DOI Artikel:
Artykuły i komunikaty
DOI Artikel:Sokół, Lech: Watteau, Marivaux, fêtes galantes, czyli co może się wydarzyć w ogrodzie?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49351#0132
126
Lech Sokół
definicję: „zgromadzenie, w otoczeniu [decor] lasu albo parku, grup miłosnych, najczę-
ściej siedzących na murawie, oddanych ^rozmowom żartobliwym i wykwmtnym«”3 4.
Historia fetes galantes - jak pisze Mornet w swojej książce La litterature classique -
sięga wieku XVII i jest pozostałością duchapreciosite i zamiłowań pastoralnych. Istniało
wiele towarzystw wykwintnych, spotkania i rozmowy wykwintne, dawano sobie prezenty
zwane galantsf Według Duby i Mandrou: „Młody Ludwik XIV w czasach swoich pło-
chych miłostek marzył, w Wersalu z lat sześćdziesiątych XVII wieku, o wyspach, na któ-
rych me mogłyby go dosięgnąć sprawy państwowe; jedna z pierwszych zabaw (1664)
w Wersalu nosiła nazwę Uciechy zaczarowanej wyspy. Watteau w Odjeździe na Cyterę
(1717) pokazuje nam, jaki sukces zdobył sobie królewski pomysł na początku następnego
stulecia: Spokojna miłość, Zebranie w parku, Menuet, są to wszystko też wierne obrazy,
w delikatnie rozsłoneczmonej scenerii, tego zaproszenia do tańca, tych pielgrzymek, na-
piętnowanych pietyzmem miłosnym”5.
W istocie, fetes galantes są starsze niż zabawa królewska z 1664 roku i ich historię
należy liczyć co najmniej od roku 1650, zresztą, jak już powiedziałem, historia fetes ga-
lantes to fascynujący, ale oddzielny temat; trudno rozwijać go w rozważaniach, w których
pełni ona istotną, ale nie podstawową rolę. Powróćmy na chwilę do definicji Helene
Adhemar, wydobywając z niej to, co najważniejsze, ale też nieco ją rozbudowując. Jej
definicja, rozszerzona, zawiera następujące elementy:
- fetes galantes rozgrywają się w scenerii lasu albo parku;
- cechuje je swoboda: siedzi się na trawie, panuje atmosfera intymności (zakochani
przebywają w otoczeniu zakochanych pod nieobecność zimnego, obcego oka);
- uderza teatralność i dekoracyjność tych wykwintnych spotkań już skutkiem toalet
pań oraz wystudiowanych póz i sytuacji; u Watteau kompozycja malarska jest świadomie
teatralna, jego fascynacja światem teatru to rzecz dobrze znana, ponadto rolę wzmacniają-
cą nastrój, także nastrój teatralności, pełni światło i cień, także cień, jaki rzucają drzewa;
- zgromadzone osoby prowadzą „rozmowy żartobliwe i wykwintne”, ale można ła-
two zauważyć w rysach indywidualnych i grupowych postaci to, co nazwano fausse
gaiete, a co Goncourtowie w ich słynnej U Art du XVlIIe siecle określali jako melancolie.
Słowo to istnieje w języku francuskim od XIII wieku, ale szczególną karierę zrobiło od
czasu napisania przez Wiktora Hugo jego sławnego manifestu romantyzmu, czyli Przed-
mowy do dramatu Cromwell (1827), w którym melancholia została zdefiniowana jako
uczucie będące „czymś pośrednim między powagą a smutkiem” i uznana za wyznacznik
epoki nowożytnej nacechowanej „duchem melancholii i medytacji oraz demonem analizy
i dysputy”6; jak widać, Hugo niespodziewanie ułatwia ujawnienie innej twarzy fetes ga-
lantes i ich malarskiego kronikarza, którym był Watteau.;
- marzenie o wyspie w sposób oczywisty ujawnia zarówno u Ludwika XIV jak
u Watteau dążenia eskapistyczne; wyjazd na Cyterę czy na inną mniej lub bardziej fanta-
styczną wyspę okazuje się procedurą nostalgiczną, może nawet tragiczną7.
3 ADHEMAR, op. cit, s. 105.
4 Cyt. wg ibid., s. 105-106.
5 DUBY, MANDROU, op. cit., s. 406.
6 Por. W. HUGO, Przedmowa do dramatu Cromwell (tłum. J. Pawi). [W:] Manifesty romantyzmu 1790-1830. Anglia,
Niemcy, Francja. Wybór tekstów i opracowanie A. Kowalczykowa, Warszawa 1975, s. 267-268.
7 Por. J. K. OSTROWSKI, Pellegrinaggio a Citera, „fete galante” o „danse macabre„Paragone”, Settembre 1977,
nr 331, s. 9-22. Za wskazanie mi tego artykułu i pewnych innych materiałów, także nie wykorzystanych bezpośrednio
przy pisaniu tej pracy, dotyczących Watteau, podziękowanie zechce przyjąć pani dr Małgorzata Sobieraj.
