Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

RECENZJE

417

artystyczne, które nie muszą przynosić żadnego po-
żytku religijnego oglądającym je turystom.
Byłoby dziwne, gdyby w tekście tak bardzo roz-
budowanym i nasyconym faktami, jak omawiana
praca, nie znalazły się błędy, ustalenia lub wnioski,
skłaniające do polemiki. Niewielka ilość usterek do-
brze świadczy o staranności Autorki i redakcji. Spo-
śród stosunkowo nielicznych omyłek rzeczowych
wskażmy na stwierdzenie, jakoby święte lata jubile-
uszowe obchodzono w Krakowie dopiero od roku
1603 (s. 64), a nie już od schyłku wieku XIV i w poło-
wie XV*. Wskażmy, że w Rzymie papież Bonifacy
VIII organizował jubileusz oczywiście w roku 1350,
a nie czterysta lat później (s. 66). Czy księża, spisują-
cy inwentarz katedry wawelskiej w roku 1563, rze-
czywiście, jak twierdzi Jurkowlaniec (s. 475), mieli
na myśli formę, kiedy nastawy goTpcłze w kaplicy
Świętokrzyskiej opisali, jako wore GAzecoru??? vAe-
rz Przecież sztukę bizantyńsko-ruską roz-
poznawano wówczas bezbłędnie, toteż trudno
uwierzyć, aby gotyckie tablice skrzydeł któregoś
z tryptyków autorzy spisu pomylili z malarstwem
ikon. Pisząc w tym miejscu o „dawnym zwyczaju
Greków", a nie, jak gdzie indziej, o obrazach „grec-
kich", wykonanych „na wzór greckich", lub „grec-
kiej roboty", autorzy /nwentarza mogli się
odwoływać nie tyle do gotyckich tablic ołta-
rzowych, ile do ich ikonografii, którą oceniali jako
opartą na dawnych wzorach, sięgających późnej sta-
rożytności. Wszelako trudno wskazać, do której
konkretnie cechy nawiązywali. Charakteryzując na
początku części III koronacje cudownych obrazów

' Por. np. Henryk Damian WOJTYSKA, „Lata święte
w XV i XVI wieku", ^oczzzzbz 7eo/ogz'czzzo-Kuzzozzz'czz!e
XXIII, 1976, 4, s. 11-24.
" Tomasz CIESIELSKI, „Koronacje cudownych obrazów

w Polsce Autorka nie uwzględniła niedawnego arty-
kułu poświęconemu temu zjawisku*. Brak ten ma
jednak znaczenie marginalne.
Ze względu na bardzo bogaty materiał, nowator-
skie zestawienia informacji z różnych dziedzin i in-
teresujące wnioski cząstkowe książka Grażyny
Jurkowlaniec Fpoła nowożytna wobec .średniowie-
cza jest bardzo pożyteczna. Otwiera nowe perspek-
tywy badawcze. Wskazana wyżej nierównowaga
między obfitością faktów, dotąd nader rozproszo-
nych, a niezupełnie adekwatną strukturą pracy oraz
niezbyt rozbudowanym syntetycznym podsumowa-
niem wskazuje, że recenzowaną publikację należy
uznać raczej za początek, niż zamknięcie badań nad
tymi zagadnieniami. Może w przyszłości dowiemy
się, czy i w jaki sposób stan społeczny wiernych
(a nie tyłko wyznanie) modyfikował ich stosunek do
dawnego wyposażenia kościołów. Zapewne rosnącą
rolę odgrywało ich wykształcenie w zakresie sztuki
i kształtowana w ten sposób osobista wrażliwość es-
tetyczna, a więc czynniki indywidualne i trudne dziś
do weryfikacji. Czy da się wskazać jakieś różnice
krajowe, czy regionalne? Wydaje się, że silniejsza
świadomość odrębności sztuki nowożytnej w sto-
sunku do średniowiecznej, która zaznaczyła się
w Italii w okresie renesansu, mogła sprzyjać stosun-
kowo surowszemu niż w innych krajach traktowaniu
dzieł dawniejszych, nie uznanych za cudowne lub
szczególnie cenne ze względów historycznych. Roz-
wiązanie tych zagadnień nie jest łatwe, a ze względu
na charakter (ubóstwo i rozproszenie) źródeł może
okazać się niemożliwe. Warto jednak próbować.

w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej", [w:] Cywz/zza-
c/'npwwzzzc/z bzcczygo.syju/ńe/ .sz/uc/zccłzc/, red. Aleksan-
der JANKOWSKI, Andrzej KLONDER, Bydgoszcz
2004, s. 195-211.