Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

202

JACEK TYLICKI

malowidło o akcentach proluterańskich i antykatolickich. Powstało ono u początków ka-
riery artysty, w 1600 roku, jednoznacznie pokazując, że zmiana wyznania u późniejszego
współautora wizualnego tryumfu kontrreformacji w Rzeczypospolitej nastąpiła dopiero
w wieku dojrzałym. Nie wyjaśniało ono jednak dokładnie miejsca pochodzenia twórcy,
zapisanego w gdańskiej księdze obywatelstwa jako „von der Neys". Dopiero nieco póź-
niejsze moje badania nad rysunkiem gdańskim ujawniły miniaturę, wykonaną prawdopo-
dobnie przez Antona Moliera starszego, która w tekstowym objaśnieniu wymieniała
„Neys" jako miejscowość nieodległą od Gdańska. Wyraziłem wtedy przypuszczenie, że
Han mógł urodzić się na Nowych Ogrodach w pobliżu murów miasta^. Już we wcześniej-
szym tekście natomiast wskazywałem na tak rozległą i gruntowną znajomość malarstwa
niderlandzkiego, widoczną w omawianym tam młodzieńczym dziele twórcy, iż dowodzi-
ło to jego zakorzenienienia w sztuce tego obszaru, wyniesionego z miejsca pochodzenia^.
Oba przypuszczenia okazały się słuszne. W księdze chrztów kościoła Mariackiego
w Gdańsku pan Janusz Pałubicki odnalazł niedawno między wpisami z roku 1580 nastę-
pującą notatkę [ił. 1], której transkrypcja brzmi:
29 //c?7?,s [podkreślone imię zostało skreślone, nadpisano:] T/67377<377, Jgr
L'<3/67^ TAr= // 777(37? ćAw /V<377, 67/7 /?(?//c/7(/?'S'ć'/7 777(377, // ć/l6 77773/767" F/?Z(3Ó6f/7, (373/777 77673-
677 // g(37T677^
Oprócz nie budzących wątpliwości informacji, dotyczących narodowości rodziny
i miejsca jej zamieszkania, cytowany zapis nastręcza wszakże pewne trudności interpreta-
cyjne. Stosunkowo najłatwiej wytłumaczyć można pomyłkę pisarza odnośnie do wymie-
nionego na pierwszym miejscu imienia chrzczonego dziecka (Hans): za takowe uznane
zapewne zostało początkowo podane przez ojca nazwisko. To ostatnie z kolei, pisane
z użyciem wzmacniającego jego znaczenie rodzajnika należałoby potraktować raczej jako
odnoszące się do konkretnej osoby przezwisko („Hermann zwany Kogut"), używane za-
pewne od niedawna na niemieckojęzycznym obszarze Gdańska, bowiem w tamtym czasie
w Niderlandach stosowano powszechnie - obok imienia własnego - miana patronimiczne
(np. „Harmen Harmenszoon"). Pozostaje wreszcie kwestia najważniejsza: czy wpis doty-
czy istotnie przyszłego malarza, skoro uprzednio wymieniane notatki chrzcielne z lat 1598-
1599 informują o takich samych imionach ojca i matki Ń mogłoby we wszystkich trzech
wypadkach chodzić o dzieci gdańskiego artysty. Przeciw takiej ewentualności przemawia

' Jacek TYLICKI, Ąy^unekgJuAłi' o.s'7u/ni'e/ ćwierci YL71 pierwsze/' po/owy AT7/ wieku, Toruń 2005, s. 80 i 150; także
Jacek TYLICKI, „Hennan Han - dwa oblicza artysty", [w:] Tfermun 7/un. ALktrz ćwiul/u i nokturnu. AGroJziny korokn
w .sztuce &wne/'J?zeczpo6po/i'te/', red. M.[arcin] OSOWSKI [kat. wyst.], Muzeum Diecezjaine w Pelplinie 2008, s. 55-
73, tu s. 61. W 1598 r. artysta jest wprawdzie wymieniany jako mieszkający w Siedlcu (zob. przyp. 2), ale w 1622 r.
mieszkał on ponownie na Nowych Ogrodach obok innego malarza gdańskiego, Matthiasa Dencka (Dengga). Tę osadę
pod murami Gdańska zamieszkiwali zresztą także i inni miejscowi malarze: Isaac van den Błock oraz Franz Kessler
(TYLICKI, „Herman Han...", s. 68, przyp. 23; tam podana odpowiednia dawniejsza literatura).
6 TYLICKI, „Obraz...", passim, zwl. s. 51-52. Jak ostatnio zostało zademonstrowane, także katolickie malarstwo ołta-
rzowe z późniejszego okresu twórczości artysty jest z gruntu niderlandzkie (flamandzkie), naśladując formalnie doro-
bek zwłaszcza Ottona van Veen - Franciszek SKIBIŃSKI, ATi/ursln-o yzko/y kferiiMuiK? kki/ui nu oAzurze II7e/ko/io/.ski
i Ziemi Cke/miAkie/, Toruń 2008 [maszynopis pracy magisterskiej, Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa
UMK].
^ Archiwum Państwowe w Gdańsku, 354/310 [(57. Afurien) Tuu/Zmc/i /550-755P], s. 10 [nowej paginacji]. Serdecznie
dziękuję panu Pałubickiemu za przekazanie mi wiadomości o tym ważnym odkryciu i twórczą dyskusję na jego temat.
^ Zob. przyp. 2 i 3.