DOI Artikel:
Kierkus, Małgorzata: Ernst Barlach. Artist of the North: wystawa dzieł Barlacha w Muzeum Narodowym w Gdańsku, 20 stycznia 1999 - 28 marca 1999
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49352#0513
Omówienia
499
Ernst Bariach. Artist of the North.
Wystawa dzieł Barlacha w Muzeum Narodowym w Gdańsku,
20 stycznia 1999 - 28 marca 1999
Gdańska wystawa obejmuje twórczość rzeźbiar-
ską, graficzną oraz rysunki Ernsta Barlacha - dzieła
powstałe w latach 1906-1932'; (jedynie kilka spośród
wystawionych rzeźb pochodzi z roku 1933 i 1936).
Zgromadzone eksponaty pochodzą z okresu od pod-
róży artysty do Rosji po przejęcie władzy przez nazi-
stów i uznanie Barlacha za twórcę „wynaturzonego”.
Określone wyżej ramy czasowe wyznaczają też po-
czątek dojrzałej koncepcji sztuki Barlacha i koniec
jego twórczej aktywności. Kompozycja wystawy
przyjęta w Gdańsku odrzuca chronologiczny prze-
gląd prac na rzecz ujęcia głównych powracających
motywów formalnych, treściowych czy nawet ide-
owych. Przestrzeń ekspozycji wydzielono z dwóch
połączonych sal i fragmentu obejścia poklasztomego
gmachu Muzeum Narodowego w Gdańsku. Dzięki
takiemu zabiegowi uzyskano zarazem wydzielone
trzy zasadnicze części i wrażenie jedności przestrze-
ni. Ekspozycję dzieł poprzedzają umieszczone w sie-
ni fotograficzne portrety artysty. Część pierwszej sali
przedstawia twórczość Barlacha powstałą podczas
i pod wpływem podróży do Rosji. Prace te wprowa-
dzają w dwa dominujące kręgi zainteresowań artysty
— postać ludzką, przestrzeń rozumianą jako nieogra-
niczona, niezrozumiałe siły natury i współtworzywo
formy rzeźbiarskiej. Cykl niewielkich rozmiarów lito-
grafii Podróż po stepie oraz rysunki rosyjskich pejza-
ży i widoków miast ilustrują fascynacje pustą, tajem-
niczą przestrzenią, drogą prowadzącą znikąd
i donikąd, a także rodzajowymi ujęciami chłopów ro-
syjskich i ich codzienności. Nastrój osamotnienia
i bezradności człowieka pojawia się również w rzeź-
bach - Rosyjska żebraczka II, Siedząca dziewczynka,
wyraźnie związanych z dekoracyjnym stylem począt-
ku wieku XX i stojących u progu barlachowskich po-
szukiwań syntetycznego ujęcia postaci ludzkiej i rela-
cji między formą trójwymiarową i przestrzenią.
Ważnym dziełem ukazującym przemiany formy w
twórczości Barlacha jest Stojąca chłopka. Litografia
poprzedzająca wykonanie rzeźby pomaga w zrozu-
mieniu tematu i formy. W ujęciu graficznym masyw-
na postać chłopki umieszczona została na tle bezkre-
snej drogi i mrocznego pejzażu. W rzeźbie postać,
jakby stopiona z podstawą, wydaje się zagubiona
1 Wystawa została zorganizowana przez Ernst Bariach
Gesellschaft Hamburg i Ernst Bariach Stiftung w Giistrow
w ramach inicjatywy ARS BALTICA. Projekt upamięt-
niający sześćdziesiątą rocznicę śmierci artysty obejmuje
prezentację dzieł w pięciu nadbałtyckich miastach
w pustce. Gest buntu i bezradności podkreśla stan
emocjonalny kobiety. Grymas twarzy i wzrok wpa-
trzony w dal zdradzają chęć ucieczki.
Błękitnoszare ekrany, na których rozmieszczono
prace graficzne uwydatniają melancholijny nastrój
przedstawień. Opisana część sali została umiejętnie
oddzielona dwuskrzydłowym ekranem, na którym za-
prezentowano przejmujący dramatyzmem cykl ilu-
stracji do mistyczno-baśniowego dramatu Barlacha
Martwy dzień. Litografie tworzone za pomocą krót-
kich gęstych kresek ukazują ciężkie bryłowate posta-
ci w ciemnych nieprzyjaznych wnętrzach. Tragiczna
historia matki i syna, targanych namiętnościami i kie-
rowanych przez duchy, wprowadza widza w świat
germańskich mitów, w ulubioną przez Barlacha
mroczną „nordycką” tradycję; rzeźby towarzyszące
cyklowi dopełniają tę wizję. Bersecker i jego kolejna
wersja Mściciel ilustrują skłonność artysty do gwał-
townego ruchu, uzewnętrzniającego intensywność
wewnętrznego napięcia przedstawionych postaci.
