DOI Artikel:
Kozina, Irma: [Rezension von: Frederic J. Schwarz, Form Follows Fetish: Adolf Behne and the Problem of Sachlichkeit]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49352#0449
435
IRMA KOZINA
Katowice
Frederic J. Schwarz, Form Follows Fetish:
Adolf Behne and the Problem of Sachlichkeit.
,,Oxford Art Journal” 21.02.1998, s. 45-77
W piśmiennictwie anglojęzycznym kluczo-
wy dla rozważań nad architekturą nie-
miecką przełomu XIX i XXwieku termin,
Neue Sachlichkeit pojawia się niejednokrotnie w ory-
ginalnej wersji językowej. Jego zawartość pojęciowa
wydaje się na tyle złożona, że trudno jest znaleźć
odpowiednik oddający pełnię znaczeń. Słowotwór-
czy rdzeń wyrażenia - Sache — sugerować może
zarówno przedmiot, rzecz, sprawę, jak też proste,
praktyczne rozwiązanie problemu, implikując jed-
nocześnie pewien pragmatyzm, obiektywizm, a za-
razem filozoficznie rozumiane uprzedmiotowienie.
W języku polskim Sachlichkeit tłumaczona jest za-
zwyczaj jako rzeczowość i jako taka funkcjonuje
bezdyskusyjnie w rozważaniach nad malarstwem
zainicjowanych wystawą zorganizowaną przez Gu-
stava Friedricha Hartlauba. W odniesieniu do archi-
tektury tłumaczenie owo wydaje się budzić kontro-
wersje, o czym świadczy dokonana przez redakcję
wydawniczą - bez wiedzy i aprobaty autorki - inge-
rencja w tekst artykułu o tzw. stylu około 1800 (Irma
Kozina,„ Styl około 1800 Styl narodowy czy nowa
rzeczywistość w architekturze Górnego Śląska, [w:]
Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789-1950,
Warszawa 1998J. „Rzeczowość” została tam konse-
kwentnie zastąpiona „rzeczywistością”. Zmiana taka
nie jest całkowicie bezpodstawna. Wraz z nią posze-
rza się możliwość wykładni interpretującej zjawiska.
Wiele nowych argumentów w tej kwestii dostarcza
Frederic Schwarz dokonując dekonstrukcji tekstów
Adolfa Behnego, krytyka propagującego w czasach
Republiki Weimarskiej tendencję określaną mianem
Neues Baunen.
Zastosowana w tym celu - w Polsce wciąż bu-
dząca kontrowersje - metoda dekonstrukcji manife-
stuje się już w tytule artykułu, który nawiązuje do
kultowej dla ponowoczesności publikacji Petera
Blake’a Form Follows Fiasco. Why Modern Archi-
tecture Hasn ’t Worked” (wyd. I 1974). Lektura cało-
ści tekstu ujawnia dalsze postmodernistyczne zabiegi,
takie jak rezygnacja z narracji diachronicznej na rzecz
synchronicznej, wyrwanie słów z ich tradycyjnego
kontekstu i rozkładanie ich znaczeń w zaskakujących
odniesieniach oraz sprzeciw wobec antropocentry-
zmu. Brakuje wprawdzie typowej dla dekonstrukcji
niejasności poszczególnych wywodów, cechująca je
klarowność zostaje jednak zaburzona zagmatwaniem
pojęciowym, które nie daje np. możliwości dookre-
ślenia bezpośrednio, na podstawie tekstu, przyjętego
w dyskursie ontologicznego statusu rzeczy velprzed-
miotu (być może założono a priori obowiązywanie
reguł wypracowanych przez Derridę w jego wypo-
wiedziach odnoszących się do logocentryzmu).
Tradycyjny dyskurs na temat teorii architektury
definiuje zazwyczaj Neue Sachlichkeit w nawiąza-
niu do pism Hermanna Muthesiusa wymieniającego
jako jej podstawowe cechy: odejście od powierz-
chownej dekoracyjności, eliminowanie form orna-
mentalnych pełniących jedynie funkcję zbędnego
dodatku i projektowanie wynikające z celowości.
Czasem uzupełnia ów dyskurs refleksja Hartlauba
z 1929 roku, w której stwierdza się, że termin wywo-
dzi się z chęci postrzegania przedmiotu całkowicie
obiektywnie, na gruncie rzeczowości, bez odnosze-
nia się do jego symbolicznych znaczeń. Miało
to rzekomo prowadzić do demistyfikacji (Desillu-
sionisierung), która w Niemczech „znalazła swój
najbardziej klarowny wyraz w architekturze”
(K. Frampton, Die Architektur der Moderne Eine
kritische Baugeschichte, Stuttgart 1997, s. 114).
