DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Olszacki, Tomasz: Mandragora w kolegiacie opatowskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0190
184
TOMASZ OLSZACKI
9.
g/c/ żcf .sC/c/',' f/Y/g/rrc/r/
Jcłorac/7 r?<3 /c.s'cr/z/c
g/'zy/ivrCowc/ Faw/en/cy
zwc/?c/ 57<3/Y/ /gwarna
w Fc/Y/r/ó/crrcA fCzccAy).
F*o/. 7b/?m,s'z 6)/.s'zccC/, 2009
omawianego kodeksu Dioskorides wskazuje alraunę (/?o^ óenc ujętego w sposób bardzo
podobny do opatowskiego), trzymanego przez Heuresis - boginię wynalazczości'^. Po-
między nimi widać konającego w konwulsjach psa, ofiarę wydarcia korzenia ziemi. Scena
wyrywania rośliny przy pomocy psa, w asyście odpowiednio przygotowanego człowieka,
to temat znany i powielany w kodeksach z XV i XVI wieku'Ä W późnym średniowieczu
popularne stają się także rysunki pary alraun: kobiety i mężczyzny, które często odnaleźć
można w zielnikach, jak choćby w Car/ rwo' GasaaiaT?^'/ z roku 1485'k O ile jednak po-
wszechnie znane są malowane lub rysowane wyobrażenia mandragory, o tyle jej przesta-
wienia w rzeźbie architektonicznej właściwie nie występują. Jedyny znany mi przykład
znajduje się w Pardubicach, na osiemnastowiecznym fryzie zdobiącym fasadę przyrynko-
wej kamienicy zwanej Stara lékâma'Â
Zob. np.: RÄTSCH, RoJ/my w/AAc/... jak przyp. 6, s. 136, zob. też: < http://www.ub.uio.no/uhs/bokskatter/dioscori-
des/dioscorides.html >
'6 Zob. np.: (77?eaAM/7?) .yam'/a/A (Rzym, Biblioteca Casanatense, ms. 4182, XIV w.) - KOBłELUS, F/o7Y7-
73M/7? c/7/iVMWMfM ....jak przyp. 6, ryc. 165; Herbarium (Pawia, Biblioteca Universitaria, Aldini 211, fol. 20, XV w.) -
„Mandragora" [w:] Z?n'A7777?7'c<3. FJyc/'a poM<3, t. 25, Poznań 2001, s. 129; rękopis botaniczny (Monachium, Bayerische
Staatsbibliothek, Cod. Icon. 26, f. 59f XVI w.) - Dorothea FORSTNER, ówm/ syw&Fł/ cńrzeJcymhł/ę/ przekł.
i oprać. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński; wybór il. i kom. Tamara Łozińska, Warszawa 1990,
il. 59.
^Johannes de CUBA. Cm3 M7?<7 GAyt^ńet/, Mainz 1485 - zob. np. Fritz-Martin ENGEL,
zm/ńe/Y;, Hannover 1978, s. 23. Zróżnicowanie płciowe alraunów, mające swe „uzasadnienie" w istnieniu dwóch jej
europejskich gatunków, znalazło jednak swój ikonograficzny wyraz już znacznie wcześniej, bo w Vł-Vłł stuleciu,
o czym świadczą ryciny z tzw. Dioskoridesa neapolitańskiego (Biblioteca Nazionaie di Napoli) < http://www.bnnonli-
ne.it/biblvir/dioscoride/pages/72 XC.htm >
' ^ Fryz zawiera próbę zobrazowania Linneuszowej systematyki przyrody; ukazuje piękną mandragorę-atraunę płci żeń-
skiej wykreowaną w tym kontekście na symbol świata roślin; ponadto przedstawiono: węża (gady), muchę (owady),
jelenia (ssaki), wieloryba (ryby-Ac!) i traszkę (płazy). Na szczycie kamienicy wyobrażony został Chrystus (Pan Stwo-
rzenia?). Trudno wyjaśnić brak motywu mandragory w średniowiecznej rzeźbie architektonicznej. Pewne szanse na
dalsze badania nad tym zagadnieniem może przynieść analiza rzeźb przedstawiających słonie (por. przyp. 10), jak
również próba reinterpretacji masek liściastych, motywu znanego w antyku, a rozpowszechnionego w średniowieczu;
zob. np.: Marek WALCZAK, /?z<W arcF'teÆtom'czTM w T/c/opoAcc z<? czadów AAz/wzArza IDA/oego, Kraków 2006,
s. 13, 311, 106-107, 311-312. Dotychczasowe koncepcje dopuszczają interpretację owych masek jako symbolu wital-
nych sił natury, jak również odniesień chrystologicznych, konotacji rajskich i sepulkralnych. A może właśnie w mandra-
gorze upatrywać należy pierwowzoru masek liściastych?
