DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Szczepińska-Tramer, Joanna: Pankiewicz o malarstwie niderlandzkim XV wieku: =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0446
436
JOANNA SZCZEPIŃSKA-TRAMER
niderlandzkie na wystawie 1902 roku w Bruges", zamieszczony w paryskiej óz/MC<?
w czerwcu 1904 r.\ jest jedynym bezpośrednim echem tej wystawy ze strony polskiej.
Przegląd piśmiennictwa polskiego XIX i pierwszych lat XX w. nie przynosi w tym, co
dotyczy wczesnego malarstwa niderlandzkiego, plonów obfitych; zresztą sytuacja „pry-
mitywów włoskich" jest pod tym względem tylko niewiele lepsza. Brak zupełnie publika-
cji książkowych. W porównaniu z włoskim renesansem, a także z holenderskimi
i flamandzkimi mistrzami XVII w. posiadającymi w naszym piśmiennictwie dość obfitą
literaturę, związaną zwłaszcza z wystawami i z zawartością zbiorów prywatnych^, „pry-
mitywi flamandzcy" są niemalże nieobecni. Stosunkowo najwięcej pisano o Van Eyckach
z powodu przypisywanego im wynalazku malarstwa olejnego; w prasie ukazały się dwa
artykuły na ten temat, oba bezimienne: jeden w 1863, drugi w 1913 iN Ponadto,
zamieścił w 1850 r. artykuł o „malowidle Jana Van Eyck", a Móć/
? VowoAc;', w 1868, artykuł pt. „Siostra Van Eycków"'". W 1822 w Gazach?
ukazała się wiadomość dotycząca „Konserwacyi obrazu Sąd Ostateczny Van Eycka [sic]
w Gdańsku"^. Na koniec, wymieńmy artykuł w ATomcg z 1902 r. o domniema-
nym „obrazie Van Eycka" wystawionym w warszawskim Ratuszu'^. Ten zespół tekstów,
przekazujących wiadomości o charakterze apokryficznym, wzięte (zapewne
z drugiej ręki) z Karela Van Mander'Nub, co bardziej prawdopodobne, z bliższego
w czasie dzieła abbé Carton (1848) stanowi prawie wszystko, co w interesującym nas
okresie na ten temat w Polsce napisano.
Artykuł Pankiewicza w III zeszycie 5z/??Æ? jest więc jedną z pierwszych w piśmiennic-
twie polskim rzeczowych i kompetentnych wypowiedzi, poziomem swym odbiegającą
nie tylko od wcześniejszych, ale i od zupełnie współczesnych, i jako taka może przedsta-
wiać pewien „interes" z punktu widzenia studiów nad rozwojem polskich badań nad sztu-
ką tego środowiska i okresu. Jednocześnie jest to pierwsza - i jedyna spisana bezpośrednio
przez samego Pankiewicza - jego wypowiedź o sztuce, poprzedzająca wywiady z nim
i rozmowy, jakie ukazywały się po roku 1930-tym, już w latach jego sławy, i z tego wzglę-
du może być istotnym przyczynkiem do próby analizy jego twórczości z około 1900 r. Jest
ona wreszcie jednym z fragmentów składających się na obraz krytyki artystycznej w Pol-
sce w pierwszych latach naszego wieku i, obok wymienionych wyżej, ten jej ostatni aspekt
również zasługuje na uwagę.
Styl i charakter tekstu wskazują wyraźnie, iż jest on bezpośrednim opracowaniem no-
tatek, wykonanych najpewniej wprost na wystawie; w znacznej jego części „prześwieca"
Józef PANKIEWICZ, „Wczesne malarstwo niderlandzkie na wystawie 1902 roku w Bruges (Wspomnienie)", ózinG,
zesz. III, Paryż, czerwiec 1904, s. ! 14-128, ill.
' por. katalogi wystaw O/wazów <7nwnycA /aa/arzy w/o.sAZe/?. //mnnnóz/ric/?, /?o//en</erv/:ic/?, urządzanych w TPSP
w Krakowie przez Jerzego Mycielskiego w latach 1902, 1907, 1910, 1911, i nast.
^ „Kilka słów o początkach malowania olejnego", DzienniÆ Powvzec/?ny, 1863, 9/K, s. 926; oraz: „Wynalazcy nowej
techniki malarskiej", T?ievi<3& ZZZeracła, 1913, nr. 48, s. 437.
'0 „Malowidło Jana Van Eyck", PawZ^aZ/r&ZałPZęłaycA, 1850-1854, t. I, cz. 2, s. 108; „Siostra Van Eycków", 7y-
gor/nZ/r A/ó<7 Z VowovcZ, 1868, nr. 4, s. 1-3.
" zob. CazgZa EZZaraaAa, 1822, nr. 15, s. 180, w rubryce „Piękne Kunszta".
„Obraz Van Eycka , AToniÆa Ro&Znna, 1902, nr. 10, s. 233, il. Ilustracja przedstawia obraz Chrystusa Błogosławią-
cego. Widoczna tylko twarz i ręce, reszta obrazu zasłonięta „sukienką".
" VAN MANDER, Karel I, T/e? /even <7er óoor/ncAzZge neóer/nn<7vcóe en eenZge T/oogJniZvcAe &7?//<7erv..., Amster-
dam, 2 vol., 1604 i liczne przekłady, szczególnie w XIX w.
CARTON, abbé C„ Lev ?reZv/rèrev kón Lyck, Jean /Ten?ZZng [vie]; no?ev vnr cev nrtivtev, recMeZZZZev /w;/:.., Bruges,
Vandecastele, 1848.
