DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Skibiński, Franciszek: Architekci, budowniczowie, kamieniarze i rzeźbiarze obcego pochodzenia w Gdańsku 1550-1630. Szkic z dziejów migracji artystycznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0010
8
Franciszek Skibiński
Dla przykładu, pomiędzy rokiem 1600 a 1609 odsetek imigrantów z odległych miejsc
wśród nowoprzyjętych do prawa miejskiego wyniósł 61,4, podczas gdy przybysze z tere-
nu Prus Królewskich i Prus Książęcych stanowili razemjedynie 23, 2 procent11. Architek-
ci, artyści i rzemieślnicy czynni w zawodach związanych z budownictwem, którzy często
przybywali do Gdańska z odległych miejsc, stanowili stosunkowo niewielką, lecz istotną
część tego wielkiego ruchu.
Gdańskie środowisko architektoniczne i artystyczne 2. połowy XVI w. było złożonym
organizmem. Miejscowi mistrzowie pracowali równolegle z przybyszami z różnych stron,
co wywoływało konflikty, ale dawało również wiele okazji do podjęcia twórczej współ-
pracy. W historiografii głęboko zakorzeniona jest teza o szczególnym znaczeniu imigran-
tów przybyłych z Niderlandów, utrwalona w okresie powojennym przez badaczy dążących
do przynajmniej częściowego zatarcia niemieckiego dziedzictwa kulturowego w tym
spornym mieście12. Choć znaczenie niderlandzkich imigrantów dla sztuki i architektury
nowożytnego Gdańska jest oczywiście trudne do przecenienia, należy zauważyć, iż dużą
rolę odegrali też przybysze z ziem niemieckich. Przez większość czasu to właśnie mi-
strzowie o niemieckich korzeniach, tacy jak Bartel Pieper, Tewes Bart, Valentin Molden-
hauer, Andreas Han, Jacob Mindach, Dominic Hackenbrandt, Lorenz Lang czy Lorenz
Reichel, odgrywali wiodącą rolę w gdańskim cechu, przewodząc czołowym warsztatom13.
Z Drezna przybył do Gdańska Hans Kramer, jeden z kilku wyszkolonych w Saksonii
budowniczych, którzy znaleźli zatrudnienie w północnej Europie około połowy XVI stu-
lecia. Innym saskim architektem, który osiągnął wówczas ważną pozycję w regionie, był
Hans von Diskaw, kierujący pierwszą fazą przebudowy położonej nad Sundem duńskiej
twierdzy Krogen (Kronborg; il. l)14. W 2. połowie XVI w. miejsce to stało się jednym
z najważniejszych ośrodków architektonicznych i rzeźbiarskich w regionie bałtyckim,
przyciągając wielu budowniczych, kamieniarzy i rzeźbiarzy15. Kramer i von Diskaw nale-
11 BASZANOWSKI, op. cit., s. 315, diagram 4.4. Należyjednak pamiętać, iż tego rodzaju dane sąjedynie orientacyjne,
bowiem tylko niewielka część przybyszów otrzymywała prawa miejskie.
12 Np. KRZYŻANOWSKI, „Niderlandyzm..."; o tym np. Jacek FRIEDRICH, „«Złoty wiek» kultury gdańskiej widzia-
ny z perspektywy polskiej około połowy XX wieku", [w:] Studia z historii sztuki i kultury Gdańska i Europy Północnej.
Prace poświęcone pamięci Doktor Katarzyny Cieślak, materiały z sesji naukowej, Gdańsk 2000, red. Jacek FRIE-
DRICH, Edmund KIZIK, Gdańsk 2003, s. 439-447; id., „Netherlandism of Early Modern Gdańsk in the Eyes of Polish
Researches before 1945", [w:] Netherlandish Artists in Gdańsk in the Time of Hans Vredeman de Vries, Materials form
the conference organized in Gdańsk, 20-21 November 2003, Gdańsk 2006, s. 23-29, a także m.in. Piotr OSZCZANOW-
SKI, „((Gdańszczanin we Wrocławiu». Czy można mówić o ekspozyturze sztuki gdańskiej we Wrocławiu na przełomie
XVI i XVII wieku?", Porta Aurea, 6, 1999, s. 89-125.
