Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

RECENZJE

425

on klejnot z orłem jednakże był to Orze/ wyyaJzany
nza/ymi JZan/enZamZ^^.
Trudno też za pewnik uznać informację mówią-
cą o dwukrotnym odwzorowaniu tego konkretnie
klejnotu na portretach Konstancji Austriaczki i Ce-
cylii Renaty. Z badań nad klejnotami Jagiellonów
i Wazów wynika, że klejnoty z orłem pojawiły się za
sprawą habsburskich małżonek polskich władców
już przed połową XVI w. (w 1543 r.), wielokrotnie
były odwzorowywane na ich portretach, wielokrot-
nie odnotowywane przez źródła. Ich ikonografia,
kolorystyka, opisy nie są zgodne z wyglądem pary-
skiego klejnotu PoAłZego Or/aW
Nieprawdziwa jest również informacja mówiąca
o powołaniu w Polsce rycerskiego orderu Or/a /?Za-
/ego w XIV w.^ Z dotychczasowych ustaleń pol-
skich badaczy wynika, że przed Orderem Orła
Białego ustanowionym przez Augusta H, nie istniał
jakikolwiek inny, prawnie czy zwyczajowo usank-
cjonowany order polski. Nie udało się bowiem usta-
nowić Władysławowi IV planowanego OrJera
Ańepoła/anego Poczęcia, podobnie jak Janowi III
Sobieskiemu OrJera Janina. Odwoływanie się do
odległych orderowych tradycji, do czasów legendar-
nego Lecha czy Władysława Łokietka, który miał
order Orła Białego powołać na weselu Kazimierza
i Adelajdy, miało na celu uspokojenie negatywnych
nastrojów opinii społecznej po wprowadzeniu orde-
ru przez Augusta II. Egalitarnie nastrojona szlachta,
nie dopuszczająca do naruszania zasad równości
szlacheckiej obawiała się, że order będzie te zasady
łamał, wywyższając jednych nad drugimi^.
Kolejny z rozdziałów 77/e yewe/Zery o/ aAyo/n-
Z/T/n (ss. 155-199), napisała Diana Scarisbrick.
Zwróciła w nim uwagę na znaczenie, jakie odegrał
dwór Ludwika XIV w kreacji międzynarodowego
stylu biżuterii w XVIII w. Wzory, staranność szlifów
kamieni, mistemość wykonania jaką osiągnęli złot-
nicy paryscy pod koniec XVII w., stała się niedości-
głym wzorem dła reszty Europy: od Lizbony do
Drezna, od Sztokholmu do Neapolu. Spektakularny

PorZ/o/Zo Jró/owe/ Maryi Lz/Jw/łZ czyń zńZór //3Zów,
ałzów arzęJowycń i Zn/zycA JoAn/nenZów, fcZąga/ącycA Vę
Jo pońyZa Ze/ /7/o/zarc/;Z//Z w PoAce, wydał. E. Raczyński,
t. II, Poznań 1844, s. 361.
^ Ewa LETKIEWICZ, „Klejnoty heraldyczne na dworze
Wazów", KronZAa Zamłowa, nr 1-2/ 55-56/ 2008, s. 5-18.
^ Do rozprzestrzeniania się na zachodzie Europy nie-
prawdziwych informacji o starożytności orderu Orła Bia-
łego przyczyniła się m.in. Encyklopedia Diderota.
W drugim wydaniu dzieła wprowadzono hasło: „Agile
Blanc" z informacją mówiącą o jego powstaniu w 1325 r.
Encyclopedie ou Dictionnaire Raisonne des Sciences, des
Arts et des Metiers, [...] par Denis Diderot, Jean le Rond
D'Alembert, Lausanne et Beme 1781, s. 708.

sukces biżuterii paryskiej sprawił, że tu słano zamó-
wienia, stąd sprowadzano utalentowanych złotników
na dwory w Anglii, Portugalii, Szwecji. Biżuteria sta-
ła się miernikiem smaku, gustu, wyrafinowanych po-
trzeb. Przede wszystkim jednak biżuteria właśnie, jej
niespotykana wcześniej okazałość, splendor i kosz-
towność budowała prestiż absolutystycznych monar-
chów.
Wśród wielkich władców XVIII-wiecznej Euro-
py, wykorzystujących klejnoty do tworzenia maje-
statu władzy obok Ludwika XV, wymienieni są:
August II, Wielki Elektor Saski i król Polski, jego
syn August 111, cesarzowa Maria Teresa Austriacka,
caryca Katarzyna II, Fryderyk II król pruski Gustaw
III król Szwecji, Jerzy II i Jerzy III władcy Anglii.
Wśród prezentowanych na końcu rozdziału klejno-
tów znalazły się: guzy z garnituru rubinowego Au-
gusta II (s. 178), jego Order Orła Białego z garnituru
szmaragdowego (s.183)^' i Order Złotego Runa, de-
korowany topazami (s. 183-184).
Rozdział poświęcony biżuterii XIX wiecznej,
zatytułowany P/n/zZre a/?J ro/77a//ZZczJ/?z.' Aapo/eon
an<3 George JE (ss. 201-255) jest również autorstwa
Diany Scarisbrick.
Rewolucja francuska 1789 r. doprowadzająca do
upadku ancZen reg/me w Europie, zniszczyła rów-
nież świetne tradycje jubilerstwa paryskiego. Na
nowo jednak złotnicy Paryża doszli do znaczenia po
koronacji Napoleona na cesarza w 1804 r., gdyż ten
zdecydowanie przystąpił do odbudowy utraconej
pozycji Paryża, czyniąc zeń centrum zbytku, luksu-
su i mody. Działania te były podyktowane względami
ściśle politycznymi. Napoleon wierzył, podobnie jak
jego wielki poprzednik Ludwik XIV, że nic w równie
skuteczny sposób nie buduje autorytetu władzy, jak
lśniące klejnoty. Dla swej pierwszej żony Józefiny,
dla jej następczyni Marii Luizy, dla swej matki i sióstr
kupował bajecznie kosztowną biżuterię. Zastępy pa-
ryskich złotników tworzyły dla cesarskiej rodziny
komplety biżuterii (pararey) w skład których wcho-
dziły: grzebień, tiara, kolczyki, naszyjnik, klamra do
Jacek STASZEWSKI, „Rzeczpospolita u początków
Orderu Orła Białego", [w:] Za Ojczyznę Z AaróJ. 300 ZaZ
Ordera O/Ja /Pa/ego, Wystawa w Zamku Królewskim w
Warszawie, 9 listopada 2005-31 stycznia 2006, s. 54-57;
Stanisław ROSZAK, „O początkach i rozwoju Orderu
Orła Białego" [w:] Za 0/czyznę Z Aa ród. 300 /aZ Order//
Or/a /La/ego, Wystawa w Zamku Królewskim w Warsza-
wie, 9 listopada 2005-31 stycznia 2006, s. 60-66; Zbi-
gniew Puchalski, DzZe/'e po/sP/cA zaałów za^zczyZaycA,
Warszawa 2000, s. 13-32.
Tu również pojawia się informacja o ustanowieniu Or-
deru Orła Białego w 1325 r. przez Władysława Łokietka,
s. 183.