DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Wardzyński, Michał: Marmury i wapienie południowoniderlandzkie na ziemiach polskich od średniowiecza do 2. poł. XVIII w.: import i zastosowanie w małej architekturze i rzeźbie kamiennej =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0318
308
MtCHAŁ WARDZYŃSK1
Tatarkiewicz, publikując w r. 1953 kilka ogólnych uwag na temat ich pochodzenia oraz
cech fizycznych, które mają zasadniczy wpływ na ich wykorzystanie w małej architektu-
rze i rzeźbie nowożytnej. Tatarkiewicz jako jedyny określił też kryteria odróżniania mar-
murów i wapieni mozańskich od eksploatowanych w pobliżu Krakowa bardzo podobnych
kolorystycznie gómodewońskich gruzłowatych wapieni z Dębnika i Czernej^. Obserwacji
Tatarkiewicza nie rozwinęli późniejsi badacze. Do dziś w większości polskich publikacji
spotyka się tylko bardzo ogólne, pozbawione analizy stratygraficznej, rozróżnienie kolo-
rystyczne poszczególnych materiałów kamieniarskich; ostatnio kilkakrotnie mylono im-
portowane czame marmury i wapienie z południowych Niderlandów z wspomnianymi
materiałami krajowymi. Wyjątek stanowią najnowsze artykuły Ryszarda Szmydkiego,
Piotra Jamskiego i piszącego te słowa, poświęcone wąskiej grupie dzieł z początku i 1.
tercji XV1Ï w. na terenie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, związanych z inicja-
tywami artystycznymi księcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki" w Nieświeżu
oraz króla Zygmunta III Wazy w obu stolicach Rzeczypospolitej: Warszawie i Wilnieh
Tym bardziej konieczne wydaje się gruntowne uporządkowanie wiedzy na temat
południowoniderlandzkich marmurów oraz odtworzenie historii rozwoju ich importu
i wykorzystania na terenach należących od średniowiecza do końca XV11I w. do Rzeczy-
pospolitej. Ze względu na wstępny stan badań jest to pierwsza próba przedstawienia tego
tematu.
Zachęty do jego podjęcia dostarczyły interesujące wyniki terenowych poszukiwań za-
bytków z okresu średniowiecza i nowożytności, będących bądź importami artystycznymi
z Niderlandów, bądź, w okresie późniejszym, dziełami wykonanymi ze sprowadzonych
stamtąd materiałów niemal bez wyjątku przez grupę artystów niderlandzkich i niemieckich
Ogólnopolskiej Sesji Studenckiej, red. Aleksandra LIPIŃSKA, Wrocław 2003, s. 63-78; Jacek RAJCHEL, Ko/o/eopy
- spo/rzeo/e geo/ogu, wyd. 2, Kraków 2005; Piotr NIEMCEWICZ, Kcosenvogo A/////co/o Vęóu/cA'ego, Toruń
2005, szczególnie s. 7-42; Aleksandra LIPIŃSKA, UEwoętozoe ./w/ot/o. Po / o Vo / o wo o / Vcr/o o Vz Ac rzeźńo o/cOostoowo
w Europie Aro VAowo- IT.sc//o VoA/, Wrocław 2007.
- Władysław TATARKIEWICZ, „Czarny marmur w Krakowie", Proce Ko/u A/i 77A/on/ PztoA TH G10: 1953, s. 81 -84.
