Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (70.2008)

214

TADEUSZ JURKOWLANIEC

połączeniach kulturowych Półwyspu Apenińskiego
z obszarami między Odrą a Bugiem.
Wypada zgodzić się z Autorem, że również
szczupłe źródła pisane nie dają podstaw do charak-
terystyki zależności sztuki w Polsce od Włoch przed
połową XHI stulecia. W omówieniu kontaktów pol-
sko-włoskich we wcześniejszym średniowieczu rze-
czą interesującąbyłoby rozważenie roli pielgrzymek
do RzymrA Interesującym świadectwem peregryna-
cji mieszkańców Śląska do miejsc kultu we Wło-
szech około połowy XIII w. jest wzmianka z roku
1268 - przebywający wówczas w Padwie Witelon
zamierzał przesłać swój list do Ludwika, probosz-
cza we Lwówku Śląskim, za pośrednictwem wraca-
jących do domu pątników^.
Drugi rozdział książki zawiera Zarys y/*oń/e/7?<3-
y/a dotyczącej Zaaczca/a sztak/ u7o.s7r/e/ aYa rzeźńy
nwaaasł/e/ w Zaro/ań ÓToe/kowe/ /' Zó/aocaę/. Autor
koncentruje uwagę na sztuce historycznej Lombar-
dii, rozważając aktywność oraz rolę artystów i bu-
downiczych znad jeziora Como. Omawia rozwój
poglądów na temat Komasków oraz „szkół" rzeźby
romańskiej we Włoszech a także dyskusyjnej (zda-
niem Quirini-Popławskiego-najczęściej rzekomej)
działalności „Lombardczyków" na rozległych ob-
szarach Eurazji - od Katalonii oraz Anglii po kraje
zakaukaskie. Naturalnie Autor poświęcił szczególną
uwagę wpływom sztuki regionów północnowłoskich
w Europie Środkowej i Północnej w XII i XIII w.;
obszerniej zarysował przebieg poszukiwań pier-
wiastków italskich w dziełach architektury oraz rzeź-
by na obszarach niemieckojęzycznych a także Czech
i królestwa węgierskiego, podkreślając, że w przy-
padku tych ostatnich badacze od końca lat 70. ubie-
głego stulecia wskazują (podtrzymując jednakże tezę
o stałych, bezpośrednich wpływach północnowło-
skich) pierwszorzędne znaczenie sztuki bizantyńskiej

1966 (Polskie Badania Archeologiczne t. 12, Polskie
Skarby Wczesnośredniowieczne. Inwentarze, t. 4), [Ma-
łopolska]: s. 20, nr 27 - Kraków VI - Nowa Huta-Ple-
szów; [Śląsk]: s. 44 nr 5 - Bystrzyca; s. 50, nr 24 -
Kowlale; s. 58, nr 42 - Sokolnik; Jacek SLASK1 i Stani-
sław TABACZYŃSKI, IK'ze.s7/o.ó-eń/; /o w/ecz/7 e .Amóy
veór/?e łHe/koyoAsD. AAz/e/ńu/y. Warszawa-Wrocław
1959, s. 13, nr 9 - Bronczyn; s. 18, nr 18 - Długa Goślina;
s. 25, nr 41 - Jarocin, s. 35, nr 65 - Lisówek; s. 40, nr 74
- Maszenice; s. 46, nr 86 - Obrzycko, s. 54, nr 104 -
Przemęt, s. 54, nr 105 - Przyborów; s. 58, nr 112 - Ra-
wicz; s. 62, nr 125 - Starydworek; s. 71. nr 146 - Wilko-
wo Niemieckie; Teresa i Ryszard KIERSNOWSCY,
IIczc.s7?n.ó'c4///OM7'cćz/?c .Auróy vebr/ze z Po//?orzo. AA/-
/e/7u(y. ... 1959, s. 49, nr 52 - Gralewo I; s. 50, nr 53 -
Gralewo II; s. 54, nr 64 - Kamieniec; s. 68, nr 98 - Miast-
ko; s. 70, nr 104 - Mosina; s. 71, nr 105 - Moskorze;
s. 72, nr 107 - Mózgowo; s. 83, nr 126 - Polczyn-Zdrój;

