Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (70.2008)

238

JOANNA FROŃSKW

informację, współczesną czasom budowy, stwier-
dzającą, że 24 czerwca 1265 r., Bernard Zwinny
przekazał Tomaszowi I pięć grzywien złota «VumfA
//? .wo», przez co sugerującą tc/777/'/?u.s' un te
dia zaskiepienia chóru. Wpisuje ponadto etapy
wznoszenia budowh odczytane z samej tkanki archi-
tektonicznej w bezpośrednio związany z nią kon-
tekst społeczno-ekonomiczny (kwestie związane
z probtemami w finansowaniu przedsięwzięcia, wy-
nikające, m.in. ze sporu o dziesięciny między Toma-
szem ł a Boiesławem Rogatką, 1247-) 248, czy
z uwięzienia biskupa przez księcia, zakończonego
przekazaniem okupu w 1257 r., s. 17-18). Anahza ta
pozwała mu na przybhżone odtworzenie chronotogii
budowy (etap Î: łata 1244-1247, wznowienie prac
w ł249 aż do przerwy spowodowanej powodzią
w 1253; kolejna przerwa: ł256/7-ok. 1260;ok. poł.
1265 r. ukończenie prac nad detalem architektonicz-
nym, wcześniej prawdopodobne przesklepienie
ambitu, 1272 - konsekracja ołtarza głównego wień-
cząca dzieło).
Obok skrupulatnej charakterystyki postępu prac
przy wznoszeniu prezbiterium i wykuwaniu jego de-
koracji, do najciekawszych propozycji Tadeusza
Jurkowlańca należy rekonstrukcja lektorium (rys.
18). Autor nie tylko w przekonujący sposób łączy
wzniesienie przegrody chórowej z budową prezbite-
rium^, ale ponadto łączy z nią relikty dwustronnie
opracowanego tympanonu ze sceną Pokłonu Trzech
Króli na awersie i postacią Anioła z laską lub lancą
(?) na rewersie (stanowiącego być może część sceny
walki Archanioła Michała z Szatanem), dwa posągi
lwów i 8 trzonów kolumn z dekoracją roślinno-geo-
metryczną, wbudowanych wtórnie w strukturę
kruchty zachodniej katedry. Zarówno lwy, jak i rzeź-
bione kolumny były do tej pory albo łączone z ro-
mańską katedrą biskupa Waltera (m.in. Zygmunt
S wiechowski), albo, zwłaszcza te ostatnie, traktowa-
ne jako dzieło późnośredniowieczne. Punktem wyj-
ścia dla rekonstrukcji lektorium stały się wyniki
badań archeologicznych, które ujawniły fundamen-
ty dwóch słupów ( 1950), na których mogła wspierać
się trójarkadowa elewacja, relikty klatki schodowej
prowadzącej na emporę, oraz prawdopodobnie fun-
dament zachodniej podpory empory. Na osi tak zre-
konstruowanej struktury miałby znajdować się

' Polemizuje tym samym z poglądem Edmunda MAŁA-
CHOWICZA (Wnte&u wrocfawsRu. Dz/ę/e i grc/ńte/Uu-
ra, Wrocław, 2000, s. 70 i przypis 58, s. 199-202), który
odkryte fundamenty lektorium datuje na poł. XÎV w. i za-
przecza istnieniu przegrody chórowej w wieku X1H, są-
dząc, że do chwili ukończenia budowy nowego korpusu
nawowego, prezbiterium było zamknięte na całej wyso-
kości ścianą.
** Rafał QU1R1N1-POPLAWSKÎ, Rzcźńa ^rzcń/wna/Ała

portal z tympanonem. Cieńsze kolumny mogły zo-
stać umieszczone w ościeżach, w tym dwie z nich
być może wspierały się na podwieszonych posągach
lwów, natomiast dwie grubsze kolumny mogły być
wpuszczone w narożniki filarów wspierających em-
porę. Autor zaznacza ostrożnie, że niemożliwe jest
przyjęcie jednego modelu rekonstrukcji przegrody.
Każda próba interpretacyjna w tym względzie musi
jednak zakładać znaczną przebudowę lektorium po-
przedzającą wzniesienie kruchty w latach 1465-
1468, a więc przed przypuszczalnym, ostatecznym
rozebraniem przegrody w XVI w.
Datowanie łączonych z lektorium kolumn po po-
łowie XIII w. jest prawdopodobne w świetle analo-
gii ze Złotą Bramą z Freibergu z ok. 1235-1240,
która prezentuje motyw rzeźbionej podpory znacz-
nie bliższy dekoracji kolumn z katedry, niż jego póź-
noromańska wersja w ościeżach ołbińskiego portalu
wbudowanego w elewację kościoła św. Marii Mag-
daleny. Na XIIl-wieczną metrykę reliktów lektorium
wydaje się wskazywać również motyw lwa dźwiga-
jącego podporę. Zajmując się zagadnieniem recep-
cji w Polsce struktury typu «portyk na lwach», Rafał
Quirini-Poplawski opowiedział się niedawno za da-
towaniem takich ewentualnych rzeźb portalowych
z terenu Polski właśnie na XIII w.^ Pewne zastrzeże-
nie wobec hipotezy o pochodzeniu kolumn z lekto-
rium może jedynie budzić wzmianka w umowie
z roku 1465, w której kapituła katedralna zaleciła
budowniczym kruchty, wykorzystanie części dawne-
go portaluT Na niej zresztą opierali się ci badacze,
którzy uznawali kolumny i lwy wraz z figurą św.
Jana Chrzciciela za relikt budowli walterowskiej.
Brak precyzji źródła uniemożliwia jednak jakiekol-
wiek jednoznaczne rozstrzygnięcie w tej sprawie.
Z rekonstrukcją faz budowy i rzeźbiarskiego wy-
posażania chóru katedry łączy się zagadnienie stylu,
a co za tym idzie pochodzenia artystów i źródeł ich
inspiracji (rozdział IV). Dla Autora z tą kwestią zwią-
zane jest pytanie istotne w kontekście proponowanej
interpretacji: „czy formalne i stylowe cechy rzeźb
upoważniają do traktowania ich jako elementy rozło-
żone w pewnym porządku?" (s. 46). W tej części
pracy Tadeusz Jurkowlaniec znacznie rozwija wcze-
śniejsze ustalenia badawcze. Zwracając uwagę na
dwoistość stylistyczną wystroju rzeźbiarskiego,
i rcwmAła w RoRce wońec yztMłf wńwłię/, Kraków,
2006, s. 130. Warto w tym miejscu wspomnieć, że rów-
nież MAŁACHOWICZ (op. cit., s. 196) neguje pocho-
dzenie rzeźb z katedry walterowskiej i wskazuje na profil
ich ławy-postumentu, który jego zdaniem wskazuje na 1.
ćwierć XIV w.
' Zob. Zygmunt ŚWIECHOWSKI, T/rńńcŁhmo ,S7ą-
.sRu <7o /w/owi' V/// ufćAu, Warszawa 1955, s. 76.