DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Polemiki i recenzje
DOI Artikel:Jurkowlaniec, Grażyna: [Rezension von: Maria Teresa Lezzi, L'albero della vita]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0207
POLEMUG ! RECENZJE
20!
kościoła Santa Prassede w Rzymie; s. 94-95). Wła-
śnie ten przykład może dowodzić, jak ważny jest
odpowiedni komentarz, który nie powinien być zbyt
skrótowy, ani przerwany w kluczowym momencie.
Badaczka przypomina, że greckie słowo tpotvtć,
oznacza zarówno palmę jak i feniksa, odwołuje się
też do dawnej symboliki palmy jako drzewa koja-
rzonego ze zwycięstwem, co w kręgu chrześcijań-
skim odniesiono do zmartwychwstania czyli triumfu
nad śmiercią. Komentarz wydaje się jednak niedo-
kończony, nie wyjaśnia bowiem, w jaki sposób do-
szło do tego skojarzenia. Tylko w przypisie Autorka
odsyła do tekstu, który, jak się wydaje, odegrał za-
sadniczą rolę w zbudowaniu chrześcijańskiej inter-
pretacji feniksa na palmie w kontekście życia wiecz-
nego, to jest do A/z/o/ogu, za którym pokrótce przy-
pomina opowieść o feniksie odradzającym się
z popiołów. Sprawa rysowałaby się jednak znacznie
jaśniej, gdyby dodać (choćby w tymże przypisie,
a najlepiej w tekście głównym), krótką wzmiankę
o tym, że w niektórych redakcjach traktatu - np. w
tzw. F/z/o/ogu Fg//u/u'u,szu - rozdział o feniksie koń-
czy właśnie werset Psalmu 91,13 według Septuagin-
ty: StKOUoq tpoïvt^ dvOijoet 'Ń który - ze wzglę-
du na dwuznaczność słowa (pofvt5, - w Wulgacie
przetłumaczono jako JuVu-s ut pu/mu/ZoreóA.
Zaledwie pośredni jest związek między fragmen-
tem komentarza Serwiusza do Fueù/y a przedstawie-
niem sosny na ołtarzu Kybele w rzymskiej Villa
Albani (s. 66-67). Widnieje tam flankowana przez
dwa czworonogi sosna, w której konarach chronią
się ptaki. Nie ma o tym jednak mowy w cytowanym
obok źródle pisanym, gdzie znajduje się tylko opis
śmierci Attisa pod sosną, jego pochówku i ustano-
wienia jego kultu przez Wielką Matkę.
Powierzchownie została zarysowana relacja
między fragmentem wczesnośredniowiecznego an-
glosaskiego poematu den o Crzyżu, znanego m.in.
z kodeksu z Vercelli z X w., a krzyżem z Ruthwell
(s. 118-121). Jak wiadomo, na krzyżu z Ruthwell
znalazły się inskrypcje runiczne przywołujące wer-
sy poematu. Jednak Maria Teresa Lezzi nie wskazu-
je, które fragmenty tekstu zacytowano w dziele
rzeźbiarskim. Nie próbuje też ustalić, jakie znacze-
nie w jego programie ikonograficznym (który pokrót-
ce przedstawia, rozpoznając składające się nań sceny)
miał ów poemat. Nie wyjaśnia wreszcie, dlaczego
F/z/o/og/ i Twunuw. óredu/ow/eczug traktaty o yywńo-
/Zce zwierząt, przekł. i oprać. S. KOB1ELUS, Tyniec
2005, s. 22.
^ Mary RAMBARAN-OLM, 77?e Drenw o/ tńe Aood.'
dn T/ectrontc &/Zńo/?: http://www.dreamofrood.co.uk/
(ostatnia aktualizacja 9 marca 2006); den o krzyża, dtaro-
arg/g/.s'k/goenjat /u/'.s*tyczny, przekł. i oprać. Monika OPA-
przytacza oba dzieła jako przykłady krzyża świetli-
stego (Croce /nnu'no.ya). W przypadku poematu jest
to zrozumiałe, gdyż w jego pierwszych wersach
mowa o wizji drzewa otoczonego światłem, pokry-
tego złotem i gemmami. Jednak na krzyżu
z Ruthwell zacytowano nie ten fragment, lecz nastę-
pujący: CrAt wćA on rdJe/ 7/wcedere /?<ær y/Ae
/eorron cwónion/ró/?dn? ćede/tnge (wg wersji orygi-
nalnej) lub ATAt wary on rock'. /7we^rae'//?eryh^
/enrrnn kwomu / ar^t/re t;7 annm (wg wersji z Co-
dex Perce//en.sA), co można przetłumaczyć „Chry-
stus zawisł na krzyżu. / Przybyli tedy w żałobie
spiesznej / do Królewkiego Syna"'T Tymczasem te
wersy nie znalazły się wśród obszernych fragmen-
tów poematu przytoczonych na s. 118-119. Związek
między dnem o krzyżu a krzyżem z Ruthwell nie
mógł więc zostać głębiej przeanalizowany, skoro
opuszczono kluczowy fragment źródła literackiego.
