immensitd di quell’acąue, cosiperfettamente come tutte le altre cose
imitate^3. Jeszcze i sto lat później Giovanni Niccoló Seiwandoni posługiwał się gazami
z błyszczącymi pajetkami, jako bardziej nawet efektownymi na scenie niż woda realna44.
37 Ibid., s. 242.
38 FURTTENBACH, op. cit, s. 126-127.
39 SABBATINI, op. cit, s. 41-61 (rozdz. 38-41); FURTTENBACH, op. cit., s. 122-126.
401. MAMCZARZ, „La gloria d’Amore" d’Aurelio Aureli et les naumachies auxXVIe et XVIIC siecles. [W:] Problemes
interferences genres au thedtre et lesfetes en Europę. Etudes presentees et reunies par I. Mamczarz, Paris 1985, s. 194;
C. E. TANFANI, Bernini Gian Lorenzo. [W:] Enciclopedia dello Spettacolo. T. II, Roma 1954, szp. 374.
41 SABBATINI, op. cit., s. 108-122 (rozdz. 27-34) - opisywał sposoby imitowania fal przez poruszanie linami pod
rozciągniętym płótnem, przesuwanie falistych profili płaskich lub obracanie korbami modelowanych wałów. Rozdz. 34
- Come si possano jare apparire delfini o altri mostri marini che nuotando mostrino di spruzzar 1’accjua. Podobne
przepisy i ilustracje daje FURTTENBACH, op. cit., s. 118-122, il. 33.
42 SABBATINI, op. cit., s. 124 (rozdz. 35 - Come sipossa fingere unfiume ch 'habbia sempre I ’acqua corrente), s. 125
(rozdz. 36 - Come si possa fitngere una fonte la quale mostri continuamente gettar acqua~).
43 BJURSTRÓM, op. cit., s. 239.
44 M. F. CHR1STOUT, Le merveilleux et le thedtre du silence. En France a partir du XVIIC siecle. Paris 1965, s. 157.
109
Wenecki pisarz Maiolino Bissaccioni, członek Accademia degli Incogmti (do której zali-
czony został również Virgilio Puccitelli, co dumnie zaznaczył w druku jednego z librett),
zdecydował się jednak przyznać, że malarstwo iluzjonistyczne zdolne jest z powodze-
niem omamić oko we wszystkim, prócz przedstawienia ognia (m ogni cosa pud 1’occhio
rimanere ingannato, ma nel fuoco sempre e la pittura ignorante). Dlatego to podkreślał
wyjątkowość weneckiego wystawienia Yenere gelosa, w którym Torelli zdecydował się
zastosować żywe ognie i to w dużej ilości (fuochi vivi e cosi abbondanti) — ku wielkiemu
zresztą przerażeniu widzów37.
Pożary były zbyt groźną i częstą plagą, by ryzykować ich wzniecenie i to zwłaszcza
w teatrach dworskich, stanowiących część rezydencji, w obecności najdostojniejszych
osób. Płomienie i błyskawice wywoływano najwyżej smugą zapalonego proszku kalafo-
nii: Nie grozi on ani pożarem, ani przykrym odorem i raczej przyjemny zapach pozostawi
- zapewniał Furttenbach38. Tym żywym ogniem posługiwano się zapewne najczęściej
w oddalonym, drugim planie sceny. Dużym problemem było wszak samo ośwetlenie sce-
ny i manipulowanie knotami lamp, powodującymi ich przyciemnienia i rozjaśnienia39.
To samo dotyczy żywiołu wody na scenie - morza, rzek i fontann. Zastosowanie praw-
dziwej wody do naumachii na parterze sali teatralnej w Palazzo della Pilota w Parmie
w 1628 roku było wypadkiem odosobnionym, podobnie jak eksperyment Beminiego, jego
inscenizacja wylewu Tybru w rok po autentycznej powodzi, w 1638 roku w Rzymie, która
wywołała podobno panikę wśród widzów40 41. W traktatach sporo miejsca poświęcono taj-
nikom morskich scenerii, sposobom imitowania fal, podnoszenia się ich i opadania, róż-
norodnych odmian - spokojnej, poruszonej i spiętrzonej, a nawet zmianom ich koloru.
Pomiędzy falami przesuwano w podscemu łodzie, okręty, morskie bóstwa i stwory, a Sab-
batini komunikował, w jaki sposób mityczni mieszkańcy wód mogą efektownie prychać
wodą, wydmuchując przez rurki kawałeczki srebrnej folii (pezzetti d’argento battutoY^■
Bogowie rzeczni lali z dzbanów, a źródła i fontanny tryskały podobnie imitowaną
„wodą” - przesuwanymi w podscemu pasmami błękitnej materii, migoczącej w świetle
lamp, bo przetykanej srebrem42. Tak zatem tryskały wodą plastycznie ukształtowane fon-
tanny w teatrze Władysława IV i Wiśniowieckich. Nie były to bynajmniej sposoby prze-
starzałe, skoro współcześnie chwalono podobne realizacje Torellego, właśnie za udatne
imitowanie wody (Z’immensitd di quell’acąue, cosiperfettamente come tutte le altre cose
imitate^3. Jeszcze i sto lat później Giovanni Niccoló Seiwandoni posługiwał się gazami
z błyszczącymi pajetkami, jako bardziej nawet efektownymi na scenie niż woda realna44.
37 Ibid., s. 242.
38 FURTTENBACH, op. cit, s. 126-127.
39 SABBATINI, op. cit, s. 41-61 (rozdz. 38-41); FURTTENBACH, op. cit., s. 122-126.
401. MAMCZARZ, „La gloria d’Amore" d’Aurelio Aureli et les naumachies auxXVIe et XVIIC siecles. [W:] Problemes
interferences genres au thedtre et lesfetes en Europę. Etudes presentees et reunies par I. Mamczarz, Paris 1985, s. 194;
C. E. TANFANI, Bernini Gian Lorenzo. [W:] Enciclopedia dello Spettacolo. T. II, Roma 1954, szp. 374.
41 SABBATINI, op. cit., s. 108-122 (rozdz. 27-34) - opisywał sposoby imitowania fal przez poruszanie linami pod
rozciągniętym płótnem, przesuwanie falistych profili płaskich lub obracanie korbami modelowanych wałów. Rozdz. 34
- Come si possano jare apparire delfini o altri mostri marini che nuotando mostrino di spruzzar 1’accjua. Podobne
przepisy i ilustracje daje FURTTENBACH, op. cit., s. 118-122, il. 33.
42 SABBATINI, op. cit., s. 124 (rozdz. 35 - Come sipossa fingere unfiume ch 'habbia sempre I ’acqua corrente), s. 125
(rozdz. 36 - Come si possa fitngere una fonte la quale mostri continuamente gettar acqua~).
43 BJURSTRÓM, op. cit., s. 239.
44 M. F. CHR1STOUT, Le merveilleux et le thedtre du silence. En France a partir du XVIIC siecle. Paris 1965, s. 157.