DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artykuły
DOI article:Jarzewicz, Maciej: Polityka międzynarodowa roku 1914 w karykaturach czasopisma "Mucha"
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0658
644
WYSOKOŚCI NACZELNEGO DOWÓDCY do Polaków, którym obiecano zjednocze-
nie wszystkich podzielonych ziem polskich w jedną całość, miejscowa prasa polska
wszystkich partii i odcieni [...] i uroczyście oświadczyła, że wszyscy Polacy powinni
stanąć po stronie Rosji i jej sojuszników w walce ze znienawidzonymi Niemcami, od-
wiecznymi wrogami Polski i całej słowiańszczyzny. Po 20 lipca do końca roku gazety
zajmowały się prawie wyłącznie sytuacją w teatrze działań wojennych i tylko z rzadka
pojawiały się w prasie artykułu o pożądanej formie przyszłego ustroju Polski"30. W cyto-
wanym dokumencie nie ma mowy o aktywnej postawie administracji, zmiana postawy
prasy wynikała z rzeczywistej sytuacji wojennej. Co więcej, wydaje się, że autor raportu
z niepokojem śledził zbyt daleko idące plany polskich publicystów, nawet jeśli dotyczyły
one budowy zjednoczonej Polski w oparciu o Rosję.
Te obserwacje pozostają w zgodzie z ogólnymi wiadomościami na temat rosyjskiej
polityki informacyjnej w czasie I wojny światowej i stopniem rozwoju aparatu propagan-
dowego. Zdaniem pioniera akademickiej refleksji nad propagandą wojenną, system „in-
formacji" w Rosji był zdecydowanie słabiej zorganizowany niż w mocarstwach
zachodnich lub także zacofanych pod tym względem Niemczech31. Rosyjska specyfika
propagandy wojennej polegała także na znacznym udziale prywatnych wydawców, za-
równo jeśli chodzi o prasę, jak i satyryczne plakaty propagandowe32.
W świetle analizowanych karykatur należy potwierdzić ten stereotyp. Rzeczywiście,
treści prezentowane w tym tygodniku sprzyjały Rosji, mimo krytycznego spojrzenia na
rosyjską politykę wewnętrzną. Po rozpoczęciu działań zbrojnych „Mucha" stała się wła-
ściwie częścią wojennej propagandy imperium Romanowów. Takie sprawiała przynaj-
mniej wrażenie. Warto jednak przypomnieć, że w sensie formalnym prasa zaboru
rosyjskiego nie podlegała na początku wojny innym regulacjom niż w czasie pokoju. Cen-
zura wojenna została wprowadzona dopiero w maju 1916 r., kiedy już znaczna część ziem
polskich znajdowała się pod okupacją państw centralnych33.
Stan polskiej opinii publicznej w roku 1914 jest trudny do zrekonstruowania przede
wszystkim ze względu na bardzo silny rozdźwięk pomiędzy przewidywaniami na począt-
ku wojny, ajej ostatecznym wynikiem oraz dominacją „piłsudczykowskiej" wizji nad całą
polską historiografią. Wielokrotnie pojawia się nawet informacja o wiwatach ku czci ro-
syjskich żołnierzy (w tym formacji kozaków) w Warszawie na początku wojny34. Symbo-
liczne znaczenie przypisywano zamkniętym okiennicom w momencie wkraczania
I Kompanii Kadrowej do Kielc. Taki sam nastrój można wyczytać we wspomnieniach
Jana Gaździckiego, który opisywał, że jak na początku wojny w Szczekocinach pojawili
się żołnierze Piłsudskiego, entuzjazm części młodzieży został przyćmiony niechętną po-
stawą reszty społeczeństwa35. Kwestia motywacji, jakie przyświecały ludziom nie podej-
mującym działań powstańczych spodziewanych przez Piłsudskiego, jest niejasna: być
może chodziło o nieakceptowaną socjalistyczną orientację polityczną, być może o anty-
niemieckie nastroje ludności.
30 Michaił A. ŁAGODOWSKI, „Zarząd prasy [warszawskiej] w 1914", [w:] Prasa Królestwa Polskiego w opinii władz
cenzury rosyjskiej (1901-1914). Dokumenty, oprac. Janusz KOSTECKI, Marek TOBERA, Warszawa 2013, s. 134.
31 Harold D. LASSWELL, Propaganda Technique in the Great War, London-New York 1927, s 15.
32 Peter GATRELL, Russia 's First World War. A Social and Economic History, Harlow 2005, s. 87-90.
33 GÓRSKA, LIPIŃSKI, op. cit., s. 180.
34 Krzysztof DUNIN-WĄSOWICZ, Warszawa w czasie pierwszej wojny światowej, Warszawa, 1974, s. 14.
35 Jan GAZDZICKI, Ze Szczekocin nad Berezynę, oprac. Teresa GAZDZICKA, Jerzy GAZDZICKI, Szekociny-Warsza-
wa 2006, s. 26.