JOANNA SZCZEPIŃSKA-TRAMER
niderlandzkie na wystawie 1902 roku w Bruges", zamieszczony w paryskiej óz/MC<?
w czerwcu 1904 r.\ jest jedynym bezpośrednim echem tej wystawy ze strony polskiej.
Przegląd piśmiennictwa polskiego XIX i pierwszych lat XX w. nie przynosi w tym, co
dotyczy wczesnego malarstwa niderlandzkiego, plonów obfitych; zresztą sytuacja „pry-
mitywów włoskich" jest pod tym względem tylko niewiele lepsza. Brak zupełnie publika-
cji książkowych. W porównaniu z włoskim renesansem, a także z holenderskimi
i flamandzkimi mistrzami XVII w. posiadającymi w naszym piśmiennictwie dość obfitą
literaturę, związaną zwłaszcza z wystawami i z zawartością zbiorów prywatnych^, „pry-
mitywi flamandzcy" są niemalże nieobecni. Stosunkowo najwięcej pisano o Van Eyckach
z powodu przypisywanego im wynalazku malarstwa olejnego; w prasie ukazały się dwa
artykuły na ten temat, oba bezimienne: jeden w 1863, drugi w 1913 iN Ponadto,
zamieścił w 1850 r. artykuł o „malowidle Jana Van Eyck", a Móć/
? VowoAc;', w 1868, artykuł pt. „Siostra Van Eycków"'". W 1822 w Gazach?
ukazała się wiadomość dotycząca „Konserwacyi obrazu Sąd Ostateczny Van Eycka [sic]
w Gdańsku"^. Na koniec, wymieńmy artykuł w ATomcg z 1902 r. o domniema-
nym „obrazie Van Eycka" wystawionym w warszawskim Ratuszu'^. Ten zespół tekstów,
przekazujących wiadomości o charakterze apokryficznym, wzięte (zapewne
z drugiej ręki) z Karela Van Mander'Nub, co bardziej prawdopodobne, z bliższego
w czasie dzieła abbé Carton (1848) stanowi prawie wszystko, co w interesującym nas
okresie na ten temat w Polsce napisano.
Artykuł Pankiewicza w III zeszycie 5z/??Æ? jest więc jedną z pierwszych w piśmiennic-
twie polskim rzeczowych i kompetentnych wypowiedzi, poziomem swym odbiegającą
nie tylko od wcześniejszych, ale i od zupełnie współczesnych, i jako taka może przedsta-
wiać pewien „interes" z punktu widzenia studiów nad rozwojem polskich badań nad sztu-
ką tego środowiska i okresu. Jednocześnie jest to pierwsza - i jedyna spisana bezpośrednio
przez samego Pankiewicza - jego wypowiedź o sztuce, poprzedzająca wywiady z nim
i rozmowy, jakie ukazywały się po roku 1930-tym, już w latach jego sławy, i z tego wzglę-
du może być istotnym przyczynkiem do próby analizy jego twórczości z około 1900 r. Jest
ona wreszcie jednym z fragmentów składających się na obraz krytyki artystycznej w Pol-
sce w pierwszych latach naszego wieku i, obok wymienionych wyżej, ten jej ostatni aspekt
również zasługuje na uwagę.
Styl i charakter tekstu wskazują wyraźnie, iż jest on bezpośrednim opracowaniem no-
tatek, wykonanych najpewniej wprost na wystawie; w znacznej jego części „prześwieca"
Józef PANKIEWICZ, „Wczesne malarstwo niderlandzkie na wystawie 1902 roku w Bruges (Wspomnienie)", ózinG,
zesz. III, Paryż, czerwiec 1904, s. ! 14-128, ill.
' por. katalogi wystaw O/wazów <7nwnycA /aa/arzy w/o.sAZe/?. //mnnnóz/ric/?, /?o//en</erv/:ic/?, urządzanych w TPSP
w Krakowie przez Jerzego Mycielskiego w latach 1902, 1907, 1910, 1911, i nast.
^ „Kilka słów o początkach malowania olejnego", DzienniÆ Powvzec/?ny, 1863, 9/K, s. 926; oraz: „Wynalazcy nowej
techniki malarskiej", T?ievi<3& ZZZeracła, 1913, nr. 48, s. 437.
'0 „Malowidło Jana Van Eyck", PawZ^aZ/r&ZałPZęłaycA, 1850-1854, t. I, cz. 2, s. 108; „Siostra Van Eycków", 7y-
gor/nZ/r A/ó<7 Z VowovcZ, 1868, nr. 4, s. 1-3.
" zob. CazgZa EZZaraaAa, 1822, nr. 15, s. 180, w rubryce „Piękne Kunszta".
„Obraz Van Eycka , AToniÆa Ro&Znna, 1902, nr. 10, s. 233, il. Ilustracja przedstawia obraz Chrystusa Błogosławią-
cego. Widoczna tylko twarz i ręce, reszta obrazu zasłonięta „sukienką".
" VAN MANDER, Karel I, T/e? /even <7er óoor/ncAzZge neóer/nn<7vcóe en eenZge T/oogJniZvcAe &7?//<7erv..., Amster-
dam, 2 vol., 1604 i liczne przekłady, szczególnie w XIX w.
CARTON, abbé C„ Lev ?reZv/rèrev kón Lyck, Jean /Ten?ZZng [vie]; no?ev vnr cev nrtivtev, recMeZZZZev /w;/:.., Bruges,
Vandecastele, 1848.