DOI Artikel:
Artykuły i komunikaty
DOI Artikel:Lileyko, Jerzy: Pałac i ogród: natura zawłaszczona przez sztukę
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49351#0038
32
Jerzy Lileyko
4. Pałac w Wilanowie od strony ogrodu.
Malował Bernarda Belotto-Canaletto, 1776. Zamek Królewski w Warszawie
4. Wilanów Pałace from the gardens as painted by Bernarda Bellotto
Canaletto, 1776. From the collections ofthe Royal Castle in Warsaw
bosketowe labirynty zapewne przypominały bohaterstwo Tezeusza wspartego sprytem ko-
biety, symbolizowały drogę żywota ku zbawieniu lub osiągnięciu absolutu, ale chyba były
też zabawą z dawnego błądzenia po bezkresnej puszczy, tylko zabawą, bo przecież każdy
wiedział, że wśród tych bosketów me napotyka Minotaura ani rozwścieczonego niedźwie-
dzia18. Kaskady, baseny i szemrzące fontanny, czyż nie były aluzją do rwących potoków i
niebezpiecznych rozlewisk, a posągi pogańskich bóstw i rozmaitych personifikacji, żar-
tem z lęków, jakimi napawały kryjące się w kniejach złe moce?
Renesansowy ogród wyraża nigdy nie wygasłą tęsknotę za utraconym Rajem, stworzo-
nym Boską mocą. Ale bytowanie w Raju, jak poucza biblijna księga Genesis, prowokuje
do grzechu, grzechu Pychy, która obłudnie podszepnęła człowiekowi, aby podjął wysiłek
współuczestnictwa w dziele stworzenia. Tym podszeptom ludzie renesansu chętnie nad-
stawiali ucha, przymując za możliwe, że nikłe szczątki Boskiego Raju, pozostałe na zie-
mi, mogą stać się tworzywem dla skomponowania jego namiastki według ludzkiej inwen-
cji i prawideł sztuki, umiejętnie, aczkolwiek podstępnie, zawłaszczających naturę.
Rodziło się jednak pytanie, czy regularność i geometria, krzewy bukszpanu i hgustru,
przystrzygane w kule lub stożki, przybierjące formę kolumnad, arkad, altan itp., są właści-
wą rekonstrukcją rajskiej rzeczywistości? Raczej intuicja niż wiedza podpowiadała, że
w biblijnym Raju, podobnie jak w sadzie Hesperyd strzegących złotych owoców jabłoni,
które dawały nieśmiertelność, siedzibie Muz i ogrodach przypominających mit o Złotym
Wieku lub szczęśliwości na Wyspie Utopii, drzewostan musiał kształtować się w zgodzie
z naturą, bez ingerencji ogrodnika. Po połowie XVI stulecia pojawiły się w otoczeniu
willi, obok ogrodów rozplanowanych regularnie, „naturalistyczne” parki, laski i zagajniki,
18 L. PRESS, Labirynt. „Archeologia” XV, 1964, s. 34-42; K. KOWALSKI, Z. KRZAK, Tezeusz w Labiryncie. Wro-
cław 1989, passim; SZAFRAŃSKA, Ogród renesansowy..., s. 52-58.
Jerzy Lileyko
4. Pałac w Wilanowie od strony ogrodu.
Malował Bernarda Belotto-Canaletto, 1776. Zamek Królewski w Warszawie
4. Wilanów Pałace from the gardens as painted by Bernarda Bellotto
Canaletto, 1776. From the collections ofthe Royal Castle in Warsaw
bosketowe labirynty zapewne przypominały bohaterstwo Tezeusza wspartego sprytem ko-
biety, symbolizowały drogę żywota ku zbawieniu lub osiągnięciu absolutu, ale chyba były
też zabawą z dawnego błądzenia po bezkresnej puszczy, tylko zabawą, bo przecież każdy
wiedział, że wśród tych bosketów me napotyka Minotaura ani rozwścieczonego niedźwie-
dzia18. Kaskady, baseny i szemrzące fontanny, czyż nie były aluzją do rwących potoków i
niebezpiecznych rozlewisk, a posągi pogańskich bóstw i rozmaitych personifikacji, żar-
tem z lęków, jakimi napawały kryjące się w kniejach złe moce?
Renesansowy ogród wyraża nigdy nie wygasłą tęsknotę za utraconym Rajem, stworzo-
nym Boską mocą. Ale bytowanie w Raju, jak poucza biblijna księga Genesis, prowokuje
do grzechu, grzechu Pychy, która obłudnie podszepnęła człowiekowi, aby podjął wysiłek
współuczestnictwa w dziele stworzenia. Tym podszeptom ludzie renesansu chętnie nad-
stawiali ucha, przymując za możliwe, że nikłe szczątki Boskiego Raju, pozostałe na zie-
mi, mogą stać się tworzywem dla skomponowania jego namiastki według ludzkiej inwen-
cji i prawideł sztuki, umiejętnie, aczkolwiek podstępnie, zawłaszczających naturę.
Rodziło się jednak pytanie, czy regularność i geometria, krzewy bukszpanu i hgustru,
przystrzygane w kule lub stożki, przybierjące formę kolumnad, arkad, altan itp., są właści-
wą rekonstrukcją rajskiej rzeczywistości? Raczej intuicja niż wiedza podpowiadała, że
w biblijnym Raju, podobnie jak w sadzie Hesperyd strzegących złotych owoców jabłoni,
które dawały nieśmiertelność, siedzibie Muz i ogrodach przypominających mit o Złotym
Wieku lub szczęśliwości na Wyspie Utopii, drzewostan musiał kształtować się w zgodzie
z naturą, bez ingerencji ogrodnika. Po połowie XVI stulecia pojawiły się w otoczeniu
willi, obok ogrodów rozplanowanych regularnie, „naturalistyczne” parki, laski i zagajniki,
18 L. PRESS, Labirynt. „Archeologia” XV, 1964, s. 34-42; K. KOWALSKI, Z. KRZAK, Tezeusz w Labiryncie. Wro-
cław 1989, passim; SZAFRAŃSKA, Ogród renesansowy..., s. 52-58.