Brak obszerniejszego komentarza jest szczegól-
nie dotkliwy w odniesieniu do religii pozaeuropej-
skich. Te partie, nawet uznawszy je za swego
rodzaju kontekst dla najobszerniejszej części po-
święconej kulturom chrześcijańskim, wydają się po-
traktowane nazbyt skrótowo i ogólnikowo. Niejasne
są np. relacje między perskimi drzewami Haorna
i Gaokerena (s. 29-35). Autorka pokrótce charakte-
ryzuje przytaczane źródła pisane, ale nader skąpo
opisuje wymieniane w nich drzewa. O Haorna do-
wiadujemy się tylko, że to nazwa „rośliny, wyciska-
nego z niej soku i personifikującego je oba bóstwa"
(s. 29). Następne strony zostały poświęcone drzewu
Gaokerena, które - jak wynika z cytowanych frag-
mentów Awesty - zostało stworzone przez Mazdę.
W tym samym miejscu badaczka przytacza dalsze
teksty, gdzie mowa także o innych drzewach oraz
o roślinie Horn, nie wyjaśniając, jaki jest ich zwią-
zek z Gaokerena. Nie precyzuje też, jakie rośliny
ukazano na zreprodukowanych ilustracjach (w ko-
mentarzach są one nazywane po prostu drzewem ży-
cia). Czytelnik sam musi zmierzyć się z tą zagadką,
by dojść do wniosku, że Haorna i Horn to dwie nazwy
tej samej rośliny, której wyróżnia się dwie odmiany:
żółtą (lub złotą), określaną też jako ziemska, i białą,
niebiańską, nazywaną też Gaokerena. Wedle tradycji
mazdaistycznej jest to roślina zapewniająca nieśmier-
telność, ale wciąż podgryzana przez żabę'C Przy oka-
zji czytelnik może odkryć, że odpowiednikiem
LIŃSKA, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu War-
szawskiego, 2007, s. 73.
'6 Np. Fay ARR1EH FRICK, "Possible Sources for Some
Motifs of Decoration on Islamic Ceramics", AfuąmiM.s,
10, 1993 (Essays in Honor of Oleg Grabar), s. 235 (tamże
na temat innych motywów roślinnych).
20!
kościoła Santa Prassede w Rzymie; s. 94-95). Wła-
śnie ten przykład może dowodzić, jak ważny jest
odpowiedni komentarz, który nie powinien być zbyt
skrótowy, ani przerwany w kluczowym momencie.
Badaczka przypomina, że greckie słowo tpotvtć,
oznacza zarówno palmę jak i feniksa, odwołuje się
też do dawnej symboliki palmy jako drzewa koja-
rzonego ze zwycięstwem, co w kręgu chrześcijań-
skim odniesiono do zmartwychwstania czyli triumfu
nad śmiercią. Komentarz wydaje się jednak niedo-
kończony, nie wyjaśnia bowiem, w jaki sposób do-
szło do tego skojarzenia. Tylko w przypisie Autorka
odsyła do tekstu, który, jak się wydaje, odegrał za-
sadniczą rolę w zbudowaniu chrześcijańskiej inter-
pretacji feniksa na palmie w kontekście życia wiecz-
nego, to jest do A/z/o/ogu, za którym pokrótce przy-
pomina opowieść o feniksie odradzającym się
z popiołów. Sprawa rysowałaby się jednak znacznie
jaśniej, gdyby dodać (choćby w tymże przypisie,
a najlepiej w tekście głównym), krótką wzmiankę
o tym, że w niektórych redakcjach traktatu - np. w
tzw. F/z/o/ogu Fg//u/u'u,szu - rozdział o feniksie koń-
czy właśnie werset Psalmu 91,13 według Septuagin-
ty: StKOUoq tpoïvt^ dvOijoet 'Ń który - ze wzglę-
du na dwuznaczność słowa (pofvt5, - w Wulgacie
przetłumaczono jako JuVu-s ut pu/mu/ZoreóA.
Zaledwie pośredni jest związek między fragmen-
tem komentarza Serwiusza do Fueù/y a przedstawie-
niem sosny na ołtarzu Kybele w rzymskiej Villa
Albani (s. 66-67). Widnieje tam flankowana przez
dwa czworonogi sosna, w której konarach chronią
się ptaki. Nie ma o tym jednak mowy w cytowanym
obok źródle pisanym, gdzie znajduje się tylko opis
śmierci Attisa pod sosną, jego pochówku i ustano-
wienia jego kultu przez Wielką Matkę.