3 SYGIETYŃSKA, op. cit., s. 16-22; NIEMCEWICZ, op. cit., s. 32, 34-35, 37, fot. H, 16, 17.
3 Ryszard SZMYDKI, „Niderlandzcy kamieniarze angażowani przez Zygmunta III (w pierwszej ćwierci XVII wieku)",
Kroo/A? ZowÆowu 2/38/1999, s. 45-65; id., „Południowoniderlandzkie mannury w Zamku Królewskim w Warszawie
za Zygmunta III", Krom'Æo Zu/oAwo 2/40/2000, s. 5-13; Ryszard SZMYDKI, „Marbres mosans dans les demeures
royales en Pologne sous Sigismond HI Vasa", [w:] Poovo/r/s) <7e /ourOres. (= „Dossier de la Commission Royale des
Monuments, Sites et Fouilles", II), Liège 2004, s. 77-84; Michał WARDZYŃSKI, „Zwischen Niederlanden und Po-
len-Lithauen: Danzig als Mittler niederländischer Kunst und Musterbücher", [w:] PooV ooVMeer. Ko/ture/Te Austoosc//
zwAc/zeu ULsteooopo ooV Vor? Gstseerooo/ Zo Ver fruń eu TVeoze/t, red. Martin KRIEGER i Michael NORTH, Kötn-
Weimar-Wien 2004, s. 28-39, mapy I-1V; id., „Foreign Marble and other Building Material in Polish Renaissance and
Baroque Sculpture during the Sixteenth and Seventeenth Century", [w:] Actes Vo X7W Co/7opoe Tnterzmt/ooo/ Ve G/yp-
tcgrap/oe Ve C/zmoOorV, 79-23 j'oV/et 2004, red. Jean-Louis VAN BELLE, Braine-le-Château 2005, s. 527-533; id.,
„Analiza materiałowa zabytków małej architektury i rzeźby kamiennej z XVI i początku XVII wieku w Wilnie i Nie-
świeżu", [w:] óztoA/ Kremów TscT/oVotcT/, T. 6, red. Piotr KRASNY i Andrzej BETLEJ, Kraków 2006, s. 198-223;
Piotr JAMSKI, „The Building Stones of Zygmunt III Vasa in the Grand Duchy of Lithuania", [w:] Actes' Vo X7L
Co//opue /nfer/MVooa/ Ve G/yptogrop/oe Ve C/mw/wrV, 79-23 joV/ef 2004, red. Jean-Louis VAN BELLE, Braine-le-
Château 2005, s. 503-522; id., „Kaplica świętego Kazimierza w Wilnie i jej twórcy", P/o/etyo TVAto/VZ SztoA 68: 2006,
nr 1, s. 23-24, 33-35; Michał WARDZYŃSKI, „The Import and Use of Belgian Marble and Limestone in Small Archi-
tecture and Stone Sculpture on Polish Territory from the Middle Ages to the Second Half of Eighteenth Century", [w:]
Actes Vo XV CoZ/ogoc Toteroot/oou/ Ve G/yptog/np/z/e Ve CorVooe, 73-22 /uV/et 2006, red. Jean-Louis VAN BELLE,
Braine-le-Château 2007, s. 377-421; Ryszard SZMYDKI, Aoty^Tyczoo-VypToo/otyczoe ÆootoAy Zygo/ootu 777 J%zy
zZVtVe/TuoVo/o/ Po/uVotowyou, Lublin 2008, szczególnie s. 205-241 ; Michał WARDZYŃSKI, „Kaplica biskupa Eusta-
chego Wołłowicza przy katedrze w Wilnie" [w druku].
MtCHAŁ WARDZYŃSK1
Tatarkiewicz, publikując w r. 1953 kilka ogólnych uwag na temat ich pochodzenia oraz
cech fizycznych, które mają zasadniczy wpływ na ich wykorzystanie w małej architektu-
rze i rzeźbie nowożytnej. Tatarkiewicz jako jedyny określił też kryteria odróżniania mar-
murów i wapieni mozańskich od eksploatowanych w pobliżu Krakowa bardzo podobnych
kolorystycznie gómodewońskich gruzłowatych wapieni z Dębnika i Czernej^. Obserwacji
Tatarkiewicza nie rozwinęli późniejsi badacze. Do dziś w większości polskich publikacji
spotyka się tylko bardzo ogólne, pozbawione analizy stratygraficznej, rozróżnienie kolo-
rystyczne poszczególnych materiałów kamieniarskich; ostatnio kilkakrotnie mylono im-
portowane czame marmury i wapienie z południowych Niderlandów z wspomnianymi
materiałami krajowymi. Wyjątek stanowią najnowsze artykuły Ryszarda Szmydkiego,
Piotra Jamskiego i piszącego te słowa, poświęcone wąskiej grupie dzieł z początku i 1.
tercji XV1Ï w. na terenie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, związanych z inicja-
tywami artystycznymi księcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki" w Nieświeżu
oraz króla Zygmunta III Wazy w obu stolicach Rzeczypospolitej: Warszawie i Wilnieh
Tym bardziej konieczne wydaje się gruntowne uporządkowanie wiedzy na temat
południowoniderlandzkich marmurów oraz odtworzenie historii rozwoju ich importu
i wykorzystania na terenach należących od średniowiecza do końca XV11I w. do Rzeczy-
pospolitej. Ze względu na wstępny stan badań jest to pierwsza próba przedstawienia tego
tematu.
