DOI Artikel:
Artykuły i komunikaty
DOI Artikel:Whelan, Agnieszka: Różne oblicza ogrodu regularnego w Anglii w XVII i XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49351#0324
316
Agnieszka Whelan
oraz odrazy do absolutystycznej tyranii i anarchii. Tryumf natury, to jest ogrodu pejzażo-
wego, możliwy był tylko w cywilizowanym, wolnym, dostatnim i demokratycznym kraju.
Walpole skojarzył ogrody ze świadomością polityczną i ustalił ich miejsce jako sztuki
o wysokim statusie moralnym, należącej do narodowej skarbnicy kultury. W takim ujęciu
odmówił jakiejkolwiek pozytywnej cechy ogrodom geometrycznym: najpierw sztuka
w rękach grubiańskich została wywyższona nad naturę, następnie w rękach ostentacyjne-
go bogactwa stała się środkiem oporu przeciw naturze, a im bardziej podążała w tym
kierunku, tym bardziej panowie przekonani byli, że demonstrują swoją władzęk
Jedną z tez, którą Walpole z sukcesem zaszczepił późniejszym pokoleniom było prze-
konanie, że istnieje definitywna data odwrotu od „fałszywego gustu” - rok 1713. Wów-
czas poeta Alexander Pope opublikował w „The Guardian” swój protest przeciw modzie
na strzyżone drzewka i zaprezentował liryczny model prostoty ogrodu naturalnego posłu-
gując się przykładem ogrodu Alkmoosa z Odysei Homera. Na miejsce parterów i boske-
tów weszła wolna natura, do której z dawna tęsknili wizjonerzy, a którą naród angielski za
przykładem Johna Bndgemana i Williama Kenta mógł nareszcie pojąć w posiadanie4 5.
A więc nie tylko została uściślona metryka narodzin stylu naturalnego, zostali mu przypi-
sani ojcowie - myśliciele, malarze, poeci jak Alexander Pope, Joseph Addison i Earl
Shaftesbury, którzy potrafili w pełni dać wyraz wizji harmonii natury w jeszcze geome-
trycznym, czyli estetycznie pokracznym świecie6 7. Za wyjątkiem złożenia hołdu Johnowi
Miltonowi, ślepemu wieszczowi natury, Walpole odmówił spojrzenia na wiek XVII ina-
czej niż tylko przez zwierciadło swojej tezy o trudnej, skokowej ewolucji ludzkości
w kierunku ogrodu pejzażowego. Słowem, ogród krajobrazowy w Anglii miał być nowo-
czesną koncepcją, zupełnie odcinającą się od wszelkich związków z przeszłością,
w pełni ukształtowaną od początku. Według znanego zwrotu, ogród krajobrazowy wysko-
czył w pełni uformowany z głowy Addisona, Pope’a i łorda Shaftesbury1. W rezultacie
autorytarnej wypowiedzi Walpole’a, przez niemal 200 lat istniała historia ogrodów krajo-
brazowych poszukująca dowodów na jego tezy, bez kwestionowania ich trafności8. Wal-
pole skierował badaczy w stronę studiów nad estetyką, literaturą i malarstwem. Dopiero
ostatnio zakres zainteresowań historyków poszerzył się wielce o studia kartograficzne, ana-
lizę lokalnych dokumentów, o rezultaty badań z archeologii, historii ekonomii i gospodarki
agrarnej. W dziedzinie ogrodów regularnych ten szeroki, wielodyscyplinarny kontekst
4 Loc. cit.
5 Ibid., s. 80, 83.
6 Alexander Pope (1688-1744), autor An Epistle to Lord Burlington (1731) i innych wpływowych prac. Joseph Addison
(1672-1719), który swoje przekonania zawarł w listach do periodyków „The Tatler” i „The Spectator” w latach
1710-1712. Anthony Ashley Cooper, trzeci Earl of Shaftesbury (1671-1713), autor Characteristics oj Men, Manners,
Opinions, Times w trzech tomach, 1711. Z obszernej literatury przedmiotu podaję kilka kluczowych pozycji:
D. LEATHERB ARROW, Charactei; Geometry and Perspectiye: the Third Earl oj Shaftesbury s Principles of Garden
Design. „Journal of Garden History” IV, nr 4, s. 332-358; P. MARTIN, Pursuing Innocent Pleasures. The Gardening
World of Alexander Pope. Hamden, Connecticut 1984; J. DIXON HUNT, The Garden as Cultural Object. [W:] De
natured Pisions. Landscape and Culture in the Twentieth Century. S. Wrede i W. Howard Adams. New York 1994,
s. 9-32.
7 To dowcipne sformułowanie ukuł John Dixon Hunt, w: J. DIXON HUNT, Garden and Grove. The Italian Renaissance
Garden in the English Imagination: 1600-1750. London, Melbourne 1986, s. 180 i n.
8 Pisał o tym John Dixon Hunt w: DIXON HUNT, Garden and Grove...; id., The Garden as Cultural Object..., s. 9-32.
H. WALPOLE, The History of the Modern Taste in Gardening. Wstęp: J. Dixon Hunt, New York 1995; R. E. QUAIN-
TANCE, Walpole’s Whig Interpretation oj Landscaping History. „Studies in Eighteenth-Century Culture” IX, 1979,
s. 285-300.
