Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (70.2008)

240

JOANNA FROŃSKA

i dekoracja mogą być postrzegane jako zbiór zna-
ków-wskazówek w „podróży zbawienia"^, Tadeusz
Jurkowlaniec proponuje mode! zamknięty i jednost-
kowy, stworzony w ramach zwartego systemu mne-
motechnicznego. Z jednej strony takie ujęcie
pociąga za sobą ryzyko nadinterpretacji czy też in-
tencjonahiego przypisywania formom treści „pasują-
cych do programu", z drugiej natomiast wymaga
dużej precyzji interpretacyjnej. W tym wypadku spro-
wadza się ona nie tytko do dokładności obhczeń kom-
putystycznych, ate i jednoznaczności w identyfikacji
przedstawień. Autor proponuje w tym względzie czy-
telnikowi niezwykle precyzyjne rozpoznanie wyrzeź-
bionych roślin, oraz erudycyjną eksplikację motywów
figuralnych (m. in. drzewa Peridixion, czy walki lwa
ze smokiem jako astrologicznego obrazu zaćmienia
słońca, s. 92). Identyfikacja jednej ze scen budzi jed-
nak zastrzeżenie. Chodzi mianowicie o przedstawie-
nie na kapitelu półfilara [15]. Mało przekonujące
wydaje się skojarzenie sceny z legendą o cudownie
odwracających się ciałach chrześcijan zabitych na
legnickim polu (s. 91), zaproponowane niejako
wbrew nadzwyczaj precyzyjnemu opisowi wyrzeź-
bionego motywu (s. 43-46). W interpretacji Autor
pomija bowiem zauważony zresztą przez siebie fakt,

"CARRUTHERS, op. cit. s. 261
^ Podobne przedstawienie wspomina jedno z egzeniplów.
Kamienne wyobrażenie lichwiarza prowadzonego do pie-
kła miało zabić w Dijon w 1240 r. lichwiarza, który za-
mierzał właśnie przekroczyć próg świątyni by zawrzeć
związek małżeński, zob. Stephanus de BORBONE, 7rac-
R/Pry & <7/'rc/*.s7,s' /7?<Wc/ićs' /j/Y/cd?cr/ó/7/N/.s', wyd. Jacques
BERLIOZ, Paris 2002, s. 277, zob. Eńcy^n/^ Erc/np/o-
rnw A7cd/7 Xcw, www.gahom.ehess.fr; zob. też Jacques

iż przedstawione postaci, klęcząca z pękiem liści w
ręce i leżąca, były powiązane sznurem zapętlonym
wokół szyi. Wydaje się, że ten motyw zniewolenia
należy powiązać z ukazaną na tym samym kapitelu
postacią małpy, czy może raczej diabła. Scena mo-
głaby wtedy przedstawiać szatana porywającego
grzeszników do piekła (pewne analogie Autor cytu-
je w przypisie 69, s. 44). Podobny temat został na
przykład zilustrowany w formie fryzu na fasadzie
kościoła w Nouaillć-sur-Boutonne w Saintonge (ok.
1200). Prowadzony na sznurze grzesznik został tam
ukazany jako lichwiarz z zawieszoną na szyi sakiew-
ką^. Być może żydowskie kapelusze we Wrocławiu
mogłyby również sugerować tę potępioną profesję.
Pomimo tych zastrzeżeń, G/nrzcń jest
pozycją bardzo interesującą jako głos w dyskusji
nad kategorią i funkcją tzw. „rzeźby marginalnej"'".
Interpretacja, którą proponuje odsuwa nas daleko od
stwierdzenia Zygmunta S wiechowskiego sformuło-
wanego w związku z wystrojem rzeźbiarskim wro-
cławskiego chóru katedralnego, że „postacie ludzkie
i zwierzęta wplecione w ulistwienie kapiteli nabiera-
ją charakteru nieobowiązujących drolerii na margi-
nesach rękopisów iluminowanych. W ten sposób
ulega zatarciu ich pierwotny sens ikonograficzny"".

LE GOFF, A/Acn-A/ i życic. Co.yxxArA/ i rc/igia w Ae-
<7/?;'ow;'eczM, Gdańsk, 1995, s. 72-73.
'"Na temat kategorii rzeźby marginalnej zob. m. in. Nu-
rith KENAN KEDAR, AA/rg/ńA ócn/p/nrc /'/; A7e<7/'evA
EA/ncc. Arm/rA Ac TJeci/Ac/ińg o/*<77? ZA/'g/7?nńc TLc/o-
/Y'A TY//7gM<7ge, Aldershot, 1995.
" Zygmunt ŚW1ECHOWSK1, „Architektura sakralna
X111-XV wieku", [w:] Rhocńnyycgo <7z/'c/E i A//R/7Y7, red.
Zygmunt ŚWIECHOWSKI, Warszawa, 1978, s. 97-98.