Zachęty do jego podjęcia dostarczyły interesujące wyniki terenowych poszukiwań za-
bytków z okresu średniowiecza i nowożytności, będących bądź importami artystycznymi
z Niderlandów, bądź, w okresie późniejszym, dziełami wykonanymi ze sprowadzonych
stamtąd materiałów niemal bez wyjątku przez grupę artystów niderlandzkich i niemieckich
Ogólnopolskiej Sesji Studenckiej, red. Aleksandra LIPIŃSKA, Wrocław 2003, s. 63-78; Jacek RAJCHEL, Ko/o/eopy
- spo/rzeo/e geo/ogu, wyd. 2, Kraków 2005; Piotr NIEMCEWICZ, Kcosenvogo A/////co/o Vęóu/cA'ego, Toruń
2005, szczególnie s. 7-42; Aleksandra LIPIŃSKA, UEwoętozoe ./w/ot/o. Po / o Vo / o wo o / Vcr/o o Vz Ac rzeźńo o/cOostoowo
w Europie Aro VAowo- IT.sc//o VoA/, Wrocław 2007.
- Władysław TATARKIEWICZ, „Czarny marmur w Krakowie", Proce Ko/u A/i 77A/on/ PztoA TH G10: 1953, s. 81 -84.
3 SYGIETYŃSKA, op. cit., s. 16-22; NIEMCEWICZ, op. cit., s. 32, 34-35, 37, fot. H, 16, 17.
3 Ryszard SZMYDKI, „Niderlandzcy kamieniarze angażowani przez Zygmunta III (w pierwszej ćwierci XVII wieku)",
Kroo/A? ZowÆowu 2/38/1999, s. 45-65; id., „Południowoniderlandzkie mannury w Zamku Królewskim w Warszawie
za Zygmunta III", Krom'Æo Zu/oAwo 2/40/2000, s. 5-13; Ryszard SZMYDKI, „Marbres mosans dans les demeures
royales en Pologne sous Sigismond HI Vasa", [w:] Poovo/r/s) <7e /ourOres. (= „Dossier de la Commission Royale des
Monuments, Sites et Fouilles", II), Liège 2004, s. 77-84; Michał WARDZYŃSKI, „Zwischen Niederlanden und Po-
len-Lithauen: Danzig als Mittler niederländischer Kunst und Musterbücher", [w:] PooV ooVMeer. Ko/ture/Te Austoosc//
zwAc/zeu ULsteooopo ooV Vor? Gstseerooo/ Zo Ver fruń eu TVeoze/t, red. Martin KRIEGER i Michael NORTH, Kötn-
Weimar-Wien 2004, s. 28-39, mapy I-1V; id., „Foreign Marble and other Building Material in Polish Renaissance and
Baroque Sculpture during the Sixteenth and Seventeenth Century", [w:] Actes Vo X7W Co/7opoe Tnterzmt/ooo/ Ve G/yp-
tcgrap/oe Ve C/zmoOorV, 79-23 j'oV/et 2004, red. Jean-Louis VAN BELLE, Braine-le-Château 2005, s. 527-533; id.,
„Analiza materiałowa zabytków małej architektury i rzeźby kamiennej z XVI i początku XVII wieku w Wilnie i Nie-
świeżu", [w:] óztoA/ Kremów TscT/oVotcT/, T. 6, red. Piotr KRASNY i Andrzej BETLEJ, Kraków 2006, s. 198-223;
Piotr JAMSKI, „The Building Stones of Zygmunt III Vasa in the Grand Duchy of Lithuania", [w:] Actes' Vo X7L
Co//opue /nfer/MVooa/ Ve G/yptogrop/oe Ve C/mw/wrV, 79-23 joV/ef 2004, red. Jean-Louis VAN BELLE, Braine-le-
Château 2005, s. 503-522; id., „Kaplica świętego Kazimierza w Wilnie i jej twórcy", P/o/etyo TVAto/VZ SztoA 68: 2006,
nr 1, s. 23-24, 33-35; Michał WARDZYŃSKI, „The Import and Use of Belgian Marble and Limestone in Small Archi-
tecture and Stone Sculpture on Polish Territory from the Middle Ages to the Second Half of Eighteenth Century", [w:]
Actes Vo XV CoZ/ogoc Toteroot/oou/ Ve G/yptog/np/z/e Ve CorVooe, 73-22 /uV/et 2006, red. Jean-Louis VAN BELLE,
Braine-le-Château 2007, s. 377-421; Ryszard SZMYDKI, Aoty^Tyczoo-VypToo/otyczoe ÆootoAy Zygo/ootu 777 J%zy
zZVtVe/TuoVo/o/ Po/uVotowyou, Lublin 2008, szczególnie s. 205-241 ; Michał WARDZYŃSKI, „Kaplica biskupa Eusta-
chego Wołłowicza przy katedrze w Wilnie" [w druku].