w wieku XI oraz niemieckiej - w XII i szczególnie
w XIII stuleciu. Przypomniane zostały również po-
glądy tych, którzy wśród dzieł XII w. w Lombardii
dostrzegali ślady działalności artystów wykształco-
nych po północnej stronie Alp, zwłaszcza w Nadre-
nii. W podsumowaniu rozdziału Quirini-Popławski
punktuje między innymi potrzebę stałego doskonale-
nia narzędzi analitycznych, niepokrywanie się zasię-
gów geograficznych wyznaczanego oddziaływania
italskiej architektury i rzeźby, a także konieczność
ustalenia „genezy romańskiej sztuki północnowło-
skiej" (chodzi, najogólniej rzecz ujmując, o wyodręb-
nienie filiacji francuskich, nadmozańskich i nadreń-
skich). Stwierdza również brak w Europie Środkowej
„zespołów rzeźbiarskich o charakterze 'czysto' wło-
skim" (s. 69) oraz rozpowszechnione połączenia
w jednym dziele „elementów o domniemanym po-
chodzeniu włoskim" z cechami wywodzącymi się
z innych regionów Europy. Ten stylowo niejedno-
rodny charakter dzieł rzeźby romańskiej (spotykany
nie tylko w nowych państwach chrześcijańskich)
może świadczyć o wykonaniu ich przez warsztaty,
które zapewne powoływano okazjonalnie (przede
wszystkim ze względu na brak odpowiednich specja-
listów miejscowych), zatrudniając kamieniarzy repre-
zentujących nurty romanizmu wielorakie pod wzglę-
dem odniesień geograficznych oraz czasowych.
Proponowana rekonstrukcja procesu powstawania
dzieł stylowo złożonych stoi częściowo w sprzecz-
ności ze zgłoszonymi przez Quirini-Popławskiego
wątpliwościami wobec tez o łączeniu w poszczegól-
nych dziełach na obszarach środkowoeuropejskich
cech dwóch „znacznie różniących się kręgów rzeź-
by północnowłoskiej - 'lombardzkiego' i 'padań-
skiego', których" kontaminacji w Italii nie stwier-
dzono (s. 69). Autor, dobrze znający z autopsji
zabytki na obszarze Włoch, jest zdecydowanym
s. 96, nr 153 - Słupsk; s. 102, nr 170 - Szczecin-Świer-
czewo; s. 117, nr 197 - Wicimice; s. 126, nr 227 - Żelisła-
wiec. Pomijam monety bite we Włoszech przez innych
emitentów, występujące nielicznie w skarbach srebrnych
w Polsce.
6 Zob. np.: Aleksandra WITKOWSKA, „Peregr/'/?u//'o
re/zg/o^u w średniowiecznej Europie" [w:] Peregrz/zu/zo-
//as. Pze/gz^zyzzzAz w /az/Arze Azw/ze/ PIz/Yy/y, red. Halina
MANIKOWSKA, Hanna ZAREMSKA, Warszawa 1995,
s. 14 i przyp. 22 «Colloquia Mediaevalia Varsoviensia» H:
Stefan K. KUCZYŃSKI, „Znaki pielgrzymie. Komuni-
kat" [w:] Peregzazzu/zozze^. Pze/grzy/zzkz w łzz//zzz*ze...,
s. 322-324.
Jerzy BURCHARDT, PP/ RAe/ozzu r/o Pur/wzAz we
Pwówłzz ó/ą^łz'zzz. Pz^oń/ezzzuzyłu /eozao^zozzzuwczu, ło-
^zzzo/ogzczzzzz /' /zzeńycz/zu, Wrocław-Warszawa-Kraków-
Gdańsk 1979, s. 35 i przyp. 63 oraz s. 180 «De cuz/M
yza'zzzu/7u ..., s. 20» [857-858] (Studia Copernicana XIX).