DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Wardzyński, Michał: Marmury i wapienie południowoniderlandzkie na ziemiach polskich od średniowiecza do 2. poł. XVIII w.: import i zastosowanie w małej architekturze i rzeźbie kamiennej =
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0320
310
MtCHAŁ WARDZIŃSKI
części Europy Środkowej. Warto zauważyć, że większość z wymienionych poniżej dzieł
nie była dotąd w ogóie analizowana pod kątem analizy materiałoznawczej.
zhw?/ cńc/^t/ńsA/ę/ / Ærzyz^cA/^o
W dotychczasowych badaniach jednoznacznie twierdzono, iż najwcześniejszym przy-
kładem zastosowania szlachetnych odmian materiałów kamieniarskich w sztuce polskiej
jest nagrobek ostatniego króla z dynastii Piastów, Kazimierza Wielkiego (zm. 1370), ufun-
dowany najpóźniej przed 1382 r. przez jego następcę z dynastii węgierskiej Ludwika An-
degaweńskiego, zwanego Wielkim^. Kolejne realizacje doby średniowiecza wiążą się
z sepulkralnymi fundacjami królewskimi Jagiellonów: Władysława II Jagiełły (zm. 1430)
i jego młodszego syna Kazimierza Jagiellończyka (zm. 1492) oraz z najwyższymi hierar-
chami polskiego duchowieństwa z kręgu kancelarii królewskiej^. Wszystkie wykonano
z importowanych do Krakowa z Królestwa Węgier i arcyksięstwa salzburskiego najpopu-
larniejszych w okresie średniowiecza na obszarze całej Europy Środkowej materiałów
kamieniarskich - czerwono-brązowych, gruzłowatych wapieni jurajskich, zwanych odpo-
wiednio czerwonym „kamieniem królewskim" lub „marmurem węgierskim" oraz „mar-
murem salzburskim" albo „marmurem z Adnef'E
Bez ostatecznych rozstrzygnięć dotyczących analizy materiałoznawczej, miejsca po-
chodzenia i artystycznego rodowodu pozostawała najstarsza bodaj na ziemiach należą-
cych historycznie do Polski rytowana płyta nagrobna Arnolda Lishorena (zm. 1275) w
kościele pocysterskim w Chełmnie nad Wisłą, stolicy dawnej ziemi chełmińskiej, przeka-
zanej w 1230 r. przez księcia Konrada Mazowieckiego w lenno zakonowi krzyżackiemu.
Ten bez wątpienia wybitnej, europejskiej klasy zabytek, omówiony wyczerpująco przez
Teresę Grzybkowską (1968)^, został doceniony przez badaczy zachodnioeuropejskich,
zwłaszcza Franka A. Greenhilla (1976), który związał jego pochodzenie z jednym ze zna-
nych ośrodków rzeźbiarskich dawnego pogranicza francusko-flamandzkiego^. Analizę po-
równawczą materiału umożliwia bardzo dobry, jeśli zważyć na wiek, stan zachowania płyty
chełmińskiej, przez kilka stuleci służącej jako mensa ołtarza głównego świątyni zakonnej.
' Alois KIESLINGER, D/g aaAóaaga GgVg/ag óa/zóargs'. F/gr/gr DrgaazaagsńaaO za Jga AAYg/Vuagga Jgr Gg.sg//-
^cńa///arYa/zóa/ggrCaaJg^aa&, Salzburg-Stuttgart 1964, s. 189; Ewa ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, „Nagrobek Kazi-
mierza Wielkiego w katedrze wawelskiej", [w:] Y/aJ/a aG Gz/g/ow MGwg/a, T. 4, Kraków 1978, s. 2,6, przypis 19; Franz
KRETSCHMER, A7aaa?or any 4<7ag/ (=77g/a?a/óacń 4<7ag/, Bd. 1), Adnet 1990, s. 97,99. Ostatnio zob. też Przemysław
MROZOWSKI, Po/si/g aagroM/ go/ycD'g, Warszawa 1994, s. 49, 80, 177-178.
