DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Kopania, Kamil: Duchowa wędrówka po Jerozolimie: obraz pasyjny z koscioła św. Jakuba w Toruniu =
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0109
DUCHOWA WĘDRÓWKA PO JEROZOLIMIE. OBRAZ PASYJNY Z KOŚCIOŁA ŚW. JAKUBA W TORUNIU
103
& Pasja Chrystusa z Fofc/oF fw. JałMńa w 7brM/?m, 7-7ó'0-7J9d
Fot. F. Fo/joo/o
artystów ukazywało w scenach Pasji realia prawno-sądowe czasów, w których żyli^. Pod
postaciami oprawców przedstawiali m.in. katów, rozpoznawalnych dzięki charaktery-
stycznemu ubiorowi. Przypisane profesji katowskiej mają być barwy strojów - czerwona,
biała i zielona - oraz narzędzia służące do wykonywania zawodu - miecz czy też zwój
sznura^. Kocher wskazuje również, że wielokolorowy, pstrokaty, często podarty i znisz-
czony strój kojarzony był z najniższymi, a jednocześnie - mówiąc współczesnym języ-
kiem - kryminogennymi warstwami i grupami społeczeństwa, przede wszystkim
miejskim plebsem i prostytutkami. Różnokolorowe nogawki, postrzępione kubraki, roz-
darcia materiału - elementy obecne w ubiorach oprawców Chrystusa w scenie Biczowa-
nia i Cierniem Koronowania - świadczą więc o chęci negatywnego nacechowania
przedstawionych postaci. Strój staje się rodzajem znaku rozpoznawczego wskazującego
„złych", określającego margines społeczny.
Ustalenia Kocher'a zbieżne są z ustaleniami Mellinkoff^. Zgodnie z twierdzeniami
badaczki zło tkwiące w osobach oprawców ukazywane było przez artystów w znacznej
mierze właśnie za pomocą stroju, przez który „inność", „odmienność" zaznaczana była
najwyraźniej^. Z punktu widzenia niniejszych rozważań istotne są odwołania autorki do
46 Gemot KOCHER, „Passionsdarstellungen und rechtliche Volkskunde ", ForYc/mngen znr Rec/tAarc/D'o/ogte
Fec/it/tcAen U/FsFMH<7g, Zürich 1990, s. 131-191.
47 Ibid., s. 131-154. Badacz zwraca również uwagę, że liczne sceny męki ukazywane są na tle reprezentacyjnych gma-
chów, które uznać można za gmachy sądowe.
43 MELL1NKOFF, OntcaVY..., t. 1-2. Por. też inne prace na ten temat: Valentin GROEBNER, 77te Urna/ Ca/tare of
Pzo/gHce ta t/to Lato M<7<7/g Agay, New York 2004; Gerhard JARITZ, „Das Bild des „Negativen" als Visualisierung der
Übertretung von Ordnungen im Spätmittelalter", Aazgtgar &Y (FnnanAc/ten Vahoaa/wayoawY, 1993, s. 205-213;
Götz POCHAT, Da,s' Fr<?ai<7<? tat AFFe/a/to/: Danto/Zaag ai FanV an<7 Jiteratar; Würzburg 1997; Debra Higgs STRIC-
KLAND, Saracen, Deatons, & Jemy. Ma/a'ag A7oaV<?a.y /a AfeF'era/ hat, Princeton 2003.
49 MELLINKOFF, OatcaVy.... Warto wspomnieć, że niektóre z postaci oprawców ukazanych na Fay/t totmAF/e/'posia-
dają karykaturalne, zdeformowane oblicza - wykrzywione twarze i nieproporcjonalnie długie nosy (patrz sceny: Pojma-
nia, Cierniem koronowania, Drogi Krzyżowej i Chrystusa przed Herodem). Wszelkie anomalie hzjonomiczne,
deformacje, przedstawienia kalectwa i chorób obecne na późnośredniowiecznych obrazach również, zdaniem Mellin-
koff [s. 111-209], świadczyć miały o „odmienności" oprawców, o tkwiącym w nich złu. W tym kontekście patrz też:
Franciszek WALTER, IHt Stwojz. FzeźZuarz c/toróó .yFFaycF ózczegóF aW'aiatrVog/czaa O/tarza Ma/yacłtago, Kra-
ków 1933.