W tych dziełach pojawia się barlachowskie zainte-
resowanie rzeźbą późnego gotyku. Ciało ludzkie zosta-
ło całkowicie zdominowane przez szaty rozwiane nad-
naturalnym wichrem. Ekspresji obliczy wojowników
towarzyszy ekspresja draperii. Ciężkie, grube fałdy
niemal całkowicie przesłaniają sylwetkę. Uporczywie
podejmowany przez artystę motyw mitycznego wo-
jownika - berseckera stanowi może najważniejszy
krok Barlacha w kierunku integracji rzeźby z przestrze-
nią. Twórcy wystawy umożliwili widzom oglądanie
form trójwymiarowych ze wszystkich stron. Prosty za-
bieg odsunięcia rzeźb od ściany spowodował, że od-
czuwalna jest przestrzenność dzieł. Nieskomplikowa-
ny pomysł podświetlenia od dołu modelu kilońskiego
pomnika Walczącego duchem sprawił, iż potężny cień
na ścianie oddaje efekt monumentalności dzieła - to
więcej niż namiastka obcowania z oryginałem.
Przejście do kolejnej sali stanowią rzeźby (z róż-
nych okresów) ukazujące postać ludzką w walce z
samotnością i wichrem—siłą natury dotkliwie odczu-
walną na terenach nadmorskich. Mocna, choć jakby
skulona sylwetka Samotnego prowadzi ku światu
kontemplacji. Kolejna sala zmienia koloryt na oliwko-
wozielony. Wkraczamy w świat furii i mistycznego
Niemiec, Polski, Finlandii i Danii. Ze strony polskiej w re-
alizacji wystawy uczestniczyli dyrektor Muzeum Narodo-
wego w Gdańsku Tadeusz Piaskowski oraz współtwórcy
koncepcji ekspozycyjnej i plastycznej: Zbigniew Masso-
wa i Lech Tempczyk.
499
Ernst Bariach. Artist of the North.
Wystawa dzieł Barlacha w Muzeum Narodowym w Gdańsku,
20 stycznia 1999 - 28 marca 1999
Gdańska wystawa obejmuje twórczość rzeźbiar-
ską, graficzną oraz rysunki Ernsta Barlacha - dzieła
powstałe w latach 1906-1932'; (jedynie kilka spośród
wystawionych rzeźb pochodzi z roku 1933 i 1936).
Zgromadzone eksponaty pochodzą z okresu od pod-
róży artysty do Rosji po przejęcie władzy przez nazi-
stów i uznanie Barlacha za twórcę „wynaturzonego”.
Określone wyżej ramy czasowe wyznaczają też po-
czątek dojrzałej koncepcji sztuki Barlacha i koniec
jego twórczej aktywności. Kompozycja wystawy
przyjęta w Gdańsku odrzuca chronologiczny prze-
gląd prac na rzecz ujęcia głównych powracających
motywów formalnych, treściowych czy nawet ide-
owych. Przestrzeń ekspozycji wydzielono z dwóch
połączonych sal i fragmentu obejścia poklasztomego
gmachu Muzeum Narodowego w Gdańsku. Dzięki
takiemu zabiegowi uzyskano zarazem wydzielone
trzy zasadnicze części i wrażenie jedności przestrze-
ni. Ekspozycję dzieł poprzedzają umieszczone w sie-
ni fotograficzne portrety artysty. Część pierwszej sali
przedstawia twórczość Barlacha powstałą podczas
i pod wpływem podróży do Rosji. Prace te wprowa-
dzają w dwa dominujące kręgi zainteresowań artysty
— postać ludzką, przestrzeń rozumianą jako nieogra-
niczona, niezrozumiałe siły natury i współtworzywo
formy rzeźbiarskiej. Cykl niewielkich rozmiarów lito-
grafii Podróż po stepie oraz rysunki rosyjskich pejza-
ży i widoków miast ilustrują fascynacje pustą, tajem-
niczą przestrzenią, drogą prowadzącą znikąd
i donikąd, a także rodzajowymi ujęciami chłopów ro-
syjskich i ich codzienności. Nastrój osamotnienia
i bezradności człowieka pojawia się również w rzeź-
bach - Rosyjska żebraczka II, Siedząca dziewczynka,
wyraźnie związanych z dekoracyjnym stylem począt-
ku wieku XX i stojących u progu barlachowskich po-
szukiwań syntetycznego ujęcia postaci ludzkiej i rela-
cji między formą trójwymiarową i przestrzenią.
