DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Janowski, Andrzej; Słowiński, Sławomir: Sceny mitologiczne na misie brązowej z Nowego Objezierza i źródła ich inspiracji: =
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0160
154
ANDRZEJ JANOWSKI, SŁAWOMIR SŁOWIŃSKI
ATąźcł <?o g/y w A/A-f/v/AY/ z
/Vo/Y/A/<?.SY/ z/MAZLg'ggo wężg. Agg/t wg Mr/////, Samson
vs. Herkules ...,y?g. 72
twórcy(om) obu mis. Skąd zatem czerpał(li) on(oni) pomysły i czy w średniowieczu ist-
niał kanon przedstawiania Herakiesa/Herkulesa, na którym mogli się oprzeć? A może też
wzorów poszukiwać należy w sztuce antycznej? Spróbujemy odpowiedzieć na te pytania.
Scena 1 - Narodziny Herakiesa
Pomimo ogromu zachowanych do naszych czasów antycznych przedstawień Herakle-
sa/Herkulesa, próżno wśród nich szukać przedstawienia narodzin. By zostać herosem na-
leżało dokonać wspaniałych czynów, nie zostawało się nim dzięki urodzeniu i choć
Herakles stanowi w tym względzie postać wyjątkową, jest bowiem synem samego Zeusa
i herosem już od urodzenia (późniejsze czyny potwierdzają jedynie jego męstwo), to
w sztuce starożytnej motyw ten nie został zobrazowany!!)^. Dopiero chrześcijaństwo
w sposób szczególny wyeksponowało akt narodzin i zgodzić należy się z poglądem Jose-
phy Weitzmann-Fiedler, która analizując wyobrażenie na misie z rzeki Severn wyraziła
przypuszczenie, że artysta nie wzorował się na jakimś modelu antycznym, ale przedstawił
scenę zgodnie ze współczesną sobie średniowieczną konwencją. Jej kompozycja nawią-
zuje do scen narodzenia Mojżesza lub innych starotestamentowych scen narodzin^. Tak-
że szaty, w które ubrane są kobiety oraz wygląd łoża odpowiadają średniowiecznej
modzie. Narodziny Heraklesa zaprezentowane na obu misach nie mają zatem poza sobą
odpowiedników w przedstawieniach tego mitycznego bohatera, tak antycznych jak i śre-
dniowiecznych.
Scena 2 - Herakles dusi węże
Scena, w której Herakles dusi węże wysłane przez Herę, nie należała w antyku do spe-
cjalnie popularnych, mimo to do naszych czasów zachowało się co najmniej kilkadziesiąt
oraz z uwagi na fakt, że każdy wers Ekiogi opisuje inną scenę (a niekiedy dwie). Wersów tych jest 344, a zatem ilustro-
wany egzemplarz musiałby zawierać ponad 300 iluminacji (!). Por. także uwagi NEES, s. 297, przypis 76. Niekiedy
jedynie na odwrocie strony tytułowej przedstawiano walczące ze sobą postacie Alithii i Pseustis, rozdzielone przez
Phronesis (por. WEITZMANN-FIEDLER, ^o/??m/Nc/?egrawT/Ye ..., abb. 9) (lyc. 15).
- Por. Aexi'co/7 7co/?og7Y/p/?;cM/7? My/Ao/ogmg C/uMi'eog, op. cit.
^ WEITZMANN-FIEDLER, "Romanische Bronzeschalen ...", s. 117-118; ead., Ti'own/rBcAgg/'aw'g/'fg..., s. 23. Z po-
glądem tym polemizuje Lawrence Nees uważając, że widoczny na misie układ sceny narodzin nie jest wynikiem imitacji
jakiejś sceny starotestamentowej, ale ma podkreślić cudzołożny początek Heraklesa - NEES, op. cit., s. 278. Jak sądzi-
my zdanie tego badacza wynika z faktu, że inskrypcja otaczająca scenę oparta jest na słowach wypowiadanych przez
Pseustis - alegorię Pogaństwa. W naszych rozważeniach skupiamy się jednak na poszukiwaniu wzorca ikonograficzne-
go, nie koncentrując się na ideowej treści przedstawienia.
