DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Recenzje
DOI Artikel:Jurkowlaniec, Tadeusz: [Rezension von: Peter Tångeberg, Wahrheit und Mythos - Bernt Notke und die Stockholmer St.-Georgs-Gruppe, Studien zu einem Hauptwerk niederländischer Bildschnitzerei]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35030#0417
RECENZJE
409
bodaj jedyna praca na temat rzeźby sztokholmskiej
opublikowana po polsku".
Płaskorzeźbione sceny z legendy św. Jerzego
w płycinach wysokiego cokołu figury rycerza (3.4.8.
„Die Rełiefszenen") zostały omówione w osobnym
punkcie tego rozdziału zakończonego krótkim pod-
sumowaniem (3.5. „Conclusio"). W rezultacie prze-
prowadzonych analiz autor oddala trzy główne
argumenty, które wytaczano w próbach atrybucji
rzeźby sztokholmskiej Bemtowi Notkemu, a więc
podnoszone przez Roosvala podobieństwa twarzy
figur św. Jerzego w Sztokholmie i św. Jana Ewange-
listy w szafie ołtarza w Tallinie, wyjątkową, dostrze-
żoną przez Maxa Hassego, zgodność elementów
rzędów końskich w rzeźbie w Szwecj i i na berneń-
skiej tapiserii z Juliuszem Cesarem oraz obfitość
tzw. materiałów obcych (włosy, sierść, pergamin, ło-
paty łosia itd.) występującą w posągu jako cecha
szczególna twórczości Notkego. Tangeberg nie tylko
potwierdza wyniki analiz Moltkego i Oellermanna,
które nie pozwalają uznać Bemta Notkego za rzeź-
biarza, ale twierdzi, że ten lubeczanin nie jest również
uchwytny jako malarz, któremu można by przypisać
konkretny obraz lub oprawę malarską figury.
Ostatni rozdział książki zawiera próbę ustalenia
proweniencji twórcy omawianej rzeźby (4. „Dem
Schópfer der St.-Georgs-Gruppe auf der Spur"). Na
podstawie wyników analizy nastawy ołtarzowej
w kościele Ducha Świętego w Tallinie Autor rozwija
tezę o wspólnej, dolnoreńskiej proweniencji arty-
stycznej wielu dzieł w basenie Bałtyku (4.1. „Nieder-
rheinisch beeinflusste Kunstwerke im Ostseeraum");
to wspólne źródło przyczyniło się do wykreowania
Bemta Notkego. Następnie omawia obszernie
cztery dzieła przypisywane Notkemu: nieistniejące od
roku 1702, znane z przekazów ikonograficznych
i źródeł pisanych retabulum ołtarza głównego kate-
dry w Uppsali (4.2. „Weitere Zuschreibungen an
Bemt Notkę"; 4.2.1. „Das zerstórte Hochaltarreta-
bel des Doms zu Uppsala"), malowane na płótnie
przedstawienia 7ańca y/nmrci w kościele Mariackim
w Lubece (spalony 1942) i w kaplicy św. Antoniego
przy kościele św. Mikołaja w Tallinie (4.2.2. „Die
w Warszawie, uwzględnionej przez Autora w ostatnim
przypisie (s. 123, przyp. 130), warto odwołać się do lite-
ratury przedmiotu, tu np. Ryszard SZMYDKJ, RcmNg.y
mwcr.wA gn PoGgnc comnNmon a Lcmdc rapporA
gfPre Us' mmmm' /Uywńm MAńńonma* et /u
rggiun Jg G&t/Ak aa &ńaf da AT/g ^igc/g, Brussels 1986
(Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor We-
tenschappen, Letteren en Schone Kunsten van Belgie,
Klasse der Schone Kunsten 48, 1986, nr 40), s. 74-96.
" Alicja KARŁOWSKA-KAMZOWA, „Smok Północy.
Analiza ikonograficzna sztokholmskiego wyobrażenia
walki św. Jerzego dłuta Bemta Notkę" [w:] Rrońrnźmn
Totentanze von Ltibeck und Reval"), skrzydła reta-
bulum ołtarza św. Jana w St. Annen-Museum w Lu-
bece (4.2.3. „Die Flugel des Johannesretabełs der
Schonenfahrer im Lubecker St.-Annen-Museum")
oraz zniszczony podczas II wojny światowej obraz
AAza Tw. Grzegorza (4.2.4. „Die Georgsmesse aus
St. Marien zu Ltibeck"). W szczegółowych anali-
zach Tangeberg podważa i odrzuca wszystkie prze-
słanki, które dla jego poprzedników stanowiły
argument na rzecz przypisania wymienionych dzieł
Bemtowi Notkemu.
