Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (63.2001)

398

Recenzje


4. Vita Sackville-West (1892-1962), założycielka
ogrodów w Sissinghurst w hrabstwie Kent
4. Vita Sackrille-West (1892-1962) created
gardens in Sissinghurst, Kent.
© National Portrait Gallery, London
apteczki, a także uprawa ziół w ogrodzie kuchennym
były domeną kobiet. Pomocne w tych zajęciach były
podręczniki gospodarstwa domowego, takie jak One
Hundred Pointes of Good Husbandrie Thomasa Tus-
sera z 1573 roku . Wychowanie w duchu protestanc-
kim kładło nacisk na codzienną lekturę Pisma
Świętego i dzięki temu wiele kobiet nauczyło się czy-
tać. W 1617 roku wyszedł pierwszy podręcznik
ogrodnictwa napisany przez Williama Lawsona spe-
cjalnie dla kobiet: Coutry Housewifes Garden.
Dla wieku XVI i XVII charakterystyczne były
ogrody, których treści symboliczne zawierały się
w elementach heraldycznych, emblematyce i mitolo-
gii - tak jak u Bess of Hardwick. Najświetniejsze
ogrody były miejscem dworskich zabaw, przedsta-
wień teatralnych i muzycznych. Stosunkowo dobrze
udokumentowane w literaturze, poezji i malarstwie są
festyny organizowane dla królowej Elżbiety przez jej
lojalnych podwładnych. Przyroda podporządkowana
ideologii i propagandzie wychwalała cnoty władczy-
ni. W 1591 roku lord Edward Seymour na okolicz-
ność wizyty królowej w Elvetham w hrabstwie
Hampshire przeprowadził prace ogrodnicze na wiel-
ką skalę. Założono wówczas staw w kształcie półksię-
życa z trzema sztucznymi wyspami. Przystrzyżone
drzewa i krzewy na wyspach wyglądały z daleka jak
okręt i zamek Neptuna. Na sztucznie usypanej górze
na wyspie środkowej posadzony został wijący się,

różany żywopłot. Róże i półksiężyc (atrybut Diany)
symbolizowały królową, a przemyślana w najdrob-
niejszym szczególe całość wyrażała alegorię zwy-
cięstwa angielskiej flotylii nad hiszpańską armadą
w 1588 roku. Fontanny, pomniki i groty dopełniały
skomplikowany program. Królowała w nim metafo-
ra i aluzyjność.
Królowa Anna Dunka (1574-1619) wprowadziła
modę na geometryczną formalność i rozbudowaną
alegorię. Tematy mitologiczne nadal cieszyły się
ogromną popularnością. Ogrody królowej położone
na skarpie Tamizy u podnóża pałacu Somerset
w Londynie znane są z dokładnego planu Roberta
Smythsona zachowanego w Instytucie Architektów
w Londynie (RIBA Library). Widać je również w tle
portretu królowej pędzla Marcusa Gheeraertsa Młod-
szego (Zbiory Markizy Tavistock, Bedford). Najważ-
niejszym elementem tarasowego założenia był Parnas
z fontanną czterech największych rzek brytyjskich.
Królową personifikowała Tetyda, a towarzyszyli jej
Apollo i Muzy. Te same postaci mitologiczne pojawi-
ły się w masce wystawionej na dworze królowej
w 1610 roku. Wystawa podkreślała zasługi kobiet, ale
nie umniejszała roli mężczyzn w wykreowaniu naj-
wspanialszych ogrodów i teatralnych przedstawień.
Anna Dunka zatrudniała architekta Inigo Jonesa
i ogrodnika Salomona de Caus, twórcę słynnych ogro-
dów palatynackich w Heidelbergu. Syn Salomona,
Izaak był ogrodnikiem przyjaciółki królowej hrabiny
Lucy Bedford (1581-1627), która również odwoły-
wała się do rad poety Johna Donne’a i autora masek
teatralnych Ben Jonsona. Lucy słynęła z urody, wy-
kształcenia i ekstrawagancji, na którą mogła sobie
pozwolić dzięki majątkowi męża lorda Edwarda Rus-
sella. Ogromne ogrody w jej posiadłościach
w Twickenham Park koło Londynu i Moor Park
w hrabstwie Hertfordshire były niedoścignionym
wzorem skomplikowanego programu treściowego
odwołującego się do mitologii i symboliki kosmolo-
gicznej. Całość założenia w Twickenham można było
ogarnąć ze sztucznie usypanego wzniesienia (Ziemi),
skąd widać było trzy koliste szpalery drzew (orbity)
wysadzane „planetami”: brzozową orbitę wewnętrz-
ną z Księżycem i Merkurym, środkową z drzewek
limonowych z Marsem i Słońcem oraz zewnętrzną
z Jowiszem, wysadzaną drzewkami owocowymi. Sa-
turn znalazł się poza trzecią orbitą. Całość została
dodatkowo wzbogacona przedstawieniami światła
i gwiazd. Mimo powszechnej znajomości odkrycia
Kopernika, układ wszechświata wykreowany przez
Lucy odwoływał się do starożytnych wyobrażeń ko-
smosu, w którym Słońce krążyło wokół centralnie
usytuowanej Ziemi.
Symbolika kosmologiczna wiązana była tradycyj-
nie także z charakterem człowieka, a każdemu z czte-
rech żywiołów (ogień, woda, powietrze i ziemia)