DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Książek, Andrzej: Historia polskiej sztuki Władysława Tatarkiewicza: =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0552
542
ANDRZEJ KSIĄŻEK
(19)9), „Dwa klasycyzmy-wileński i warszawski" (1921), „Sztuka na dworze Stanisła-
wa Augusta" (1922), „Projekt połączenia Łazienek z Ujazdowem" - z roku 1778 (1923),
„Pole Marsowe i Nowy Belweder - projekty architektoniczne z 1781 r. tyczące Warsza-
wy" (1924), „Pięć studiów o Łazienkach Stanisława Augusta" (1925), „Pałac Staszica
a klasycyzm w Polsce" (1932), „Świąck, zabytek dekoracji malarskiej z epoki stanisła-
wowskiej (1937), „Pałac w Królikami" (1938), „Dominik Merlini" (1955). Tatarkiewicz
pokazuje, jak rozwijał się styl Stanisława Augusta i jakie klasycyzm przybierał w Polsce
odmiany. Zainteresowania historią sztuki nie zaowocowały tak monumentalnymi dzieła-
mi jak „Historia filozofii" czy „Historia estetyki", niemniej ukazały się dwie prace o cha-
rakterze syntetycznym: „Nowożytna architektura w Polsce. Od renesansu do klasycyzmu"
(zamieszczona w tomie „Wiedza o Polsce" 1932) oraz „Architektura nowożytna" - praca
zamieszczona we współredagowanej przez Tatarkiewicza „Historii sztuki" (1934).
Władysław Tatarkiewicz pisze we „Wspomnieniach", iż zamiarem i intencją jego jako
historyka, w tym również jako historyka sztuki, było uprościć obraz świata minionego,
wprowadzając porządek i ład w świat ludzkich wytworów. Jako historyk sztuki chciał
uporządkować pewną grupę tych wytworów, jakimi są dzieła sztuki, dzieła architektury
wieków dawnych. Porównując materiał historyczny, poddając analizie dzieła architektury,
miał do dyspozycji narzędzia, które były mu w tym pomocne. Do tych narzędzi należy
pojęcie typu i pojęcie odmiany. Autor pisze: „ulubionymi moimi pojęciami były pojęcia
odmiany i typu. A odmiany i typy świata ludzkiego poznaje się w historii. W historii zaś
stwierdzanie faktów pociągało mnie więcej niż ich wyjaśnianie, chciałem najpierw wie-
dzieć, jaka była dana epoka, dana szkoła, dany myśliciel, a dopiero potem tłumaczyć,
dlaczego był taki a nie inny; tak było w historii filozofii, ale nie inaczej w historii sztuki
[...] a znalazłszy pewne możliwości, typy, odmiany, byłbym chciał zestawić wszystkie jej
okazy. W młodości projektowałem sobie zestawić wykaz kamienic Warszawy i dworów
polskich typu klasycznego; zamiaru tego nie umiałem doprowadzić do końca, ale zrobili
to czy robią inni"^.
Wolno przypuszczać, iż Tatarkiewicz do systemów filozoficznych ma taki sam stosu-
nek jak do konkretnych (materialnych) dzieł sztuki. Jego stosunek to postawa estetyczna,
jaką zajmuje zarówno wobec jednych, jak i drugich. Jednolite stanowisko estetyczne, ja-
kie zajmuje autor wobec dzieł sztuki i systemów filozoficznych, znajduje odbicie w jed-
nolitości stosowanej przez niego metody badawczej w historii filozofii^, jak również
w historii sztuki.
O metodzie tej pisze ks. Jan Popiel, iż chcąc znaleźć nazwę dla metody badawczej
Tatarkiewicza, można ją określić jako dialektyczną, ale w najstarszym, platońskim zna-
czeniu^.
Metoda dialektyczna w platońskim znaczeniu łączy myślenie dedukcyjne z empirycz-
nym podejściem. Dedukcję z redukcją. Wyjaśnienie zjawisk polega na ustaleniu ich lo-
gicznej zależności, wielorakich powiązań. Można też powiedzieć, iż metoda ta wypływa
z postulatu metodologicznego - potrzeby ładu i porządku. W filozofii Tatarkiewicza ład
i porządek są kategoriami estetycznymi, przeniesionymi z estetyki klasycznej (starożyt-
nych Greków) na teren nauki.
* Teresa i Władysław TATARKIEWICZOWIE, łkspow/nWi/a, Warszawa 1979, s. [57.
Por. także Stanisław PACUŁA, „Władysław Tatarkiewicz - filozof nie znany" Życie i 4/y^/ ! 976, nr 6, s. 16-17.
^ Por. Jan POPIEL, „Próba scharakteryzowania filozofii Władysława Tatarkiewicza", /T/ozo/Łzny 1958. nr ł/3,
s. 28-35.