Po niemal całkowitym zakwestionowaniu arty-
stycznego dorobku Berta Notkego Autor w ostatnim
podrozdziale (4.3. Me^an/as* and Nntwe/yen) po-
dejmuje przekonującą próbę związania rzeźby
sztokholmskiej z Antwerpią, biorąc za punkt wyj-
ścia tekst Wrmhłi AY'aVa óztokńo/m opublikowanej
przez Johannesa Messeniusa (1579-1636) w roku
1629. Wnikliwa lekcja tego źródła - znanego rów-
nież wcześniejszym badaczom - pozwala stwierdzić
nie tylko, że dzieło sztokholmskie jest darem wo-
tywnym regenta Stena Sture (tu bez związku ze zwy-
cięstwem pod Brunkebergiem), lecz także - czego
dotychczas nie doczytano - że w celu wykonania
zadania polecił on sprowadzić z Antwerpii do stoli-
cy Szwecji biegłego w swym kunszcie rzeźbiarza.
Również zaproponowane przez Tangeberga inter-
pretacje i przekłady innych źródeł pisanych dotyczą-
cych zarówno posągu św. Jerzego (DiaGu/nyfnAaa?
ahnoraw 57 o c kń o e a i u /a), jak i związków arty-
stycznych Szwecji z Antwerpią w 2. połowie XV
i w pierwszych dziesięcioleciach następnego stule-
cia'* potwierdzają tezę zawartą w podtytule oma-
wianej książki.
Niemieckiemu tekstowi towarzyszy obszerne
streszczenie („Svensksammanfattning", s. 125-133;
tekst dedykowany Erikowi Moltke, 1901-1984).
Dobrym uzupełnieniem osiemdziesięciu trzech czar-
no-białych ilustracji włamanych w blok tekstu są
dwadzieścia dwie barwne, w większości całostroni-
cowe fotografie na dwudziestu tablicach, przedsta-
wiające sztokholmską grupę św. Jerzego (tablice
1-19) i szafę ołtarza w katedrze w Arhus (tablica 20).
vcdaiowieczaa, pod red. Teresy MICHAŁOWSKIEJ,
Warszawa 1996, s. 285-293.
'2 Por. Ghislaine DERVEAUX-VAN USSEL, „De An-
twerpse retabels in Zweden" [w:] HaTwerp^e rctańe/^
eeaw, onder leiding van Hans NIEUWDORP;
2. L-Mapy, Antwerpen 1993, s. 89-93. Z okresu przed
wprowadzeniem protestantyzmu w Szwecji w roku 1527
odnotowano 38 retabulów brabanckich, w tym 21 impor-
towanych z Antwerpii. - za Ryszard SZMYDKI, „An-
twerpse retabels. Wystawa późnogotyckich retabulów
antwerpskich (Antwerpia, 26 V-3 X 1993)", Jha/e(ga 7ń-
Vcra óztałi 55, 1993, s. 538.
409
bodaj jedyna praca na temat rzeźby sztokholmskiej
opublikowana po polsku".
Płaskorzeźbione sceny z legendy św. Jerzego
w płycinach wysokiego cokołu figury rycerza (3.4.8.
„Die Rełiefszenen") zostały omówione w osobnym
punkcie tego rozdziału zakończonego krótkim pod-
sumowaniem (3.5. „Conclusio"). W rezultacie prze-
prowadzonych analiz autor oddala trzy główne
argumenty, które wytaczano w próbach atrybucji
rzeźby sztokholmskiej Bemtowi Notkemu, a więc
podnoszone przez Roosvala podobieństwa twarzy
figur św. Jerzego w Sztokholmie i św. Jana Ewange-
listy w szafie ołtarza w Tallinie, wyjątkową, dostrze-
żoną przez Maxa Hassego, zgodność elementów
rzędów końskich w rzeźbie w Szwecj i i na berneń-
skiej tapiserii z Juliuszem Cesarem oraz obfitość
tzw. materiałów obcych (włosy, sierść, pergamin, ło-
paty łosia itd.) występującą w posągu jako cecha
szczególna twórczości Notkego. Tangeberg nie tylko
potwierdza wyniki analiz Moltkego i Oellermanna,
które nie pozwalają uznać Bemta Notkego za rzeź-
biarza, ale twierdzi, że ten lubeczanin nie jest również
uchwytny jako malarz, któremu można by przypisać
konkretny obraz lub oprawę malarską figury.