13 Niektórzy z nich zostali wspomniani w: CUNY, op. cit.
14 Zob. m.in. Vilhelm WANSCHER, Kronborgs historie, K0benhaven 1939 oraz Heidi Maria M0LLER NIELSEN,
„Krogen/Kronborg in the 16th Century. The Transformation of a Medieval Danish Royal Castle into an Early Modern
Fortress", Castella Maris Baltici 8, red. Andris CAUNE, Riga 2007, s. 119-130. Zob. też Hugo JOHANNSEN, „The
Saxon Connection. On the Architectural Genesis of Christian IV's Palace Chapel (1606-1617) at Frederiksborg Castle",
[w:] Po obu stronach Bałtyku. Wzajemne relacje pomiędzy Skandynawią a Europą Środkową, Materiały międzynarodo-
wej konferencji naukowej, Wrocław - Jelenia Góra - Karpacz, 25-30 listopada 2003, red. Jan HARASIMOWICZ, Piotr
OSZCZANOWSKI, Marcin WISŁOCKI, Wrocław 2006, t. 2, s. 369-379 oraz Mario TITZE, „Annaburg und Lichten-
burg. SchloBbauten des Kurfiirsten August von Sachsen und seiner Gemahlin Anna von Danemark", [w:] Reframing the
Danish Renaissance. Problems and Prospects in a European Perspective. Papers from an International Colloquium in
Copenhagen, 28 September - 1 October 2006, red. Michael ANDERSEN, Birgitte Brggild JOHANNSEN, Hugo JO-
HANNSEN, Copenhagen 2011, s. 183-195.
15 WANSCHER, op. cit.; Hanne HONNENS DE LICHTENBERG, „Some Netherlandish artists employed by Frederick
II", Hafnia, 8, 1981, s. 51-71; Hugo JOHANNSEN, „Stonemasons in Denmark from the Reigns of Frederik II (1559-
1588) and Christian IV (1588-1648). The emergence and antecedents of the renaissance portal", [w:] Masters, Meanings
Franciszek Skibiński
Dla przykładu, pomiędzy rokiem 1600 a 1609 odsetek imigrantów z odległych miejsc
wśród nowoprzyjętych do prawa miejskiego wyniósł 61,4, podczas gdy przybysze z tere-
nu Prus Królewskich i Prus Książęcych stanowili razemjedynie 23, 2 procent11. Architek-
ci, artyści i rzemieślnicy czynni w zawodach związanych z budownictwem, którzy często
przybywali do Gdańska z odległych miejsc, stanowili stosunkowo niewielką, lecz istotną
część tego wielkiego ruchu.
Gdańskie środowisko architektoniczne i artystyczne 2. połowy XVI w. było złożonym
organizmem. Miejscowi mistrzowie pracowali równolegle z przybyszami z różnych stron,
co wywoływało konflikty, ale dawało również wiele okazji do podjęcia twórczej współ-
pracy. W historiografii głęboko zakorzeniona jest teza o szczególnym znaczeniu imigran-
tów przybyłych z Niderlandów, utrwalona w okresie powojennym przez badaczy dążących
do przynajmniej częściowego zatarcia niemieckiego dziedzictwa kulturowego w tym
spornym mieście12. Choć znaczenie niderlandzkich imigrantów dla sztuki i architektury
nowożytnego Gdańska jest oczywiście trudne do przecenienia, należy zauważyć, iż dużą
rolę odegrali też przybysze z ziem niemieckich. Przez większość czasu to właśnie mi-
strzowie o niemieckich korzeniach, tacy jak Bartel Pieper, Tewes Bart, Valentin Molden-
hauer, Andreas Han, Jacob Mindach, Dominic Hackenbrandt, Lorenz Lang czy Lorenz
Reichel, odgrywali wiodącą rolę w gdańskim cechu, przewodząc czołowym warsztatom13.
