Rocznik Historii Sztuki (17.1988)

Rocznik Historii Sztuki, t. XVII
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472

MARIAN ARSZYŃSKI

POCHODZENIE I ŚRODOWISKO RODZINNE ARCHITEKTA
EFRAIMA SCHROEGERA (1727- 1783)

Twórczość Efraima Schroegera, wykształconego u boku Jana Zygmunta Deybla i Jana Joachima
Jaucha, pracownika saskiej służby budowlanej w Warszawie, a następnie nadwornego architekta
Stanisława Augusta, wcześnie stała się przedmiotem dość żywego zainteresowania1, w miarę zaś
postępu badań jej ranga i znaczenie oceniane były coraz wyżej. Obecnie Schroeger zaliczany
jest zgodnie do grona tych twórców, których działalność wywarła decydujący wpływ na kształt
architektury 2. połowy XVIII w. w Polsce. Do bliższego poznania i właściwej oceny jego
twórczości przyczynił się przede wszystkim Stanisław Lorentz. W kilku gruntownych studiach
badacz ten wyjaśnił wiele podstawowych problemów związanych z dorobkiem artystycznym tego
architekta2. Nie pominął przy tym także pochodzenia i środowiska rodzinnego Schroegera3,
elementów biografii, tak istotnych dla właściwego naświetlenia i zrozumienia wielu kwestii dotyczących
działalności każdego artysty. Czas, jaki minął od publikacji wyników badań Lorentza w tej
sprawie, usprawiedliwia jednak próbę podjęcia ponownie tego wątku biograficznego, zwłaszcza
że penetracja źródeł i opracowań do dziejów sztuki Torunia, rodzinnego miasta artysty, dokonana
ostatnio z okazji prac nad Katalogiem zabytków sztuki, stworzyła po temu odpowiednią podstawę.
W wyniku tych prac okazało się bowiem, że do opublikowanych już przez Lorentza faktów
dorzucić będzie można obecnie szereg nowych szczegółów, a jednocześnie przedstawić wszystkie
znane dotąd epizody najwcześniejszego rozdziału życiorysu Schroegera w nieco szerszym kontekście,
jaki tworzyła rodzina, szkoła i szerzej pojęte środowisko społeczne miejsca zamieszkania — trzy
główne czynniki kształtujące osobowość każdego człowieka w jego wieku dziecięcym i mło-
dzieńczym.

O pochodzeniu rodziny Schroegera wiadomo było dotąd tylko tyle, że ze strony ojca wywodziła
się ona rzekomo z Saksonii4. Takie było zapewne pochodzenie przodków w którymś z wcześniejszych
pokoleń, natomiast ojciec Efraima — Michał Schroeger — rodowitym Saksończykiem już nie był.

1 J. R. Ftissli, Allgemeines Kiinstlerlexikon..., Zurich 1779, s. 596; E. Rastawiecki, Słownik malarzów polskich...,
t. 2, Warszawa 1851, s. 157; F. M. Sobieszczański, Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce,
t. 2, Warszawa 1849, s. 218, 219.

2 S. Lorentz poświęcił Schroegerowi już swoją pracę doktorską, wykonaną w ramach seminarium prof. Batowskiego
w 1922 r. Przygotowana do druku monografia tego architekta uległa zniszczeniu w czasie ostatniej wojny. Po wojnie
S. Lorentz podjął próbę jej rekonstrukcji, publikując szereg artykułów poświęconych Schroegerowi — S. Lorentz,
Architekt Wizytek z lat 1754—1762, „Biuletyn Historii Sztuki", R. 21: 1959, nr 3/4; tenże, Materiały do historii
kościoła Karmelitów Bosych na Krakowskim Przedmieściu, „Rocznik Warszawski", R. 3: 1962; tenże, Skierniewice
w okresie klasycyzmu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", R. 6: 1961, z. 1: tenże, Wczesne prace Schrôgera
w kolegiacie łowickiej, [w:] Sztuka i Historia. Księga ku czci Prof. Walickiego, Warszawa 1957; tenże, Z dziejów
architektury warszawskiej XVIII w., „Biuletyn Historii Sztuki", R. 22: 1960; tenże, Z dziejów katedry gnieźnieńskiej
w XVIII w., „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", R. 6: 1961; tenże, Z dziejów kształtowania się sztuki Oświecenia
w Polsce, „Biuletyn Historii Sztuki", R. 23: 1961. Praca S. Lorentza, Efraim Szreger, architekt polski XVIII wieku.
Warszawa 1986, ukazała się już po złożeniu do druku niniejszego szkicu.

3 S. Lorentz, Architekt E. Schrôger. Pochodzenie i pierwsza praca, „Biuletyn Historii Sztuki", R. 28: 1966, z. 2.

4 Ibid., s. 138.