Ostatni rozdział książki zawiera próbę ustalenia
proweniencji twórcy omawianej rzeźby (4. „Dem
Schópfer der St.-Georgs-Gruppe auf der Spur"). Na
podstawie wyników analizy nastawy ołtarzowej
w kościele Ducha Świętego w Tallinie Autor rozwija
tezę o wspólnej, dolnoreńskiej proweniencji arty-
stycznej wielu dzieł w basenie Bałtyku (4.1. „Nieder-
rheinisch beeinflusste Kunstwerke im Ostseeraum");
to wspólne źródło przyczyniło się do wykreowania
Bemta Notkego. Następnie omawia obszernie
cztery dzieła przypisywane Notkemu: nieistniejące od
roku 1702, znane z przekazów ikonograficznych
i źródeł pisanych retabulum ołtarza głównego kate-
dry w Uppsali (4.2. „Weitere Zuschreibungen an
Bemt Notkę"; 4.2.1. „Das zerstórte Hochaltarreta-
bel des Doms zu Uppsala"), malowane na płótnie
przedstawienia 7ańca y/nmrci w kościele Mariackim
w Lubece (spalony 1942) i w kaplicy św. Antoniego
przy kościele św. Mikołaja w Tallinie (4.2.2. „Die
w Warszawie, uwzględnionej przez Autora w ostatnim
przypisie (s. 123, przyp. 130), warto odwołać się do lite-
ratury przedmiotu, tu np. Ryszard SZMYDKJ, RcmNg.y
mwcr.wA gn PoGgnc comnNmon a Lcmdc rapporA
gfPre Us' mmmm' /Uywńm MAńńonma* et /u
rggiun Jg G&t/Ak aa &ńaf da AT/g ^igc/g, Brussels 1986
(Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor We-
tenschappen, Letteren en Schone Kunsten van Belgie,
Klasse der Schone Kunsten 48, 1986, nr 40), s. 74-96.
" Alicja KARŁOWSKA-KAMZOWA, „Smok Północy.
Analiza ikonograficzna sztokholmskiego wyobrażenia
walki św. Jerzego dłuta Bemta Notkę" [w:] Rrońrnźmn
Totentanze von Ltibeck und Reval"), skrzydła reta-
bulum ołtarza św. Jana w St. Annen-Museum w Lu-
bece (4.2.3. „Die Flugel des Johannesretabełs der
Schonenfahrer im Lubecker St.-Annen-Museum")
oraz zniszczony podczas II wojny światowej obraz
AAza Tw. Grzegorza (4.2.4. „Die Georgsmesse aus
St. Marien zu Ltibeck"). W szczegółowych anali-
zach Tangeberg podważa i odrzuca wszystkie prze-
słanki, które dla jego poprzedników stanowiły
argument na rzecz przypisania wymienionych dzieł
Bemtowi Notkemu.
Po niemal całkowitym zakwestionowaniu arty-
stycznego dorobku Berta Notkego Autor w ostatnim
podrozdziale (4.3. Me^an/as* and Nntwe/yen) po-
dejmuje przekonującą próbę związania rzeźby
sztokholmskiej z Antwerpią, biorąc za punkt wyj-
ścia tekst Wrmhłi AY'aVa óztokńo/m opublikowanej
przez Johannesa Messeniusa (1579-1636) w roku
1629. Wnikliwa lekcja tego źródła - znanego rów-
nież wcześniejszym badaczom - pozwala stwierdzić
nie tylko, że dzieło sztokholmskie jest darem wo-
tywnym regenta Stena Sture (tu bez związku ze zwy-
cięstwem pod Brunkebergiem), lecz także - czego
dotychczas nie doczytano - że w celu wykonania
zadania polecił on sprowadzić z Antwerpii do stoli-
cy Szwecji biegłego w swym kunszcie rzeźbiarza.
Również zaproponowane przez Tangeberga inter-
pretacje i przekłady innych źródeł pisanych dotyczą-
cych zarówno posągu św. Jerzego (DiaGu/nyfnAaa?
ahnoraw 57 o c kń o e a i u /a), jak i związków arty-
stycznych Szwecji z Antwerpią w 2. połowie XV
i w pierwszych dziesięcioleciach następnego stule-
cia'* potwierdzają tezę zawartą w podtytule oma-
wianej książki.
Niemieckiemu tekstowi towarzyszy obszerne
streszczenie („Svensksammanfattning", s. 125-133;
tekst dedykowany Erikowi Moltke, 1901-1984).
Dobrym uzupełnieniem osiemdziesięciu trzech czar-
no-białych ilustracji włamanych w blok tekstu są
dwadzieścia dwie barwne, w większości całostroni-
cowe fotografie na dwudziestu tablicach, przedsta-
wiające sztokholmską grupę św. Jerzego (tablice
1-19) i szafę ołtarza w katedrze w Arhus (tablica 20).
vcdaiowieczaa, pod red. Teresy MICHAŁOWSKIEJ,
Warszawa 1996, s. 285-293.
'2 Por. Ghislaine DERVEAUX-VAN USSEL, „De An-
twerpse retabels in Zweden" [w:] HaTwerp^e rctańe/^
eeaw, onder leiding van Hans NIEUWDORP;
2. L-Mapy, Antwerpen 1993, s. 89-93. Z okresu przed
wprowadzeniem protestantyzmu w Szwecji w roku 1527
odnotowano 38 retabulów brabanckich, w tym 21 impor-
towanych z Antwerpii. - za Ryszard SZMYDKI, „An-
twerpse retabels. Wystawa późnogotyckich retabulów
antwerpskich (Antwerpia, 26 V-3 X 1993)", Jha/e(ga 7ń-
Vcra óztałi 55, 1993, s. 538.