Z Drezna przybył do Gdańska Hans Kramer, jeden z kilku wyszkolonych w Saksonii
budowniczych, którzy znaleźli zatrudnienie w północnej Europie około połowy XVI stu-
lecia. Innym saskim architektem, który osiągnął wówczas ważną pozycję w regionie, był
Hans von Diskaw, kierujący pierwszą fazą przebudowy położonej nad Sundem duńskiej
twierdzy Krogen (Kronborg; il. l)14. W 2. połowie XVI w. miejsce to stało się jednym
z najważniejszych ośrodków architektonicznych i rzeźbiarskich w regionie bałtyckim,
przyciągając wielu budowniczych, kamieniarzy i rzeźbiarzy15. Kramer i von Diskaw nale-
11 BASZANOWSKI, op. cit., s. 315, diagram 4.4. Należyjednak pamiętać, iż tego rodzaju dane sąjedynie orientacyjne,
bowiem tylko niewielka część przybyszów otrzymywała prawa miejskie.
12 Np. KRZYŻANOWSKI, „Niderlandyzm..."; o tym np. Jacek FRIEDRICH, „«Złoty wiek» kultury gdańskiej widzia-
ny z perspektywy polskiej około połowy XX wieku", [w:] Studia z historii sztuki i kultury Gdańska i Europy Północnej.
Prace poświęcone pamięci Doktor Katarzyny Cieślak, materiały z sesji naukowej, Gdańsk 2000, red. Jacek FRIE-
DRICH, Edmund KIZIK, Gdańsk 2003, s. 439-447; id., „Netherlandism of Early Modern Gdańsk in the Eyes of Polish
Researches before 1945", [w:] Netherlandish Artists in Gdańsk in the Time of Hans Vredeman de Vries, Materials form
the conference organized in Gdańsk, 20-21 November 2003, Gdańsk 2006, s. 23-29, a także m.in. Piotr OSZCZANOW-
SKI, „((Gdańszczanin we Wrocławiu». Czy można mówić o ekspozyturze sztuki gdańskiej we Wrocławiu na przełomie
XVI i XVII wieku?", Porta Aurea, 6, 1999, s. 89-125.
13 Niektórzy z nich zostali wspomniani w: CUNY, op. cit.
14 Zob. m.in. Vilhelm WANSCHER, Kronborgs historie, K0benhaven 1939 oraz Heidi Maria M0LLER NIELSEN,
„Krogen/Kronborg in the 16th Century. The Transformation of a Medieval Danish Royal Castle into an Early Modern
Fortress", Castella Maris Baltici 8, red. Andris CAUNE, Riga 2007, s. 119-130. Zob. też Hugo JOHANNSEN, „The
Saxon Connection. On the Architectural Genesis of Christian IV's Palace Chapel (1606-1617) at Frederiksborg Castle",
[w:] Po obu stronach Bałtyku. Wzajemne relacje pomiędzy Skandynawią a Europą Środkową, Materiały międzynarodo-
wej konferencji naukowej, Wrocław - Jelenia Góra - Karpacz, 25-30 listopada 2003, red. Jan HARASIMOWICZ, Piotr
OSZCZANOWSKI, Marcin WISŁOCKI, Wrocław 2006, t. 2, s. 369-379 oraz Mario TITZE, „Annaburg und Lichten-
burg. SchloBbauten des Kurfiirsten August von Sachsen und seiner Gemahlin Anna von Danemark", [w:] Reframing the
Danish Renaissance. Problems and Prospects in a European Perspective. Papers from an International Colloquium in
Copenhagen, 28 September - 1 October 2006, red. Michael ANDERSEN, Birgitte Brggild JOHANNSEN, Hugo JO-
HANNSEN, Copenhagen 2011, s. 183-195.
15 WANSCHER, op. cit.; Hanne HONNENS DE LICHTENBERG, „Some Netherlandish artists employed by Frederick
II", Hafnia, 8, 1981, s. 51-71; Hugo JOHANNSEN, „Stonemasons in Denmark from the Reigns of Frederik II (1559-
1588) and Christian IV (1588-1648). The emergence and antecedents of the renaissance portal", [w:] Masters, Meanings