Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (61.1999)

JERZY KOWALCZYK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Badania Instytutu Sztuki PAN
nad sztuką ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej.
Ostatnie dziesięć lat współpracy międzynarodowej*

W okresie powojennym zainteresowanie sztuką
na kresach dawnej Rzeczypospolitej przenieśli do
Polski centralnej i na Śląsk historycy sztuki i archi-
tektury przesiedleni z Wilna i Lwowa: Marian Mo-
relowski, Piotr Bohdziewicz, Zbigniew Homung,
Tadeusz Mańkowski, Marian Osiński. Objęli oni
katedry na wyższych uczelniach uniwersyteckich
i politechnicznych w Lublinie, Toruniu, Gdańsku,
Krakowie i Wrocławiu. Pozostał we Lwowie jedy-
nie prof. Mieczysław Gębarowicz, który, mimo nie-
zwykle trudnych warunków, kontynuował badania
nad dawną sztuką Lwowa i Rusi Koronnej,
w szerokim kontekście kulturowym. Wyniki swoich
badań zaczął publikować w Polsce dopiero od 1960
roku także w IS PAN. O doniosłości tych powojen-
nych publikacji naukowych prof. Gębarowieża nie
trzeba chyba dzisiaj nikogo przekonywać.
Przez dwanaście powojennych lat nie było żad-
nych kontaktów polskich uczonych ze sztuką Lwo-
wa i z ukraińskimi historykami sztuki. Lwów
dla Polaków był zamknięty, niedostępny. Sytuacja
zmieniała dopiero po 1956 roku. I wówczas zaczęła
się rola utworzonego w 1949 roku Państwowego
Instytutu Sztuki, przemianowanego w 1960 roku
na Instytut Sztuki PAN. Twórca Instytutu, prof. Ju-
liusz Starzyński założył przy Polskim Komitecie ds.
UNESCO Komisję ds. Badań Słowianoznawczych,
która objęła wszystkie kraje słowiańskie, łącznie

* Temat niniejszego artykułu był referowany na sesji
polsko-ukraińskiej Dziesięć lat badań historyków sztuki
nad zabytkami Ukrainy, Białorusi i Litwy w dniu 12 listo-
pada 1998 roku we Lwowie. Sesję zorganizowały:
Pracownia Badań nad Sztuką Ziem Wschodnich Rzeczy-
pospolitej Instytutu Historii Sztuki UJ i Federacja

z Białorusią i Ukrainą. Nadto Polska Akademia
Nauk zawarła umowę o współpracy z Radziecką
Akademią Nauk i rozpoczęły się też wyjazdy histo-
ryków sztuki na Wschód. Pierwszym polskim
historykiem sztuki, który legalnie wyjechał do Lwo-
wa w 1957 roku był z naszego Instytutu dr Andrzej
Ryszkiewicz. Potem wyjeżdżały tu z Redakcji Słow-
nika Artystów Polskich panie: Hanna Górska, Han-
na Kubaszewska, Zuzanna Prószyńska oraz Janusz
Derwojed. Dopiero dziesięć lat później zaczęli też
przyjeżdżać do Polski, do Instytutu Sztuki PAN,
w ramach wymiany, pierwsi białoruscy i ukraińscy
historycy sztuki: Leonid N. Drobow z Akademii
Nauk w Mińsku oraz Aleksander Fedoruk z Akade-
mii Nauk w Kijowie (1969). Odtąd pan Aleksander
często przyjeżdżał do Polski. Polska sztuka nowo-
czesna jest więc nie przypadkiem jego specjalnością
naukową. Stał się też rzecznikiem współpracy ukra-
ińskich i polskich historyków sztuki.
Około 1970 roku z inicjatywy prof. Starzyńskie-
go zostało zawiązane także przy UNESCO Między-
narodowe Stowarzyszenie dla Studiów i Rozpo-
wszechnienia Kultur Słowiańskich, od rosyjskiej
nazwy zwane w skrócie MAIRSK1. Kolejnymi wi-
ceprzewodniczącymi tego Stowarzyszenia byli dy-
rektorzy Instytutu Sztuki PAN, a więc prof. Juliusz
Starzyński (do śmierci w 1974 roku), prof. Andrzej
Ryszkiewicz, prof. Stanisław Mossakowski. Odbyło

Organizacji Polaków na Ukrainie. Materiały sesji łącznie
z niniejszym artykułem są publikowane w „Przeglądzie
Wschodnim” [w druku]. Liczby w nawiasach w tekście
odnoszą się do numerów w wykazie publikacji
1 Mieźdunarodnaja Assacjacja pro izućeniu i rozprestro-
nieniu slavianskich kultur.