6 KIESLINGER, D/g aa/zóarga GgVg/ag..., s. 237; KRETSCHMER, op. cit., s. 81, Abb. 100-108. Por. ponadto: Anna
BOCZKOWSKA, 77gAa/g3 / Daw/4 z roGa Jag/g//oaów, Warszawa 1993; MROZOWSKI, op. cit., s. 49, 96-97, 181;
PROCYK, op. cit., s. 16; Krzysztof J. CZYŻEWSKI, Marek WALCZAK, „Nieznane fragmenty późnogotyckiej struk-
tury architektonicznej z katedry wawelskiej", [w:] Ka/gaYa AraAorwAa w sTg<7a/ow/gcza. Materiały Sesji Oddziału Kra-
kowskiego SHS, kwiecień 1994, Kraków 1996, s. 163-172; Mhwg/ 7000-2000. ąys/awafa/a/ga^zowa, T. I: KaOara
ar/yy/yczaa <2wo/*a DO/gw.s'Dggo / Æa/gJry - Zamek Królewski na Wawelu, maj-lipiec 2000, DafgaTa Da/rowAa - O/sTa-
p/a, DG/gwyAa, aaro&wa - Muzeum Katedralne na Wawelu, maj-lipiec 2000. Ka/a/og, s. 161-162, poz. kat. 1/138,
il. 176-179 (autorzy hasła: Marek WALCZAK i Krzysztof J. CZYŻEWSKI).
^ WARDZYŃSK1, "Foreign marble and other building materia!...", s. 523-526; id., „Analiza materiałowa...", s. 189-
193, 208-210.
K Teresa GRZYBKOWSKĄ, „Płyta nagrobna Arnolda Lishorena w Chełmnie", ß/a/g/ya 77A/orn Yz/aAa 30: 1968, nr 1,
s. 30-44.
^ Frank A. GREENHILL, 7acAgaf gfigia/ .sVa/w 4 Ó7a<7y of Dagravgaf ó/oag Mga?oAa/s /a Tat/a CńrA/gaafoa?, c. 7700
/o c. 7700, Oxford 1976, Vol. 1, s. 8, 9, 13-14, 28-36, 306; Vol. 2, s. 196, 199, il. 159.
MtCHAŁ WARDZIŃSKI
części Europy Środkowej. Warto zauważyć, że większość z wymienionych poniżej dzieł
nie była dotąd w ogóie analizowana pod kątem analizy materiałoznawczej.
zhw?/ cńc/^t/ńsA/ę/ / Ærzyz^cA/^o
W dotychczasowych badaniach jednoznacznie twierdzono, iż najwcześniejszym przy-
kładem zastosowania szlachetnych odmian materiałów kamieniarskich w sztuce polskiej
jest nagrobek ostatniego króla z dynastii Piastów, Kazimierza Wielkiego (zm. 1370), ufun-
dowany najpóźniej przed 1382 r. przez jego następcę z dynastii węgierskiej Ludwika An-
degaweńskiego, zwanego Wielkim^. Kolejne realizacje doby średniowiecza wiążą się
z sepulkralnymi fundacjami królewskimi Jagiellonów: Władysława II Jagiełły (zm. 1430)
i jego młodszego syna Kazimierza Jagiellończyka (zm. 1492) oraz z najwyższymi hierar-
chami polskiego duchowieństwa z kręgu kancelarii królewskiej^. Wszystkie wykonano
z importowanych do Krakowa z Królestwa Węgier i arcyksięstwa salzburskiego najpopu-
larniejszych w okresie średniowiecza na obszarze całej Europy Środkowej materiałów
kamieniarskich - czerwono-brązowych, gruzłowatych wapieni jurajskich, zwanych odpo-
wiednio czerwonym „kamieniem królewskim" lub „marmurem węgierskim" oraz „mar-
murem salzburskim" albo „marmurem z Adnef'E
Bez ostatecznych rozstrzygnięć dotyczących analizy materiałoznawczej, miejsca po-
chodzenia i artystycznego rodowodu pozostawała najstarsza bodaj na ziemiach należą-
cych historycznie do Polski rytowana płyta nagrobna Arnolda Lishorena (zm. 1275) w
kościele pocysterskim w Chełmnie nad Wisłą, stolicy dawnej ziemi chełmińskiej, przeka-
zanej w 1230 r. przez księcia Konrada Mazowieckiego w lenno zakonowi krzyżackiemu.
