DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Pajor, Piotr: Dwa chóry katedry krakowskiej niezrealizowane w pierwszym dwudziestoleciu XIV wieku*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0206
200
Piotr Pajor
Drugi zespół reliktów tworzą fragmenty ław fundamentowych częściowo wykorzysta-
ne wtórnie przy budowie istniejącego do dziś chóru obejściowego. Fundamenty te rów-
nież zostały zbudowane z wtórnie użytej kostki kamiennej, przy czym w ławach
wzdłużnych wymurowano gładkie lico, a w ławie pod obecną ścianą wschodnią chóru
materiał ułożono luźno i obficie zalano zaprawą (il. 2).
Archeolodzy odkryli w południowej części wschodniego ramienia ambitu szeroką na
ok. 2,5 metra ławę fundamentową o orientacji W-E, będącą jakby przedłużeniem połu-
dniowego boku głównej nawy prezbiterium, łączącą się pod kątem prostym z kolejną sze-
roką ławą, obecnie będącą fundamentem środkowego odcinka wschodniego muru ambitu.
Do powstałego w ten sposób narożnika przylega fundament masywnej, ukośnej przypory,
znajdujący się pod kaplicą biskupa Tomickiego. Zarówno ławę o orientacji W-E, jak
i N-S wykorzystano wtórnie przy budowie obecnie istniejącego chóru - na ławie wzdłuż-
nej posadowiono filary arkad między chórem a południowym ramieniem ambitu, a na
ławie poprzecznej mur wschodni ambitu. Północny narożnik odpowiadający odkrytemu
nie został uchwycony w trakcie badań; jeżeli odkrywcy słusznie założyli, że szerokość
budowanego w tej fazie prezbiterium miała być równa szerokości prezbiterium obecnego,
to fundament przypory przyległej do jego północno-wschodniego narożnika, jeśli w ogóle
istnieje, znajduje się pod kaplicą św. Katarzyny, w której nigdy nie prowadzono badań
archeologicznych. Odkrywcy nie przekazali też, czy ich zdaniem z tego samego okresu
pochodzi także fundament pod północnym ciągiem filarów, przynajmniej w eksplorowa-
nym obszarze za Kryptą Wieszczów. Fotografie wykonane podczas eksploracji zdają się
jednak wskazywać, że owa północna ława fundamentowa, w której skądinąd utopiono
opisany wyżej kolisty fundament po filar, również wykonanajest z wtórnie użytej kamien-
nej kostki, tak samo jak mur południowy i przypora5. Z dużym prawdopodobieństwem
można więc przyjąć, że oba mury fundamentowe przynależą do tej samej fazy.
Od południa do rozwartokątnego narożnika między fundamentem ściany wzdłużnej
a przyporą przymurowano wtórnie węższą ławę fundamentową południowego odcinka
wschodniego muru ambitu6.
W badaniach odsłonięto także wschodnie lico ławy fundamentowej pod obecną ścianę
wschodnią chóru, która w rzucie fundamentów chóru stanowi jakby przegrodę, wydziela-
jącą w jego wschodniej przestrzeni wąską przestrzeń7. Z uwagi na szczupłość miejsca
odkrywcy nie dotarli jednak do styku owej przegrody i ławy wzdłużnej8, nie można więc
nic powiedzieć o sposobie przewiązania obu murów, jakkolwiek stwierdzono opisanąjuż
różnicę zastosowanych wątków.
Źródła pisane
Inwestycje, których śladem są omawiane relikty, nie znajdująjednoznacznego odbicia
w źródłach pisanych. Z tych ostatnich wynika, że katedra romańska dotrwała do roku
1305 lub 1306, kiedy została zniszczona przez pożar. Wydarzenie to pod rokiem 1306
5 Opublikowano tylko jedną fotografię, zob. FIRLET, PIANOWSKI, „Przemiany architektury...", s. 234, ryc. 43; dzię-
kuję Autorom za udostępnienie także innego ujęcia. Brak natomiast innych materiałów, które pozwoliłby rozwiać wąt-
pliwości, jak również stwierdzić, czy południowa połowa filara z I fazy została tylko obudowana omawianym murem,
czy też najpierw rozebrana.
