DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Polemiki i recenzje
DOI article:Jarzewicz, Jarosław: [Rezension von: Marii Poksińskiej, Zamek Wysoki w Malborku]
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0229
POLEMUÜ I RECENZJE
223
przedmiotem badań, natomiast radykałnie różnią-
cych się zastosowanymi metodami. W pierwszej
części zamieszczono rozprawy Janusza Trupindy,
Michała Woźniaka i Bernarda Jesionowskiego posłu-
gujących się metodami typowymi dła dyscypłin hu-
manistycznych-historii i historii sztuki (szczególnie
historii architektury). Druga grupa Autorów: Maria
Poksińska, Adam Cupa, Monika Nowocińska, Bo-
gusław Więcek i Mariusz Fełczak prezentują wyni-
ki badań przeprowadzonych przy wykorzystaniu
metod i technik fizykochemicznych. Interdyscypli-
narność została, zatem słusznie podkreślona w tytu-
le. Niekiedy poszczególni Autorzy dochodzą także
do odmiennych wniosków, czego zresztą przed czy-
telnikiem nie kryją - przeciwnie - wyraźnie akcen-
tują te różnice.
Do takiej właśnie struktury książki wypada do-
stosować sposób jej omawiania.
Po wstępnym artykule Marii Poksińskiej (s. 7-
12) prezentującym cele, zakres badań i przebieg re-
alizacji projektu badawczego zamieszczona została
obszerna rozprawa Janusza Trupindy „Skrzydło pół-
nocne Zamku Wysokiego - dzieje, kształt architek-
toniczny i wyposażenie w świetle źródeł pisanych"
(s. 13-45). Autor przeanalizował źródła koncentru-
jąc się na zagadnieniach historii budowlanej obiek-
tu, funkcji poszczególnych pomieszczeń, wyposaże-
nia i wystroju. Choć zaznacza on służebny wobec
całości badań i roboczy charakter swoich wyników,
nie uchyla się od formułowania wniosków odbiega-
jących od poglądów funkcjonujących w literaturze
przedmiotu. Jest to zresztą chyba najobszerniejsze
opracowanie tego zagadnienia. Zagadkowa nieco
jest deklaracja Autora na początku tekstu: „...bada-
niami objęto możliwie wszystkie zachowane źródła
pisane z okresu krzyżackiego władztwa na zamku
w Malborku, czyli z lat 1309-1457" (s. 13). Stoi ona
w sprzeczności z dalszym ciągiem wywodów, z któ-
rych wynika, że zarówno źródła jak i krzyżacy
w Malborku pojawiają się znacznie wcześniej. Prze-
prowadziwszy porównawczą analizę wzmianek
rocznikarskich dotyczących początków Malborka
Trupinda uznał za prawdopodobną tezę Jana Po-
wierskiego* * przyjmującego datę roczną 1279 jako
czas przeniesienia konwentu z Zan tyra do Malborka
(s. 17). Przeniesienie miałoby się dokonać w pośpie-
chu, czego konsekwencją było wzniesienie w pierw-
szej fazie prowizorycznych umocnień drewniano-
ziemnych. Budowę murowanego zamku podjęto
' Jan POWIERSKJ, „Chronologia początków Malborka",
Za/jMł TRstofyczne, t. 44, 1979, z. 2, s.7-31.
4 Chodzi tutaj o książkę: Bogna JAKUBOWSKA, Z/otu
7?r<2/?:a wAfa/ńorłM, Malbork 1989, szczególnie s.12-14.