ANDRZEJ JANOWSKI, SŁAWOMIR SŁOWIŃSKI
ATąźcł <?o g/y w A/A-f/v/AY/ z
/Vo/Y/A/<?.SY/ z/MAZLg'ggo wężg. Agg/t wg Mr/////, Samson
vs. Herkules ...,y?g. 72
twórcy(om) obu mis. Skąd zatem czerpał(li) on(oni) pomysły i czy w średniowieczu ist-
niał kanon przedstawiania Herakiesa/Herkulesa, na którym mogli się oprzeć? A może też
wzorów poszukiwać należy w sztuce antycznej? Spróbujemy odpowiedzieć na te pytania.
Scena 1 - Narodziny Herakiesa
Pomimo ogromu zachowanych do naszych czasów antycznych przedstawień Herakle-
sa/Herkulesa, próżno wśród nich szukać przedstawienia narodzin. By zostać herosem na-
leżało dokonać wspaniałych czynów, nie zostawało się nim dzięki urodzeniu i choć
Herakles stanowi w tym względzie postać wyjątkową, jest bowiem synem samego Zeusa
i herosem już od urodzenia (późniejsze czyny potwierdzają jedynie jego męstwo), to
w sztuce starożytnej motyw ten nie został zobrazowany!!)^. Dopiero chrześcijaństwo
w sposób szczególny wyeksponowało akt narodzin i zgodzić należy się z poglądem Jose-
phy Weitzmann-Fiedler, która analizując wyobrażenie na misie z rzeki Severn wyraziła
przypuszczenie, że artysta nie wzorował się na jakimś modelu antycznym, ale przedstawił
scenę zgodnie ze współczesną sobie średniowieczną konwencją. Jej kompozycja nawią-
zuje do scen narodzenia Mojżesza lub innych starotestamentowych scen narodzin^. Tak-
że szaty, w które ubrane są kobiety oraz wygląd łoża odpowiadają średniowiecznej
modzie. Narodziny Heraklesa zaprezentowane na obu misach nie mają zatem poza sobą
odpowiedników w przedstawieniach tego mitycznego bohatera, tak antycznych jak i śre-
dniowiecznych.
Scena 2 - Herakles dusi węże
Scena, w której Herakles dusi węże wysłane przez Herę, nie należała w antyku do spe-
cjalnie popularnych, mimo to do naszych czasów zachowało się co najmniej kilkadziesiąt
oraz z uwagi na fakt, że każdy wers Ekiogi opisuje inną scenę (a niekiedy dwie). Wersów tych jest 344, a zatem ilustro-
wany egzemplarz musiałby zawierać ponad 300 iluminacji (!). Por. także uwagi NEES, s. 297, przypis 76. Niekiedy
jedynie na odwrocie strony tytułowej przedstawiano walczące ze sobą postacie Alithii i Pseustis, rozdzielone przez
Phronesis (por. WEITZMANN-FIEDLER, ^o/??m/Nc/?egrawT/Ye ..., abb. 9) (lyc. 15).
- Por. Aexi'co/7 7co/?og7Y/p/?;cM/7? My/Ao/ogmg C/uMi'eog, op. cit.
^ WEITZMANN-FIEDLER, "Romanische Bronzeschalen ...", s. 117-118; ead., Ti'own/rBcAgg/'aw'g/'fg..., s. 23. Z po-
glądem tym polemizuje Lawrence Nees uważając, że widoczny na misie układ sceny narodzin nie jest wynikiem imitacji
jakiejś sceny starotestamentowej, ale ma podkreślić cudzołożny początek Heraklesa - NEES, op. cit., s. 278. Jak sądzi-
my zdanie tego badacza wynika z faktu, że inskrypcja otaczająca scenę oparta jest na słowach wypowiadanych przez
Pseustis - alegorię Pogaństwa. W naszych rozważeniach skupiamy się jednak na poszukiwaniu wzorca ikonograficzne-
go, nie koncentrując się na ideowej treści przedstawienia.