ANDRZEJ KSIĄŻEK
(19)9), „Dwa klasycyzmy-wileński i warszawski" (1921), „Sztuka na dworze Stanisła-
wa Augusta" (1922), „Projekt połączenia Łazienek z Ujazdowem" - z roku 1778 (1923),
„Pole Marsowe i Nowy Belweder - projekty architektoniczne z 1781 r. tyczące Warsza-
wy" (1924), „Pięć studiów o Łazienkach Stanisława Augusta" (1925), „Pałac Staszica
a klasycyzm w Polsce" (1932), „Świąck, zabytek dekoracji malarskiej z epoki stanisła-
wowskiej (1937), „Pałac w Królikami" (1938), „Dominik Merlini" (1955). Tatarkiewicz
pokazuje, jak rozwijał się styl Stanisława Augusta i jakie klasycyzm przybierał w Polsce
odmiany. Zainteresowania historią sztuki nie zaowocowały tak monumentalnymi dzieła-
mi jak „Historia filozofii" czy „Historia estetyki", niemniej ukazały się dwie prace o cha-
rakterze syntetycznym: „Nowożytna architektura w Polsce. Od renesansu do klasycyzmu"
(zamieszczona w tomie „Wiedza o Polsce" 1932) oraz „Architektura nowożytna" - praca
zamieszczona we współredagowanej przez Tatarkiewicza „Historii sztuki" (1934).
Władysław Tatarkiewicz pisze we „Wspomnieniach", iż zamiarem i intencją jego jako
historyka, w tym również jako historyka sztuki, było uprościć obraz świata minionego,
wprowadzając porządek i ład w świat ludzkich wytworów. Jako historyk sztuki chciał
uporządkować pewną grupę tych wytworów, jakimi są dzieła sztuki, dzieła architektury
wieków dawnych. Porównując materiał historyczny, poddając analizie dzieła architektury,
miał do dyspozycji narzędzia, które były mu w tym pomocne. Do tych narzędzi należy
pojęcie typu i pojęcie odmiany. Autor pisze: „ulubionymi moimi pojęciami były pojęcia
odmiany i typu. A odmiany i typy świata ludzkiego poznaje się w historii. W historii zaś
stwierdzanie faktów pociągało mnie więcej niż ich wyjaśnianie, chciałem najpierw wie-
dzieć, jaka była dana epoka, dana szkoła, dany myśliciel, a dopiero potem tłumaczyć,
dlaczego był taki a nie inny; tak było w historii filozofii, ale nie inaczej w historii sztuki
[...] a znalazłszy pewne możliwości, typy, odmiany, byłbym chciał zestawić wszystkie jej
okazy. W młodości projektowałem sobie zestawić wykaz kamienic Warszawy i dworów
polskich typu klasycznego; zamiaru tego nie umiałem doprowadzić do końca, ale zrobili
to czy robią inni"^.
Wolno przypuszczać, iż Tatarkiewicz do systemów filozoficznych ma taki sam stosu-
nek jak do konkretnych (materialnych) dzieł sztuki. Jego stosunek to postawa estetyczna,
jaką zajmuje zarówno wobec jednych, jak i drugich. Jednolite stanowisko estetyczne, ja-
kie zajmuje autor wobec dzieł sztuki i systemów filozoficznych, znajduje odbicie w jed-
nolitości stosowanej przez niego metody badawczej w historii filozofii^, jak również
w historii sztuki.
O metodzie tej pisze ks. Jan Popiel, iż chcąc znaleźć nazwę dla metody badawczej
Tatarkiewicza, można ją określić jako dialektyczną, ale w najstarszym, platońskim zna-
czeniu^.
Metoda dialektyczna w platońskim znaczeniu łączy myślenie dedukcyjne z empirycz-
nym podejściem. Dedukcję z redukcją. Wyjaśnienie zjawisk polega na ustaleniu ich lo-
gicznej zależności, wielorakich powiązań. Można też powiedzieć, iż metoda ta wypływa
z postulatu metodologicznego - potrzeby ładu i porządku. W filozofii Tatarkiewicza ład
i porządek są kategoriami estetycznymi, przeniesionymi z estetyki klasycznej (starożyt-
nych Greków) na teren nauki.
* Teresa i Władysław TATARKIEWICZOWIE, łkspow/nWi/a, Warszawa 1979, s. [57.
Por. także Stanisław PACUŁA, „Władysław Tatarkiewicz - filozof nie znany" Życie i 4/y^/ ! 976, nr 6, s. 16-17.
^ Por. Jan POPIEL, „Próba scharakteryzowania filozofii Władysława Tatarkiewicza", /T/ozo/Łzny 1958. nr ł/3,
s. 28-35.