Powierzchownie została zarysowana relacja
między fragmentem wczesnośredniowiecznego an-
glosaskiego poematu den o Crzyżu, znanego m.in.
z kodeksu z Vercelli z X w., a krzyżem z Ruthwell
(s. 118-121). Jak wiadomo, na krzyżu z Ruthwell
znalazły się inskrypcje runiczne przywołujące wer-
sy poematu. Jednak Maria Teresa Lezzi nie wskazu-
je, które fragmenty tekstu zacytowano w dziele
rzeźbiarskim. Nie próbuje też ustalić, jakie znacze-
nie w jego programie ikonograficznym (który pokrót-
ce przedstawia, rozpoznając składające się nań sceny)
miał ów poemat. Nie wyjaśnia wreszcie, dlaczego
F/z/o/og/ i Twunuw. óredu/ow/eczug traktaty o yywńo-
/Zce zwierząt, przekł. i oprać. S. KOB1ELUS, Tyniec
2005, s. 22.
^ Mary RAMBARAN-OLM, 77?e Drenw o/ tńe Aood.'
dn T/ectrontc &/Zńo/?: http://www.dreamofrood.co.uk/
(ostatnia aktualizacja 9 marca 2006); den o krzyża, dtaro-
arg/g/.s'k/goenjat /u/'.s*tyczny, przekł. i oprać. Monika OPA-
przytacza oba dzieła jako przykłady krzyża świetli-
stego (Croce /nnu'no.ya). W przypadku poematu jest
to zrozumiałe, gdyż w jego pierwszych wersach
mowa o wizji drzewa otoczonego światłem, pokry-
tego złotem i gemmami. Jednak na krzyżu
z Ruthwell zacytowano nie ten fragment, lecz nastę-
pujący: CrAt wćA on rdJe/ 7/wcedere /?<ær y/Ae
/eorron cwónion/ró/?dn? ćede/tnge (wg wersji orygi-
nalnej) lub ATAt wary on rock'. /7we^rae'//?eryh^
/enrrnn kwomu / ar^t/re t;7 annm (wg wersji z Co-
dex Perce//en.sA), co można przetłumaczyć „Chry-
stus zawisł na krzyżu. / Przybyli tedy w żałobie
spiesznej / do Królewkiego Syna"'T Tymczasem te
wersy nie znalazły się wśród obszernych fragmen-
tów poematu przytoczonych na s. 118-119. Związek
między dnem o krzyżu a krzyżem z Ruthwell nie
mógł więc zostać głębiej przeanalizowany, skoro
opuszczono kluczowy fragment źródła literackiego.
Brak obszerniejszego komentarza jest szczegól-
nie dotkliwy w odniesieniu do religii pozaeuropej-
skich. Te partie, nawet uznawszy je za swego
rodzaju kontekst dla najobszerniejszej części po-
święconej kulturom chrześcijańskim, wydają się po-
traktowane nazbyt skrótowo i ogólnikowo. Niejasne
są np. relacje między perskimi drzewami Haorna
i Gaokerena (s. 29-35). Autorka pokrótce charakte-
ryzuje przytaczane źródła pisane, ale nader skąpo
opisuje wymieniane w nich drzewa. O Haorna do-
wiadujemy się tylko, że to nazwa „rośliny, wyciska-
nego z niej soku i personifikującego je oba bóstwa"
(s. 29). Następne strony zostały poświęcone drzewu
Gaokerena, które - jak wynika z cytowanych frag-
mentów Awesty - zostało stworzone przez Mazdę.
W tym samym miejscu badaczka przytacza dalsze
teksty, gdzie mowa także o innych drzewach oraz
o roślinie Horn, nie wyjaśniając, jaki jest ich zwią-
zek z Gaokerena. Nie precyzuje też, jakie rośliny
ukazano na zreprodukowanych ilustracjach (w ko-
mentarzach są one nazywane po prostu drzewem ży-
cia). Czytelnik sam musi zmierzyć się z tą zagadką,
by dojść do wniosku, że Haorna i Horn to dwie nazwy
tej samej rośliny, której wyróżnia się dwie odmiany:
żółtą (lub złotą), określaną też jako ziemska, i białą,
niebiańską, nazywaną też Gaokerena. Wedle tradycji
mazdaistycznej jest to roślina zapewniająca nieśmier-
telność, ale wciąż podgryzana przez żabę'C Przy oka-
zji czytelnik może odkryć, że odpowiednikiem
LIŃSKA, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu War-
szawskiego, 2007, s. 73.
'6 Np. Fay ARR1EH FRICK, "Possible Sources for Some
Motifs of Decoration on Islamic Ceramics", AfuąmiM.s,
10, 1993 (Essays in Honor of Oleg Grabar), s. 235 (tamże
na temat innych motywów roślinnych).