Lech Sokół
definicję: „zgromadzenie, w otoczeniu [decor] lasu albo parku, grup miłosnych, najczę-
ściej siedzących na murawie, oddanych ^rozmowom żartobliwym i wykwmtnym«”3 4.
Historia fetes galantes - jak pisze Mornet w swojej książce La litterature classique -
sięga wieku XVII i jest pozostałością duchapreciosite i zamiłowań pastoralnych. Istniało
wiele towarzystw wykwintnych, spotkania i rozmowy wykwintne, dawano sobie prezenty
zwane galantsf Według Duby i Mandrou: „Młody Ludwik XIV w czasach swoich pło-
chych miłostek marzył, w Wersalu z lat sześćdziesiątych XVII wieku, o wyspach, na któ-
rych me mogłyby go dosięgnąć sprawy państwowe; jedna z pierwszych zabaw (1664)
w Wersalu nosiła nazwę Uciechy zaczarowanej wyspy. Watteau w Odjeździe na Cyterę
(1717) pokazuje nam, jaki sukces zdobył sobie królewski pomysł na początku następnego
stulecia: Spokojna miłość, Zebranie w parku, Menuet, są to wszystko też wierne obrazy,
w delikatnie rozsłoneczmonej scenerii, tego zaproszenia do tańca, tych pielgrzymek, na-
piętnowanych pietyzmem miłosnym”5.
W istocie, fetes galantes są starsze niż zabawa królewska z 1664 roku i ich historię
należy liczyć co najmniej od roku 1650, zresztą, jak już powiedziałem, historia fetes ga-
lantes to fascynujący, ale oddzielny temat; trudno rozwijać go w rozważaniach, w których
pełni ona istotną, ale nie podstawową rolę. Powróćmy na chwilę do definicji Helene
Adhemar, wydobywając z niej to, co najważniejsze, ale też nieco ją rozbudowując. Jej
definicja, rozszerzona, zawiera następujące elementy:
- fetes galantes rozgrywają się w scenerii lasu albo parku;
- cechuje je swoboda: siedzi się na trawie, panuje atmosfera intymności (zakochani
przebywają w otoczeniu zakochanych pod nieobecność zimnego, obcego oka);
- uderza teatralność i dekoracyjność tych wykwintnych spotkań już skutkiem toalet
pań oraz wystudiowanych póz i sytuacji; u Watteau kompozycja malarska jest świadomie
teatralna, jego fascynacja światem teatru to rzecz dobrze znana, ponadto rolę wzmacniają-
cą nastrój, także nastrój teatralności, pełni światło i cień, także cień, jaki rzucają drzewa;
- zgromadzone osoby prowadzą „rozmowy żartobliwe i wykwintne”, ale można ła-
two zauważyć w rysach indywidualnych i grupowych postaci to, co nazwano fausse
gaiete, a co Goncourtowie w ich słynnej U Art du XVlIIe siecle określali jako melancolie.
Słowo to istnieje w języku francuskim od XIII wieku, ale szczególną karierę zrobiło od
czasu napisania przez Wiktora Hugo jego sławnego manifestu romantyzmu, czyli Przed-
mowy do dramatu Cromwell (1827), w którym melancholia została zdefiniowana jako
uczucie będące „czymś pośrednim między powagą a smutkiem” i uznana za wyznacznik
epoki nowożytnej nacechowanej „duchem melancholii i medytacji oraz demonem analizy
i dysputy”6; jak widać, Hugo niespodziewanie ułatwia ujawnienie innej twarzy fetes ga-
lantes i ich malarskiego kronikarza, którym był Watteau.;
- marzenie o wyspie w sposób oczywisty ujawnia zarówno u Ludwika XIV jak
u Watteau dążenia eskapistyczne; wyjazd na Cyterę czy na inną mniej lub bardziej fanta-
styczną wyspę okazuje się procedurą nostalgiczną, może nawet tragiczną7.
3 ADHEMAR, op. cit, s. 105.
4 Cyt. wg ibid., s. 105-106.
5 DUBY, MANDROU, op. cit., s. 406.
6 Por. W. HUGO, Przedmowa do dramatu Cromwell (tłum. J. Pawi). [W:] Manifesty romantyzmu 1790-1830. Anglia,
Niemcy, Francja. Wybór tekstów i opracowanie A. Kowalczykowa, Warszawa 1975, s. 267-268.
7 Por. J. K. OSTROWSKI, Pellegrinaggio a Citera, „fete galante” o „danse macabre„Paragone”, Settembre 1977,
nr 331, s. 9-22. Za wskazanie mi tego artykułu i pewnych innych materiałów, także nie wykorzystanych bezpośrednio
przy pisaniu tej pracy, dotyczących Watteau, podziękowanie zechce przyjąć pani dr Małgorzata Sobieraj.