103
& Pasja Chrystusa z Fofc/oF fw. JałMńa w 7brM/?m, 7-7ó'0-7J9d
Fot. F. Fo/joo/o
artystów ukazywało w scenach Pasji realia prawno-sądowe czasów, w których żyli^. Pod
postaciami oprawców przedstawiali m.in. katów, rozpoznawalnych dzięki charaktery-
stycznemu ubiorowi. Przypisane profesji katowskiej mają być barwy strojów - czerwona,
biała i zielona - oraz narzędzia służące do wykonywania zawodu - miecz czy też zwój
sznura^. Kocher wskazuje również, że wielokolorowy, pstrokaty, często podarty i znisz-
czony strój kojarzony był z najniższymi, a jednocześnie - mówiąc współczesnym języ-
kiem - kryminogennymi warstwami i grupami społeczeństwa, przede wszystkim
miejskim plebsem i prostytutkami. Różnokolorowe nogawki, postrzępione kubraki, roz-
darcia materiału - elementy obecne w ubiorach oprawców Chrystusa w scenie Biczowa-
nia i Cierniem Koronowania - świadczą więc o chęci negatywnego nacechowania
przedstawionych postaci. Strój staje się rodzajem znaku rozpoznawczego wskazującego
„złych", określającego margines społeczny.
Ustalenia Kocher'a zbieżne są z ustaleniami Mellinkoff^. Zgodnie z twierdzeniami
badaczki zło tkwiące w osobach oprawców ukazywane było przez artystów w znacznej
mierze właśnie za pomocą stroju, przez który „inność", „odmienność" zaznaczana była
najwyraźniej^. Z punktu widzenia niniejszych rozważań istotne są odwołania autorki do
46 Gemot KOCHER, „Passionsdarstellungen und rechtliche Volkskunde ", ForYc/mngen znr Rec/tAarc/D'o/ogte
Fec/it/tcAen U/FsFMH<7g, Zürich 1990, s. 131-191.
47 Ibid., s. 131-154. Badacz zwraca również uwagę, że liczne sceny męki ukazywane są na tle reprezentacyjnych gma-
chów, które uznać można za gmachy sądowe.
43 MELL1NKOFF, OntcaVY..., t. 1-2. Por. też inne prace na ten temat: Valentin GROEBNER, 77te Urna/ Ca/tare of
Pzo/gHce ta t/to Lato M<7<7/g Agay, New York 2004; Gerhard JARITZ, „Das Bild des „Negativen" als Visualisierung der
Übertretung von Ordnungen im Spätmittelalter", Aazgtgar &Y (FnnanAc/ten Vahoaa/wayoawY, 1993, s. 205-213;
Götz POCHAT, Da,s' Fr<?ai<7<? tat AFFe/a/to/: Danto/Zaag ai FanV an<7 Jiteratar; Würzburg 1997; Debra Higgs STRIC-
KLAND, Saracen, Deatons, & Jemy. Ma/a'ag A7oaV<?a.y /a AfeF'era/ hat, Princeton 2003.
49 MELLINKOFF, OatcaVy.... Warto wspomnieć, że niektóre z postaci oprawców ukazanych na Fay/t totmAF/e/'posia-
dają karykaturalne, zdeformowane oblicza - wykrzywione twarze i nieproporcjonalnie długie nosy (patrz sceny: Pojma-
nia, Cierniem koronowania, Drogi Krzyżowej i Chrystusa przed Herodem). Wszelkie anomalie hzjonomiczne,
deformacje, przedstawienia kalectwa i chorób obecne na późnośredniowiecznych obrazach również, zdaniem Mellin-
koff [s. 111-209], świadczyć miały o „odmienności" oprawców, o tkwiącym w nich złu. W tym kontekście patrz też:
Franciszek WALTER, IHt Stwojz. FzeźZuarz c/toróó .yFFaycF ózczegóF aW'aiatrVog/czaa O/tarza Ma/yacłtago, Kra-
ków 1933.