TOMASZ OLSZACKI
9.
g/c/ żcf .sC/c/',' f/Y/g/rrc/r/
Jcłorac/7 r?<3 /c.s'cr/z/c
g/'zy/ivrCowc/ Faw/en/cy
zwc/?c/ 57<3/Y/ /gwarna
w Fc/Y/r/ó/crrcA fCzccAy).
F*o/. 7b/?m,s'z 6)/.s'zccC/, 2009
omawianego kodeksu Dioskorides wskazuje alraunę (/?o^ óenc ujętego w sposób bardzo
podobny do opatowskiego), trzymanego przez Heuresis - boginię wynalazczości'^. Po-
między nimi widać konającego w konwulsjach psa, ofiarę wydarcia korzenia ziemi. Scena
wyrywania rośliny przy pomocy psa, w asyście odpowiednio przygotowanego człowieka,
to temat znany i powielany w kodeksach z XV i XVI wieku'Ä W późnym średniowieczu
popularne stają się także rysunki pary alraun: kobiety i mężczyzny, które często odnaleźć
można w zielnikach, jak choćby w Car/ rwo' GasaaiaT?^'/ z roku 1485'k O ile jednak po-
wszechnie znane są malowane lub rysowane wyobrażenia mandragory, o tyle jej przesta-
wienia w rzeźbie architektonicznej właściwie nie występują. Jedyny znany mi przykład
znajduje się w Pardubicach, na osiemnastowiecznym fryzie zdobiącym fasadę przyrynko-
wej kamienicy zwanej Stara lékâma'Â
Zob. np.: RÄTSCH, RoJ/my w/AAc/... jak przyp. 6, s. 136, zob. też: < http://www.ub.uio.no/uhs/bokskatter/dioscori-
des/dioscorides.html >
'6 Zob. np.: (77?eaAM/7?) .yam'/a/A (Rzym, Biblioteca Casanatense, ms. 4182, XIV w.) - KOBłELUS, F/o7Y7-
73M/7? c/7/iVMWMfM ....jak przyp. 6, ryc. 165; Herbarium (Pawia, Biblioteca Universitaria, Aldini 211, fol. 20, XV w.) -
„Mandragora" [w:] Z?n'A7777?7'c<3. FJyc/'a poM<3, t. 25, Poznań 2001, s. 129; rękopis botaniczny (Monachium, Bayerische
Staatsbibliothek, Cod. Icon. 26, f. 59f XVI w.) - Dorothea FORSTNER, ówm/ syw&Fł/ cńrzeJcymhł/ę/ przekł.
i oprać. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński; wybór il. i kom. Tamara Łozińska, Warszawa 1990,
il. 59.
^Johannes de CUBA. Cm3 M7?<7 GAyt^ńet/, Mainz 1485 - zob. np. Fritz-Martin ENGEL,
zm/ńe/Y;, Hannover 1978, s. 23. Zróżnicowanie płciowe alraunów, mające swe „uzasadnienie" w istnieniu dwóch jej
europejskich gatunków, znalazło jednak swój ikonograficzny wyraz już znacznie wcześniej, bo w Vł-Vłł stuleciu,
o czym świadczą ryciny z tzw. Dioskoridesa neapolitańskiego (Biblioteca Nazionaie di Napoli) < http://www.bnnonli-
ne.it/biblvir/dioscoride/pages/72 XC.htm >
' ^ Fryz zawiera próbę zobrazowania Linneuszowej systematyki przyrody; ukazuje piękną mandragorę-atraunę płci żeń-
skiej wykreowaną w tym kontekście na symbol świata roślin; ponadto przedstawiono: węża (gady), muchę (owady),
jelenia (ssaki), wieloryba (ryby-Ac!) i traszkę (płazy). Na szczycie kamienicy wyobrażony został Chrystus (Pan Stwo-
rzenia?). Trudno wyjaśnić brak motywu mandragory w średniowiecznej rzeźbie architektonicznej. Pewne szanse na
dalsze badania nad tym zagadnieniem może przynieść analiza rzeźb przedstawiających słonie (por. przyp. 10), jak
również próba reinterpretacji masek liściastych, motywu znanego w antyku, a rozpowszechnionego w średniowieczu;
zob. np.: Marek WALCZAK, /?z<W arcF'teÆtom'czTM w T/c/opoAcc z<? czadów AAz/wzArza IDA/oego, Kraków 2006,
s. 13, 311, 106-107, 311-312. Dotychczasowe koncepcje dopuszczają interpretację owych masek jako symbolu wital-
nych sił natury, jak również odniesień chrystologicznych, konotacji rajskich i sepulkralnych. A może właśnie w mandra-
gorze upatrywać należy pierwowzoru masek liściastych?