Ten bez wątpienia wybitnej, europejskiej klasy zabytek, omówiony wyczerpująco przez
Teresę Grzybkowską (1968)^, został doceniony przez badaczy zachodnioeuropejskich,
zwłaszcza Franka A. Greenhilla (1976), który związał jego pochodzenie z jednym ze zna-
nych ośrodków rzeźbiarskich dawnego pogranicza francusko-flamandzkiego^. Analizę po-
równawczą materiału umożliwia bardzo dobry, jeśli zważyć na wiek, stan zachowania płyty
chełmińskiej, przez kilka stuleci służącej jako mensa ołtarza głównego świątyni zakonnej.
' Alois KIESLINGER, D/g aaAóaaga GgVg/ag óa/zóargs'. F/gr/gr DrgaazaagsńaaO za Jga AAYg/Vuagga Jgr Gg.sg//-
^cńa///arYa/zóa/ggrCaaJg^aa&, Salzburg-Stuttgart 1964, s. 189; Ewa ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, „Nagrobek Kazi-
mierza Wielkiego w katedrze wawelskiej", [w:] Y/aJ/a aG Gz/g/ow MGwg/a, T. 4, Kraków 1978, s. 2,6, przypis 19; Franz
KRETSCHMER, A7aaa?or any 4<7ag/ (=77g/a?a/óacń 4<7ag/, Bd. 1), Adnet 1990, s. 97,99. Ostatnio zob. też Przemysław
MROZOWSKI, Po/si/g aagroM/ go/ycD'g, Warszawa 1994, s. 49, 80, 177-178.
6 KIESLINGER, D/g aa/zóarga GgVg/ag..., s. 237; KRETSCHMER, op. cit., s. 81, Abb. 100-108. Por. ponadto: Anna
BOCZKOWSKA, 77gAa/g3 / Daw/4 z roGa Jag/g//oaów, Warszawa 1993; MROZOWSKI, op. cit., s. 49, 96-97, 181;
PROCYK, op. cit., s. 16; Krzysztof J. CZYŻEWSKI, Marek WALCZAK, „Nieznane fragmenty późnogotyckiej struk-
tury architektonicznej z katedry wawelskiej", [w:] Ka/gaYa AraAorwAa w sTg<7a/ow/gcza. Materiały Sesji Oddziału Kra-
kowskiego SHS, kwiecień 1994, Kraków 1996, s. 163-172; Mhwg/ 7000-2000. ąys/awafa/a/ga^zowa, T. I: KaOara
ar/yy/yczaa <2wo/*a DO/gw.s'Dggo / Æa/gJry - Zamek Królewski na Wawelu, maj-lipiec 2000, DafgaTa Da/rowAa - O/sTa-
p/a, DG/gwyAa, aaro&wa - Muzeum Katedralne na Wawelu, maj-lipiec 2000. Ka/a/og, s. 161-162, poz. kat. 1/138,
il. 176-179 (autorzy hasła: Marek WALCZAK i Krzysztof J. CZYŻEWSKI).
^ WARDZYŃSK1, "Foreign marble and other building materia!...", s. 523-526; id., „Analiza materiałowa...", s. 189-
193, 208-210.
K Teresa GRZYBKOWSKĄ, „Płyta nagrobna Arnolda Lishorena w Chełmnie", ß/a/g/ya 77A/orn Yz/aAa 30: 1968, nr 1,
s. 30-44.
^ Frank A. GREENHILL, 7acAgaf gfigia/ .sVa/w 4 Ó7a<7y of Dagravgaf ó/oag Mga?oAa/s /a Tat/a CńrA/gaafoa?, c. 7700
/o c. 7700, Oxford 1976, Vol. 1, s. 8, 9, 13-14, 28-36, 306; Vol. 2, s. 196, 199, il. 159.