Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (63.2001)

190

Jerzy Kowalczyk

Ogrodnictwo są bardzo zbliżone, choć nie identyczne, ze wzorami parterów opublikowa-
nych w wyżej wspomnianych traktatach francuskich. Może dalsze poszukiwania pozwolą
na wskazanie bezpośredniego źródła.
Osobną grupę ilustracji stanowi 6 rycin, wklejonych na trzech kartach, parterów ogro-
dowych projektowanych przez znakomitego architekta i rytownika francuskiego Daniela
Marofa z początku XVIII wieku (s. 35-39). Są to luźne, sygnowane przez autora, ryciny
o wymiarach 24,6 x 16,8 cm, ale nie wycięte z albumu, choć identyczne z tymi, które
znajdują się w zbiorze rycin Maroka opublikowanym w Amsterdamie w 1712 roku19
(il. 12-17). Widocznie ryciny te były sprzedawane pojedynczo. Ryciny Daniela Maroka,
prezentujące wysoki poziom artystyczny, były źródłem inspiracji dla autora omawianego
traktatu.
Oprócz wklejonych rycin w albumie są też 3 rysunki wykonane tuszem i ołówkiem
bezpośrednio na kartach (s. 220-224). Jeden, starannie narysowany (raczej przerysowany)
tuszem i podmalowany akwarelą, ukazuje fragment większego ogrodu z czterema prosto-
kątnymi kwaterami, obramionymi kanałami wodnymi i połączonymi mostkami (s. 224).
O wielkości planowanego założenia świadczy wrysowana łódź trzywiosłowa (il. 18). Trzy
inne rysunki - to szkice rysowane tuszem i ołówkiem, ledwie rozpoczęte, wykonane do-
syć niedbale i dyletancko. Na jednym z nich (il. 19) widzimy prostokątną kwaterę - „ko-
mórkę miłosną” z wpisanymi imionami zakochanej pary i symbolami miłości20 (s. 220).
Czyżby otoczone kanałami cztery prostokątne kwatery na przednim rysunku miały przed-
stawiać ogród zakochanych? Na dwu pozostałych szkicach są też pokazane kwadratowe
kwatery o układzie koncentrycznym (il. 20, 21), wyraźnie wzorowanym na jednej z rycin
Daniela Marof a (por. ryc. 13).
Wśród rysunków znajduje się projekt niewielkiego pałacu typu maison de plaisance
z ryzalitami na osi i z pawilonami ustawionymi diagonalnie na narożach (il. 22, 23). Pała-
cyk jest piętrowy, z piano nobile. O funkcji rekreacyjnej świadczy sypialnia na osi usytu-
owana za westiybulem i tarasy widokowe nad narożnymi pawilonami. Zestaw elementów
architektonicznych, wieloboczny ryzalit środkowy, system boniowania i mansardowy
dach, wskazują na francuską proweniencję tej architektury. Rysunek fasady pałacu nie
wyszedł spod ręki profesjonalnego architekta, ale amatora przyuczonego w sprawach ar-
chitektury civilis, jakim był Tomasz Antoni Zamoyski.
Skromny podręcznik o ogrodach nie jest tworem jednorodnym. Wskazówki o hodowli
warzyw, kwiatów i drzew świadczą o profesjonalnym podejściu do sprawy, tak jakby pisał
to doświadczony ogrodnik. Autor nie poprzestaje jednak na wskazówkach praktycznych
i popisuje się swoją erudycją. Owa erudycja wyraziła się w historiozoficznych rozważaniach
w Przedmowie oraz w sporządzeniu zestawienia nazw i kwiatów w ośmiu językach. Wiele
trudu wymagałoby ścisłe określenie, w jakim stopniu przytoczone przez autora wskazówki
o hodowli stanowią sumę wiedzy praktycznej rodzimej, a w jakim stopniu zostały za-
czerpnięte z podręczników zagranicznych. To jest zadanie dla specjalisty. Historyka sztu-
ki interesuje przede wszystkim kompozycja przestrzenna ogrodu i towarzysząca
architektura.

19 Oevres du Sr D. Marot, architecte de Guillaume III, Roy de la Grandę Bretagne, contenant plusieurs pensees utilles
aux architectes, peintres, sculpteurs, orfeures, jardiniers etautres..., Amsterdam 1712, s. 122-145.
2(1 Napis na rysunku: Komorka Miłoscij JM Pana Studzińskiego Z JMoscią Panną Mistowską, niżej herby: Gozdawa
i jakiś nieokreślony, którego w herbarzach nie ma. Niżej przy dwu sercach łańcuchem połączonych napis z lewej - besz
nadziey, z prawej - w nadziey.