Ważnym dziełem ukazującym przemiany formy w
twórczości Barlacha jest Stojąca chłopka. Litografia
poprzedzająca wykonanie rzeźby pomaga w zrozu-
mieniu tematu i formy. W ujęciu graficznym masyw-
na postać chłopki umieszczona została na tle bezkre-
snej drogi i mrocznego pejzażu. W rzeźbie postać,
jakby stopiona z podstawą, wydaje się zagubiona
1 Wystawa została zorganizowana przez Ernst Bariach
Gesellschaft Hamburg i Ernst Bariach Stiftung w Giistrow
w ramach inicjatywy ARS BALTICA. Projekt upamięt-
niający sześćdziesiątą rocznicę śmierci artysty obejmuje
prezentację dzieł w pięciu nadbałtyckich miastach
w pustce. Gest buntu i bezradności podkreśla stan
emocjonalny kobiety. Grymas twarzy i wzrok wpa-
trzony w dal zdradzają chęć ucieczki.
Błękitnoszare ekrany, na których rozmieszczono
prace graficzne uwydatniają melancholijny nastrój
przedstawień. Opisana część sali została umiejętnie
oddzielona dwuskrzydłowym ekranem, na którym za-
prezentowano przejmujący dramatyzmem cykl ilu-
stracji do mistyczno-baśniowego dramatu Barlacha
Martwy dzień. Litografie tworzone za pomocą krót-
kich gęstych kresek ukazują ciężkie bryłowate posta-
ci w ciemnych nieprzyjaznych wnętrzach. Tragiczna
historia matki i syna, targanych namiętnościami i kie-
rowanych przez duchy, wprowadza widza w świat
germańskich mitów, w ulubioną przez Barlacha
mroczną „nordycką” tradycję; rzeźby towarzyszące
cyklowi dopełniają tę wizję. Bersecker i jego kolejna
wersja Mściciel ilustrują skłonność artysty do gwał-
townego ruchu, uzewnętrzniającego intensywność
wewnętrznego napięcia przedstawionych postaci.
W tych dziełach pojawia się barlachowskie zainte-
resowanie rzeźbą późnego gotyku. Ciało ludzkie zosta-
ło całkowicie zdominowane przez szaty rozwiane nad-
naturalnym wichrem. Ekspresji obliczy wojowników
towarzyszy ekspresja draperii. Ciężkie, grube fałdy
niemal całkowicie przesłaniają sylwetkę. Uporczywie
podejmowany przez artystę motyw mitycznego wo-
jownika - berseckera stanowi może najważniejszy
krok Barlacha w kierunku integracji rzeźby z przestrze-
nią. Twórcy wystawy umożliwili widzom oglądanie
form trójwymiarowych ze wszystkich stron. Prosty za-
bieg odsunięcia rzeźb od ściany spowodował, że od-
czuwalna jest przestrzenność dzieł. Nieskomplikowa-
ny pomysł podświetlenia od dołu modelu kilońskiego
pomnika Walczącego duchem sprawił, iż potężny cień
na ścianie oddaje efekt monumentalności dzieła - to
więcej niż namiastka obcowania z oryginałem.
Przejście do kolejnej sali stanowią rzeźby (z róż-
nych okresów) ukazujące postać ludzką w walce z
samotnością i wichrem—siłą natury dotkliwie odczu-
walną na terenach nadmorskich. Mocna, choć jakby
skulona sylwetka Samotnego prowadzi ku światu
kontemplacji. Kolejna sala zmienia koloryt na oliwko-
wozielony. Wkraczamy w świat furii i mistycznego
Niemiec, Polski, Finlandii i Danii. Ze strony polskiej w re-
alizacji wystawy uczestniczyli dyrektor Muzeum Narodo-
wego w Gdańsku Tadeusz Piaskowski oraz współtwórcy
koncepcji ekspozycyjnej i plastycznej: Zbigniew Masso-
wa i Lech Tempczyk.