W przeciwieństwie do Muthesiusa i Hartlauba,
Behne wydaje się szczególnie podatny na zabiegi de-
konstrukcji z uwagi na uwikłanie Neue Sachlichkeit
w skomplikowane relacje pomiędzy człowiekiem
IRMA KOZINA
Katowice
Frederic J. Schwarz, Form Follows Fetish:
Adolf Behne and the Problem of Sachlichkeit.
,,Oxford Art Journal” 21.02.1998, s. 45-77
W piśmiennictwie anglojęzycznym kluczo-
wy dla rozważań nad architekturą nie-
miecką przełomu XIX i XXwieku termin,
Neue Sachlichkeit pojawia się niejednokrotnie w ory-
ginalnej wersji językowej. Jego zawartość pojęciowa
wydaje się na tyle złożona, że trudno jest znaleźć
odpowiednik oddający pełnię znaczeń. Słowotwór-
czy rdzeń wyrażenia - Sache — sugerować może
zarówno przedmiot, rzecz, sprawę, jak też proste,
praktyczne rozwiązanie problemu, implikując jed-
nocześnie pewien pragmatyzm, obiektywizm, a za-
razem filozoficznie rozumiane uprzedmiotowienie.
W języku polskim Sachlichkeit tłumaczona jest za-
zwyczaj jako rzeczowość i jako taka funkcjonuje
bezdyskusyjnie w rozważaniach nad malarstwem
zainicjowanych wystawą zorganizowaną przez Gu-
stava Friedricha Hartlauba. W odniesieniu do archi-
tektury tłumaczenie owo wydaje się budzić kontro-
wersje, o czym świadczy dokonana przez redakcję
wydawniczą - bez wiedzy i aprobaty autorki - inge-
rencja w tekst artykułu o tzw. stylu około 1800 (Irma
Kozina,„ Styl około 1800 Styl narodowy czy nowa
rzeczywistość w architekturze Górnego Śląska, [w:]
Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789-1950,
Warszawa 1998J. „Rzeczowość” została tam konse-
kwentnie zastąpiona „rzeczywistością”. Zmiana taka
nie jest całkowicie bezpodstawna. Wraz z nią posze-
rza się możliwość wykładni interpretującej zjawiska.
Wiele nowych argumentów w tej kwestii dostarcza
Frederic Schwarz dokonując dekonstrukcji tekstów
Adolfa Behnego, krytyka propagującego w czasach
Republiki Weimarskiej tendencję określaną mianem
Neues Baunen.
Zastosowana w tym celu - w Polsce wciąż bu-
dząca kontrowersje - metoda dekonstrukcji manife-
stuje się już w tytule artykułu, który nawiązuje do
kultowej dla ponowoczesności publikacji Petera
Blake’a Form Follows Fiasco. Why Modern Archi-
tecture Hasn ’t Worked” (wyd. I 1974). Lektura cało-
ści tekstu ujawnia dalsze postmodernistyczne zabiegi,
takie jak rezygnacja z narracji diachronicznej na rzecz
synchronicznej, wyrwanie słów z ich tradycyjnego
kontekstu i rozkładanie ich znaczeń w zaskakujących
odniesieniach oraz sprzeciw wobec antropocentry-
zmu. Brakuje wprawdzie typowej dla dekonstrukcji
niejasności poszczególnych wywodów, cechująca je
klarowność zostaje jednak zaburzona zagmatwaniem
pojęciowym, które nie daje np. możliwości dookre-
ślenia bezpośrednio, na podstawie tekstu, przyjętego
w dyskursie ontologicznego statusu rzeczy velprzed-
miotu (być może założono a priori obowiązywanie
reguł wypracowanych przez Derridę w jego wypo-
wiedziach odnoszących się do logocentryzmu).
Tradycyjny dyskurs na temat teorii architektury
definiuje zazwyczaj Neue Sachlichkeit w nawiąza-
niu do pism Hermanna Muthesiusa wymieniającego
jako jej podstawowe cechy: odejście od powierz-
chownej dekoracyjności, eliminowanie form orna-
mentalnych pełniących jedynie funkcję zbędnego
dodatku i projektowanie wynikające z celowości.
Czasem uzupełnia ów dyskurs refleksja Hartlauba
z 1929 roku, w której stwierdza się, że termin wywo-
dzi się z chęci postrzegania przedmiotu całkowicie
obiektywnie, na gruncie rzeczowości, bez odnosze-
nia się do jego symbolicznych znaczeń. Miało
to rzekomo prowadzić do demistyfikacji (Desillu-
sionisierung), która w Niemczech „znalazła swój
najbardziej klarowny wyraz w architekturze”
(K. Frampton, Die Architektur der Moderne Eine
kritische Baugeschichte, Stuttgart 1997, s. 114).
W przeciwieństwie do Muthesiusa i Hartlauba,
Behne wydaje się szczególnie podatny na zabiegi de-
konstrukcji z uwagi na uwikłanie Neue Sachlichkeit
w skomplikowane relacje pomiędzy człowiekiem