DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artykuły
DOI article:Sosnowska, Joanna: Pomniki-spolia w Polsce po 1917 roku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0665
POMNIKI-SPOLIA W POLSCE PO 1917 ROKU
651
4. Pomnik Orła Białego w Koluszkach, proj. Władysław Strzemiński. Fot.: http://
www. historiakoluszek.pl/index.php/czytelnia/210-wladyslaw-strzeminski-koluszki
nowią wśród nich pomniki wznoszone dla uczczenia uczestników i ofiar powstań na Ślą-
sku i w Wielkopolsce. Najsłynniejszy dziś pod względem artystycznym monument odzy-
skania niepodległości, to pomnik Orła Białego, postawiony w Koluszkach w 1934 r.
według wcześniejszego o kilka lat projektu Władysława Strzemińskiego (il. 4). Kolejny
rodzaj pomników upamiętniał czyn legionowy i przede wszystkim samego Józefa Piłsud-
skiego9. Istniała tu dość duża dowolność formy, ale przeważały popiersia wodza na postu-
mencie. Oczywiście typologia ta jest bardzo schematyczna i nie obejmuje różnych
jednostkowych czy wyjątkowych przykładów, jak na przykład groby nieznanego żołnierza
wzniesione w Łodzi, Warszawie i Krakowie a także pomnik Peowiaka czy pomnik Lotni-
ka, oba autorstwa Edwarda Wittiga. Jedno jest wszakże znamienne - wśród wszystkich
wymienionych typów istniały takie, które wykorzystywały części wcześniejszych pomni-
ków albo inny materiał symbolicznie związany z obcą, zaborczą władzą i wojenną prze-
mocą.
Bardzo charakterystycznym przykładem jest w tym względzie pomnik Kościuszki
w Opocznie, w którym wykorzystano cokół i obelisk monumentu wystawionego w 1908 r.
ku chwale cara Aleksandra II na pamiątkę uwłaszczenia chłopów w Królestwie Polskim10
(il. 5). Niespełna dziesięć lat później został przekształcony w monument polskiego wo-
dza, również przecież opowiadającego się za uwłaszczeniem. Pomnik cara był obeliskiem
o wysokości pięciu metrów, wspartym na dwustopniowym postumencie, a więc konstruk-
cją dość pokaźnych rozmiarów. Boki obelisku zdobiły tablice z wiernopoddańczymi napi-
sami, których treść jest dziś jednak nieznana, ponieważ skuto je przy przerabianiu
9 Bartłomiej TAMBOR Józef Piłsudski na pomnikach w II Rzeczypospolitej, Muzeum Historii Kielc, Kielce 2014.
10 Podobno wzniesiono go ze składek mieszkańców miasta, co zazwyczaj oznaczało przymusową daninę.
651
4. Pomnik Orła Białego w Koluszkach, proj. Władysław Strzemiński. Fot.: http://
www. historiakoluszek.pl/index.php/czytelnia/210-wladyslaw-strzeminski-koluszki
nowią wśród nich pomniki wznoszone dla uczczenia uczestników i ofiar powstań na Ślą-
sku i w Wielkopolsce. Najsłynniejszy dziś pod względem artystycznym monument odzy-
skania niepodległości, to pomnik Orła Białego, postawiony w Koluszkach w 1934 r.
według wcześniejszego o kilka lat projektu Władysława Strzemińskiego (il. 4). Kolejny
rodzaj pomników upamiętniał czyn legionowy i przede wszystkim samego Józefa Piłsud-
skiego9. Istniała tu dość duża dowolność formy, ale przeważały popiersia wodza na postu-
mencie. Oczywiście typologia ta jest bardzo schematyczna i nie obejmuje różnych
jednostkowych czy wyjątkowych przykładów, jak na przykład groby nieznanego żołnierza
wzniesione w Łodzi, Warszawie i Krakowie a także pomnik Peowiaka czy pomnik Lotni-
ka, oba autorstwa Edwarda Wittiga. Jedno jest wszakże znamienne - wśród wszystkich
wymienionych typów istniały takie, które wykorzystywały części wcześniejszych pomni-
ków albo inny materiał symbolicznie związany z obcą, zaborczą władzą i wojenną prze-
mocą.
Bardzo charakterystycznym przykładem jest w tym względzie pomnik Kościuszki
w Opocznie, w którym wykorzystano cokół i obelisk monumentu wystawionego w 1908 r.
ku chwale cara Aleksandra II na pamiątkę uwłaszczenia chłopów w Królestwie Polskim10
(il. 5). Niespełna dziesięć lat później został przekształcony w monument polskiego wo-
dza, również przecież opowiadającego się za uwłaszczeniem. Pomnik cara był obeliskiem
o wysokości pięciu metrów, wspartym na dwustopniowym postumencie, a więc konstruk-
cją dość pokaźnych rozmiarów. Boki obelisku zdobiły tablice z wiernopoddańczymi napi-
sami, których treść jest dziś jednak nieznana, ponieważ skuto je przy przerabianiu
9 Bartłomiej TAMBOR Józef Piłsudski na pomnikach w II Rzeczypospolitej, Muzeum Historii Kielc, Kielce 2014.
10 Podobno wzniesiono go ze składek mieszkańców miasta, co zazwyczaj oznaczało przymusową daninę.