WYSOKOŚCI NACZELNEGO DOWÓDCY do Polaków, którym obiecano zjednocze-
nie wszystkich podzielonych ziem polskich w jedną całość, miejscowa prasa polska
wszystkich partii i odcieni [...] i uroczyście oświadczyła, że wszyscy Polacy powinni
stanąć po stronie Rosji i jej sojuszników w walce ze znienawidzonymi Niemcami, od-
wiecznymi wrogami Polski i całej słowiańszczyzny. Po 20 lipca do końca roku gazety
zajmowały się prawie wyłącznie sytuacją w teatrze działań wojennych i tylko z rzadka
pojawiały się w prasie artykułu o pożądanej formie przyszłego ustroju Polski"30. W cyto-
wanym dokumencie nie ma mowy o aktywnej postawie administracji, zmiana postawy
prasy wynikała z rzeczywistej sytuacji wojennej. Co więcej, wydaje się, że autor raportu
z niepokojem śledził zbyt daleko idące plany polskich publicystów, nawet jeśli dotyczyły
one budowy zjednoczonej Polski w oparciu o Rosję.
Te obserwacje pozostają w zgodzie z ogólnymi wiadomościami na temat rosyjskiej
polityki informacyjnej w czasie I wojny światowej i stopniem rozwoju aparatu propagan-
dowego. Zdaniem pioniera akademickiej refleksji nad propagandą wojenną, system „in-
formacji" w Rosji był zdecydowanie słabiej zorganizowany niż w mocarstwach
zachodnich lub także zacofanych pod tym względem Niemczech31. Rosyjska specyfika
propagandy wojennej polegała także na znacznym udziale prywatnych wydawców, za-
równo jeśli chodzi o prasę, jak i satyryczne plakaty propagandowe32.
W świetle analizowanych karykatur należy potwierdzić ten stereotyp. Rzeczywiście,
treści prezentowane w tym tygodniku sprzyjały Rosji, mimo krytycznego spojrzenia na
rosyjską politykę wewnętrzną. Po rozpoczęciu działań zbrojnych „Mucha" stała się wła-
ściwie częścią wojennej propagandy imperium Romanowów. Takie sprawiała przynaj-
mniej wrażenie. Warto jednak przypomnieć, że w sensie formalnym prasa zaboru
rosyjskiego nie podlegała na początku wojny innym regulacjom niż w czasie pokoju. Cen-
zura wojenna została wprowadzona dopiero w maju 1916 r., kiedy już znaczna część ziem
polskich znajdowała się pod okupacją państw centralnych33.
Stan polskiej opinii publicznej w roku 1914 jest trudny do zrekonstruowania przede
wszystkim ze względu na bardzo silny rozdźwięk pomiędzy przewidywaniami na począt-
ku wojny, ajej ostatecznym wynikiem oraz dominacją „piłsudczykowskiej" wizji nad całą
polską historiografią. Wielokrotnie pojawia się nawet informacja o wiwatach ku czci ro-
syjskich żołnierzy (w tym formacji kozaków) w Warszawie na początku wojny34. Symbo-
liczne znaczenie przypisywano zamkniętym okiennicom w momencie wkraczania
I Kompanii Kadrowej do Kielc. Taki sam nastrój można wyczytać we wspomnieniach
Jana Gaździckiego, który opisywał, że jak na początku wojny w Szczekocinach pojawili
się żołnierze Piłsudskiego, entuzjazm części młodzieży został przyćmiony niechętną po-
stawą reszty społeczeństwa35. Kwestia motywacji, jakie przyświecały ludziom nie podej-
mującym działań powstańczych spodziewanych przez Piłsudskiego, jest niejasna: być
może chodziło o nieakceptowaną socjalistyczną orientację polityczną, być może o anty-
niemieckie nastroje ludności.
30 Michaił A. ŁAGODOWSKI, „Zarząd prasy [warszawskiej] w 1914", [w:] Prasa Królestwa Polskiego w opinii władz
cenzury rosyjskiej (1901-1914). Dokumenty, oprac. Janusz KOSTECKI, Marek TOBERA, Warszawa 2013, s. 134.
31 Harold D. LASSWELL, Propaganda Technique in the Great War, London-New York 1927, s 15.
32 Peter GATRELL, Russia 's First World War. A Social and Economic History, Harlow 2005, s. 87-90.
33 GÓRSKA, LIPIŃSKI, op. cit., s. 180.
34 Krzysztof DUNIN-WĄSOWICZ, Warszawa w czasie pierwszej wojny światowej, Warszawa, 1974, s. 14.
35 Jan GAZDZICKI, Ze Szczekocin nad Berezynę, oprac. Teresa GAZDZICKA, Jerzy GAZDZICKI, Szekociny-Warsza-
wa 2006, s. 26.