6 FIRLET, PIANOWSKI, Dziennik badań..., s. 70.
7 FIRLET, PIANOWSKI, „Przemiany architektury...", s. 233.
8 Informacja uzyskana ustnie od Zbigniewa Pianowskiego dnia 2 II 2012.
Piotr Pajor
Drugi zespół reliktów tworzą fragmenty ław fundamentowych częściowo wykorzysta-
ne wtórnie przy budowie istniejącego do dziś chóru obejściowego. Fundamenty te rów-
nież zostały zbudowane z wtórnie użytej kostki kamiennej, przy czym w ławach
wzdłużnych wymurowano gładkie lico, a w ławie pod obecną ścianą wschodnią chóru
materiał ułożono luźno i obficie zalano zaprawą (il. 2).
Archeolodzy odkryli w południowej części wschodniego ramienia ambitu szeroką na
ok. 2,5 metra ławę fundamentową o orientacji W-E, będącą jakby przedłużeniem połu-
dniowego boku głównej nawy prezbiterium, łączącą się pod kątem prostym z kolejną sze-
roką ławą, obecnie będącą fundamentem środkowego odcinka wschodniego muru ambitu.
Do powstałego w ten sposób narożnika przylega fundament masywnej, ukośnej przypory,
znajdujący się pod kaplicą biskupa Tomickiego. Zarówno ławę o orientacji W-E, jak
i N-S wykorzystano wtórnie przy budowie obecnie istniejącego chóru - na ławie wzdłuż-
nej posadowiono filary arkad między chórem a południowym ramieniem ambitu, a na
ławie poprzecznej mur wschodni ambitu. Północny narożnik odpowiadający odkrytemu
nie został uchwycony w trakcie badań; jeżeli odkrywcy słusznie założyli, że szerokość
budowanego w tej fazie prezbiterium miała być równa szerokości prezbiterium obecnego,
to fundament przypory przyległej do jego północno-wschodniego narożnika, jeśli w ogóle
istnieje, znajduje się pod kaplicą św. Katarzyny, w której nigdy nie prowadzono badań
archeologicznych. Odkrywcy nie przekazali też, czy ich zdaniem z tego samego okresu
pochodzi także fundament pod północnym ciągiem filarów, przynajmniej w eksplorowa-
nym obszarze za Kryptą Wieszczów. Fotografie wykonane podczas eksploracji zdają się
jednak wskazywać, że owa północna ława fundamentowa, w której skądinąd utopiono
opisany wyżej kolisty fundament po filar, również wykonanajest z wtórnie użytej kamien-
nej kostki, tak samo jak mur południowy i przypora5. Z dużym prawdopodobieństwem
można więc przyjąć, że oba mury fundamentowe przynależą do tej samej fazy.
Od południa do rozwartokątnego narożnika między fundamentem ściany wzdłużnej
a przyporą przymurowano wtórnie węższą ławę fundamentową południowego odcinka
wschodniego muru ambitu6.
W badaniach odsłonięto także wschodnie lico ławy fundamentowej pod obecną ścianę
wschodnią chóru, która w rzucie fundamentów chóru stanowi jakby przegrodę, wydziela-
jącą w jego wschodniej przestrzeni wąską przestrzeń7. Z uwagi na szczupłość miejsca
odkrywcy nie dotarli jednak do styku owej przegrody i ławy wzdłużnej8, nie można więc
nic powiedzieć o sposobie przewiązania obu murów, jakkolwiek stwierdzono opisanąjuż
różnicę zastosowanych wątków.
Źródła pisane
Inwestycje, których śladem są omawiane relikty, nie znajdująjednoznacznego odbicia
w źródłach pisanych. Z tych ostatnich wynika, że katedra romańska dotrwała do roku
1305 lub 1306, kiedy została zniszczona przez pożar. Wydarzenie to pod rokiem 1306
5 Opublikowano tylko jedną fotografię, zob. FIRLET, PIANOWSKI, „Przemiany architektury...", s. 234, ryc. 43; dzię-
kuję Autorom za udostępnienie także innego ujęcia. Brak natomiast innych materiałów, które pozwoliłby rozwiać wąt-
pliwości, jak również stwierdzić, czy południowa połowa filara z I fazy została tylko obudowana omawianym murem,
czy też najpierw rozebrana.
6 FIRLET, PIANOWSKI, Dziennik badań..., s. 70.
7 FIRLET, PIANOWSKI, „Przemiany architektury...", s. 233.
8 Informacja uzyskana ustnie od Zbigniewa Pianowskiego dnia 2 II 2012.