* Ściślej - Jakubowska ustala ^7*77777777^ unte pomię-
dzy rokiem 1279 a 1282; op. cit, s.14, konkretniej, po
bardzo szybko: „W 1279 r. lub na krótko przed tą
datą rozpoczęła się prawdopodobnie budowa dzi-
siejszego Zamku Wysokiego, choć również na to nie
ma żadnych dowodów." (s. 18). Jako terwmu.? nmte
77775777 budowy skrzydła północnego proponuje rok
1296, kiedy to w Malborku przebywał wielki mistrz
Konrad von Feuchtwangen z licznym orszakiem:
„Pewne jest, że przynajmniej interesujące nas szcze-
gólnie skrzydło północne, jako pierwsze wzniesione,
już stało." (s. 18). Jakkolwiek jest to rzeczywiście
prawdopodobne, to jednak nie jest „pewne", gdyż
z faktu pobytu dostojnika nie wynika wprost stan za-
awansowania budowy. Równie dobrze można by pró-
bować wysnuć wniosek, że wielki mistrz wizytował
powstającą właśnie ważną warownię. Niejasny jest
dla mnie powód surowej krytyki tez prezentowanych
swego czasu przez Bognę Jakubowską*, która kwe-
stionowała istnienie drewniano-ziemnej warowni,
zakładając, że konwent od razu przeniósł się do
przynajmniej częściowo wzniesionego murowanego
zamku. Otóż Trupinda tak podsumowuje jej wywo-
dy: „Uznała, że skrzydło północne powstało w latach
1279-1282. Swoich 'historycznych' rozważań nie
poparła jednak żadnymi dowodami, co podważa jej
wiarygodność." (s. 18). Owszem, głównym celem
rozprawy Jakubowskiej była ikonograficzna inter-
pretacja Złotej Bramy, jednak nie jest to powodem
do zbywania jej tez ironicznym cudzysłowem. Tym
bardziej, że jej wnioski w gruncie rzeczy niewiele
się różnią od tez samego Autora. Oboje zresztą po-
wołują się na badania Powierskiego. Kwestia mate-
riału, z jakiego wzniesiony został zamek (gród - cu-
^7*77777) wzmiankowany w 1279 jest nierozstrzygalna
na gruncie źródeł pisanych. Nie wiem, czy zachowa-
ły się jakiekolwiek archeologiczne świadectwa ist-
nienia grodu drewniano-ziemnego na miejscu zam-
ku w Malborku. Natomiast wiadomo, że istniejąca
murowana budowla jest niejednorodna, zawiera tak-
że fazę XHl-wieczną. Problemem do dyskusji po-
zostaje jak daleko wstecz przesunąć początek budo-
wy. Czy rok 1279 potraktować raczej jako ^57*77777777^
/JMż 77775/77 (Trupinda) czy raczej <3/775 777/5/77 (Jaku-
bowska)^. W istocie rzeczy problem sprowadza się
do alternatywy: czy przyjmiemy wcześniejsze roz-
poczęcie i szybszy proces budowy, czy nieco póź-
niejsze rozpoczęcie i dłuższy czas realizacji. Skła-
niałbym się raczej ku tezie Trupindy, gdyż bardziej
prawdopodobne wydaje mi się wzniesienie tak wiel-
kiej budowli, jaką jest północne skrzydło zamku
przeanalizowaniu stylu Złotej Bramy - na s. 45 opowiada
się za podaną przez Piotra Dusburga datą 1280, zob. Pe-
trus de DUSBURG, „Chronicon Terre Prussiae", hrsg. v.
Max Toeppen, [w:] &'7l'U07*e.S' Re7*7777! Pr77VS'7('77/*7//77, T.F,
Leipzig 1861, Pars 111 Cap. 208, s. 142).
223
przedmiotem badań, natomiast radykałnie różnią-
cych się zastosowanymi metodami. W pierwszej
części zamieszczono rozprawy Janusza Trupindy,
Michała Woźniaka i Bernarda Jesionowskiego posłu-
gujących się metodami typowymi dła dyscypłin hu-
manistycznych-historii i historii sztuki (szczególnie
historii architektury). Druga grupa Autorów: Maria
Poksińska, Adam Cupa, Monika Nowocińska, Bo-
gusław Więcek i Mariusz Fełczak prezentują wyni-
ki badań przeprowadzonych przy wykorzystaniu
metod i technik fizykochemicznych. Interdyscypli-
narność została, zatem słusznie podkreślona w tytu-
le. Niekiedy poszczególni Autorzy dochodzą także
do odmiennych wniosków, czego zresztą przed czy-
telnikiem nie kryją - przeciwnie - wyraźnie akcen-
tują te różnice.
Do takiej właśnie struktury książki wypada do-
stosować sposób jej omawiania.
Po wstępnym artykule Marii Poksińskiej (s. 7-
12) prezentującym cele, zakres badań i przebieg re-
alizacji projektu badawczego zamieszczona została
obszerna rozprawa Janusza Trupindy „Skrzydło pół-
nocne Zamku Wysokiego - dzieje, kształt architek-
toniczny i wyposażenie w świetle źródeł pisanych"
(s. 13-45). Autor przeanalizował źródła koncentru-
jąc się na zagadnieniach historii budowlanej obiek-
tu, funkcji poszczególnych pomieszczeń, wyposaże-
nia i wystroju. Choć zaznacza on służebny wobec
całości badań i roboczy charakter swoich wyników,
nie uchyla się od formułowania wniosków odbiega-
jących od poglądów funkcjonujących w literaturze
przedmiotu. Jest to zresztą chyba najobszerniejsze
opracowanie tego zagadnienia. Zagadkowa nieco
jest deklaracja Autora na początku tekstu: „...bada-
niami objęto możliwie wszystkie zachowane źródła
pisane z okresu krzyżackiego władztwa na zamku
w Malborku, czyli z lat 1309-1457" (s. 13). Stoi ona
w sprzeczności z dalszym ciągiem wywodów, z któ-
rych wynika, że zarówno źródła jak i krzyżacy
w Malborku pojawiają się znacznie wcześniej. Prze-
prowadziwszy porównawczą analizę wzmianek
rocznikarskich dotyczących początków Malborka
Trupinda uznał za prawdopodobną tezę Jana Po-
wierskiego* * przyjmującego datę roczną 1279 jako
czas przeniesienia konwentu z Zan tyra do Malborka
(s. 17). Przeniesienie miałoby się dokonać w pośpie-
chu, czego konsekwencją było wzniesienie w pierw-
szej fazie prowizorycznych umocnień drewniano-
ziemnych. Budowę murowanego zamku podjęto
' Jan POWIERSKJ, „Chronologia początków Malborka",
Za/jMł TRstofyczne, t. 44, 1979, z. 2, s.7-31.