Agnieszka Whelan
oraz odrazy do absolutystycznej tyranii i anarchii. Tryumf natury, to jest ogrodu pejzażo-
wego, możliwy był tylko w cywilizowanym, wolnym, dostatnim i demokratycznym kraju.
Walpole skojarzył ogrody ze świadomością polityczną i ustalił ich miejsce jako sztuki
o wysokim statusie moralnym, należącej do narodowej skarbnicy kultury. W takim ujęciu
odmówił jakiejkolwiek pozytywnej cechy ogrodom geometrycznym: najpierw sztuka
w rękach grubiańskich została wywyższona nad naturę, następnie w rękach ostentacyjne-
go bogactwa stała się środkiem oporu przeciw naturze, a im bardziej podążała w tym
kierunku, tym bardziej panowie przekonani byli, że demonstrują swoją władzęk
Jedną z tez, którą Walpole z sukcesem zaszczepił późniejszym pokoleniom było prze-
konanie, że istnieje definitywna data odwrotu od „fałszywego gustu” - rok 1713. Wów-
czas poeta Alexander Pope opublikował w „The Guardian” swój protest przeciw modzie
na strzyżone drzewka i zaprezentował liryczny model prostoty ogrodu naturalnego posłu-
gując się przykładem ogrodu Alkmoosa z Odysei Homera. Na miejsce parterów i boske-
tów weszła wolna natura, do której z dawna tęsknili wizjonerzy, a którą naród angielski za
przykładem Johna Bndgemana i Williama Kenta mógł nareszcie pojąć w posiadanie4 5.
A więc nie tylko została uściślona metryka narodzin stylu naturalnego, zostali mu przypi-
sani ojcowie - myśliciele, malarze, poeci jak Alexander Pope, Joseph Addison i Earl
Shaftesbury, którzy potrafili w pełni dać wyraz wizji harmonii natury w jeszcze geome-
trycznym, czyli estetycznie pokracznym świecie6 7. Za wyjątkiem złożenia hołdu Johnowi
Miltonowi, ślepemu wieszczowi natury, Walpole odmówił spojrzenia na wiek XVII ina-
czej niż tylko przez zwierciadło swojej tezy o trudnej, skokowej ewolucji ludzkości
w kierunku ogrodu pejzażowego. Słowem, ogród krajobrazowy w Anglii miał być nowo-
czesną koncepcją, zupełnie odcinającą się od wszelkich związków z przeszłością,
w pełni ukształtowaną od początku. Według znanego zwrotu, ogród krajobrazowy wysko-
czył w pełni uformowany z głowy Addisona, Pope’a i łorda Shaftesbury1. W rezultacie
autorytarnej wypowiedzi Walpole’a, przez niemal 200 lat istniała historia ogrodów krajo-
brazowych poszukująca dowodów na jego tezy, bez kwestionowania ich trafności8. Wal-
pole skierował badaczy w stronę studiów nad estetyką, literaturą i malarstwem. Dopiero
ostatnio zakres zainteresowań historyków poszerzył się wielce o studia kartograficzne, ana-
lizę lokalnych dokumentów, o rezultaty badań z archeologii, historii ekonomii i gospodarki
agrarnej. W dziedzinie ogrodów regularnych ten szeroki, wielodyscyplinarny kontekst
4 Loc. cit.
5 Ibid., s. 80, 83.
6 Alexander Pope (1688-1744), autor An Epistle to Lord Burlington (1731) i innych wpływowych prac. Joseph Addison
(1672-1719), który swoje przekonania zawarł w listach do periodyków „The Tatler” i „The Spectator” w latach
1710-1712. Anthony Ashley Cooper, trzeci Earl of Shaftesbury (1671-1713), autor Characteristics oj Men, Manners,
Opinions, Times w trzech tomach, 1711. Z obszernej literatury przedmiotu podaję kilka kluczowych pozycji:
D. LEATHERB ARROW, Charactei; Geometry and Perspectiye: the Third Earl oj Shaftesbury s Principles of Garden
Design. „Journal of Garden History” IV, nr 4, s. 332-358; P. MARTIN, Pursuing Innocent Pleasures. The Gardening
World of Alexander Pope. Hamden, Connecticut 1984; J. DIXON HUNT, The Garden as Cultural Object. [W:] De
natured Pisions. Landscape and Culture in the Twentieth Century. S. Wrede i W. Howard Adams. New York 1994,
s. 9-32.
7 To dowcipne sformułowanie ukuł John Dixon Hunt, w: J. DIXON HUNT, Garden and Grove. The Italian Renaissance
Garden in the English Imagination: 1600-1750. London, Melbourne 1986, s. 180 i n.
8 Pisał o tym John Dixon Hunt w: DIXON HUNT, Garden and Grove...; id., The Garden as Cultural Object..., s. 9-32.
H. WALPOLE, The History of the Modern Taste in Gardening. Wstęp: J. Dixon Hunt, New York 1995; R. E. QUAIN-
TANCE, Walpole’s Whig Interpretation oj Landscaping History. „Studies in Eighteenth-Century Culture” IX, 1979,
s. 285-300.