Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (63.2001)

266

Przemysław Wątroba

koronnego5. Większość zleceń, jakie architekt otrzymywał w czasie swej działalności
w Polsce, pochodziła od kilku magnackich rodów: Branickich, Potockich, Mniszchów
i in. W 1763 roku architekt już w stopniu pułkownika wyjechał z Warszawy do Berlina
i Poczdamu, gdzie przebywał jeszcze w 1772 roku6.
W dwunastoletniej działalności Ricauda w Polsce Jerzy Kowalczyk wydzielił trzy
okresy: I - warszawski (1752-57), lwowski (1757-60) i II - warszawski (1760-62).
W niniejszym artykule interesować nas będzie jedynie działalność Ricauda w Białymsto-
ku w początkowych i końcowych latach jego kariery w Polsce. Z zachowanej korespon-
dencji wiemy, że jako inżynier zajmował się tam urządzeniami hydraulicznymi,
zakładaniem kanałów, kaskad, fontann oraz doprowadzaniem do nich wody.
Odnalezione w 1994 roku w Bibliotheąue Nationale de France w Paryżu7 dziewięć
rysunków Pierre’a Ricauda de Tirregaille’a nie tworzy tak jednorodnego zespołu, jak to
jest w przypadku wielokrotnie już publikowanych rysunków krakowskich tego samego
architekta8. Siedem rysunków wklejonych jest do sztucznego albumu charakterystyczne-
go dla zbiorów paryskiej biblioteki, dwa pozostałe, większego formatu, zmontowane
w passe partout znajdują się w wielkich tekach ciągu topograficznego. Rysunki te w 1863
roku zostały ofiarowane Bibliotheąue Nationale de France przez Michela Hennin’a wraz
z jego wielką kolekcją, liczącą ponad 16 tysięcy obiektów9.
Pod względem ikonografii prace te można podzielić na dwie grupy: pierwszą - związa-
ną z białostockim okresem działalności Ricauda i drugą - z okresem lwowskim.
Cztery z prezentowanych rysunków dotyczą pałacowo-ogrodowego założenia Branic-
kich w Białymstoku, jednej z najbardziej znanych, a zarazem najlepiej opracowanych
ostatnio rezydencji magnackich z 1. połowy XVIII wieku.
Kompozycja ogrodu, jego dekoracja oraz źródła inspiracji były przedmiotem opubliko-
wanych w 1998 roku badań Anny Oleńskiej10. W swym artykule Autorka w wyczerpujący
sposób omówiła historię białostockiego założenia, toteż ograniczę się tutaj jedynie do przed-
stawienia najważniejszych faktów związanych z jego powstaniem. Około 1726 roku Jan
Klemens Branicki rozpoczął przebudowę pałacu. W tym samym czasie zaczęły się również
prace nad zakładaniem pałacowego ogrodu, o czym przekonują pierwsze rachunki pocho-
dzące z 1729 roku11. W ciągu następnego dziesięciolecia prowadzone były tam intensywne
prace ogrodnicze, w wyniku których założono m. in. francuskie partery (1732), boskety
i szpalery (1737). Zapewne z tego okresu pochodzi również ogródek kwiatowy, kuchenny,

5 KOWALCZYK, op. cit., s. 301.
6 T. MAŃKOWSKI, Architekt Pierre Ricaud de Tirgaille. Wrocław 1948; KOWALCZYK, op. cit., s. 316.
7 W tym miejscu winiem jestem serdeczne podziękowania, nieżyjącemu już niestety, panu Bninowi Ponsowi z Ecole
Nationale du Patrimoine za cenne wskazówki i pomoc w poszukiwaniach.
8 P. Ricaud de Tirregaille, Projekty dla F.S. Potockiego: pałac w Krystynopolu (7 rys.), pawilon kąpielowy (1 rys.),
maison de plaisance (1 rys.) i pałacyk w Perespie (1 rys.), pióro, pędzel, tusz i akwarela. Archiwum Państwowe
w Krakowie, sygn. A. Pot. 3137 (d. Zb. Kart. Pot. 101).
9 F. LUGT, Les Marqu.es de Collections de Dessins et d’Estampes. Amsterdam, 1921; s. 44. Natomiast rok 1852 jako
datę donacji podają: Y. BRUAND, M. HEBERT, Inventaire du Fonds Franęais. Gravures du XVIIIe siecle. T. 11. Paris,
1970, s. 315.
10 A. OLEŃSKA, Analiza kompozycji i dekoracji ogrodu przy pałacu Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku.
[W:] Ogród Branickich w Białymstoku. Badania - Projekty - Realizacja 1998, Studia i Materiały. „Ogrody” 4(10),
Warszawa 1998, s. 23-76.
11 J.K. Branicki zapłacił 771 tynfów i 1 szóstaka ogrodnikowi królewskiemu Szulcowi za drzewa różne ogrodowe.
KOWECKA, op. cit., s. 145.