4 Chodzi tutaj o książkę: Bogna JAKUBOWSKA, Z/otu
7?r<2/?:a wAfa/ńorłM, Malbork 1989, szczególnie s.12-14.
* Ściślej - Jakubowska ustala ^7*77777777^ unte pomię-
dzy rokiem 1279 a 1282; op. cit, s.14, konkretniej, po
bardzo szybko: „W 1279 r. lub na krótko przed tą
datą rozpoczęła się prawdopodobnie budowa dzi-
siejszego Zamku Wysokiego, choć również na to nie
ma żadnych dowodów." (s. 18). Jako terwmu.? nmte
77775777 budowy skrzydła północnego proponuje rok
1296, kiedy to w Malborku przebywał wielki mistrz
Konrad von Feuchtwangen z licznym orszakiem:
„Pewne jest, że przynajmniej interesujące nas szcze-
gólnie skrzydło północne, jako pierwsze wzniesione,
już stało." (s. 18). Jakkolwiek jest to rzeczywiście
prawdopodobne, to jednak nie jest „pewne", gdyż
z faktu pobytu dostojnika nie wynika wprost stan za-
awansowania budowy. Równie dobrze można by pró-
bować wysnuć wniosek, że wielki mistrz wizytował
powstającą właśnie ważną warownię. Niejasny jest
dla mnie powód surowej krytyki tez prezentowanych
swego czasu przez Bognę Jakubowską*, która kwe-
stionowała istnienie drewniano-ziemnej warowni,
zakładając, że konwent od razu przeniósł się do
przynajmniej częściowo wzniesionego murowanego
zamku. Otóż Trupinda tak podsumowuje jej wywo-
dy: „Uznała, że skrzydło północne powstało w latach
1279-1282. Swoich 'historycznych' rozważań nie
poparła jednak żadnymi dowodami, co podważa jej
wiarygodność." (s. 18). Owszem, głównym celem
rozprawy Jakubowskiej była ikonograficzna inter-
pretacja Złotej Bramy, jednak nie jest to powodem
do zbywania jej tez ironicznym cudzysłowem. Tym
bardziej, że jej wnioski w gruncie rzeczy niewiele
się różnią od tez samego Autora. Oboje zresztą po-
wołują się na badania Powierskiego. Kwestia mate-
riału, z jakiego wzniesiony został zamek (gród - cu-
^7*77777) wzmiankowany w 1279 jest nierozstrzygalna
na gruncie źródeł pisanych. Nie wiem, czy zachowa-
ły się jakiekolwiek archeologiczne świadectwa ist-
nienia grodu drewniano-ziemnego na miejscu zam-
ku w Malborku. Natomiast wiadomo, że istniejąca
murowana budowla jest niejednorodna, zawiera tak-
że fazę XHl-wieczną. Problemem do dyskusji po-
zostaje jak daleko wstecz przesunąć początek budo-
wy. Czy rok 1279 potraktować raczej jako ^57*77777777^
/JMż 77775/77 (Trupinda) czy raczej <3/775 777/5/77 (Jaku-
bowska)^. W istocie rzeczy problem sprowadza się
do alternatywy: czy przyjmiemy wcześniejsze roz-
poczęcie i szybszy proces budowy, czy nieco póź-
niejsze rozpoczęcie i dłuższy czas realizacji. Skła-
niałbym się raczej ku tezie Trupindy, gdyż bardziej
prawdopodobne wydaje mi się wzniesienie tak wiel-
kiej budowli, jaką jest północne skrzydło zamku
przeanalizowaniu stylu Złotej Bramy - na s. 45 opowiada
się za podaną przez Piotra Dusburga datą 1280, zob. Pe-
trus de DUSBURG, „Chronicon Terre Prussiae", hrsg. v.
Max Toeppen, [w:] &'7l'U07*e.S' Re7*7777! Pr77VS'7('77/*7//77, T.F,
Leipzig 1861, Pars 111 Cap. 208, s. 142).