JACOPO D'ANDREA SCULTORE FIORENTINO DEL SECOLO XV
377
Giordani vediamo, procedendo oltre, come quel Cristoforo stesso, cui spetterebbe, secondo
la divisione del lavoro indicata dai documenti, la parte ornamentale delle tombe Melimi e
Albertoni, eseguisse poi altre due tombe ancora per Santa Maria del Popolo, e quelle pre-
cisamente del cardinale Lonate e del cardinale Podocataro.
Opere queste a dirittura profondamente dissimili dalle altre due, nè affini tra loro, e nem-
meno affini, ciascuna, nelle parti singole: onde, in conclusione, risulterebbe dai documenti del
Giordani la partecipazione di un maestro, e di un grande maestro quale fu Giancristoforo Ro
mano, a tutto un gruppo di sculture, diverse essenzialmente di pregio, di caratteri, di paternità.
E qui evidentemente è il suggello del falso. Anche per queste ulteriori notizie su Cri-
stoforo, la fonte è dal Giordani vagamente citata, ed è chiaro ormai che la fonte è unica.
Un falsario più o meno ingegnoso, prescindendo da ogni preoccupazione di critica arti-
stica, riunì sotto due nomi solenni — Paolo e Cristoforo — un gruppo di opere, le quali,
mentre non avevano ancora designazione d’autore, non erano lontane, e non erano pertanto
incompatibili, cronologicamente. Non è dubbio che il falsario avrebbe taciuto del monumento
Albertoni, se avesse conosciuto il documento relativo a Jacopo d’Andrea.
Debbono in conclusione scomparire dalla storia dell’arte le figure di Paolo e di Cristo-
foro, quali il Giordani le ha delineate. Ritorna in luce, quasi a compenso, quella di un umile e
gentile maestro fiorentino.
Enrico Brunelli.
APPENDICE.
Indictione quinta mensis aprilis die veneris vigesima eiusdem 1487.
Obligatio facta de facendo sepulcrum Marci domini Antonii baptiste de Albertonibus.
[Archivio del Sancta Sanctorum, Protocollo Giorgio Albini de Castigliono, V, f. 114].
In presentia mei notarii &rc. Cum hoc sit quod domina Catherina uxor quondam domini Antonii
baptiste de Albertonibus de Regione Collimile militis instituerit eius universales lieredes Guardianos
venerabili hospitalis societatis sacratissime Imaginis Salvatori ad Sancta Sanctorum de Urbe ut patet
manti evangeliste de Vistuciis notarii publici et in dicto suo testamento voluerit dieta domina Cathe-
rina quod Guardiani dicti hospitalis teneantur et debeant, fieri facere unum pulcrum sepulcrum mar-
moreurn in quo teneantur exponere septuaginta ducatus auri de camera ad rationem septuaginta quinque
bolendinorum prò quolibet ducatu et prefati guardiani velint in hac parte dictum testamentum execu-
tioni mandare prout tenentur videlicet in ecclesia sancte marie de populo in loco per eam designato
ad laudem et honorem marci eius et dicti quondam domini antonii eius viri filii. Hinc est quod specta-
biles viri Iacobus de Arberinis et Laurentius de Panibus Guardiani dicti hospitalis vice et nomine dicti
hospitalis convenerunt et padrini fecerunt cum provido viro magistro lacobo Andree de Florentia scul-
ptore lapidimi in hunc modum et formam videlicet quod dictus magister Iacobus teneatur et debeat
facere dictum sepulcrum marmoreum de marmoribus gentilibus et pulcris eo modo et forma prout ipse
designavit in quodam papiro penes dictos guardianos existente et iuxta declarationem et ordinationem
faeiendam per Hieronimum quondam magistri Retri Albini de regione sancti Eustachii et sculptorem
lapidimi. Et versa vice prefati guardiani promiserunt eidem magistro lacobo dare et consigliare tot
marmora laborata et fabricata et per eum visa et per dietimi Hieroniinum extimata que facilini summam
et quantitatem quatraginta quinque ducatorum ad dictam rationem et quatraginta alios ducatos in pe-
cunia numerata qui erunt integrimi pretium dicti sepulcri marmorei que marmora sunt in domo diete
domine Catherine. Quod sepulcrum dictus magister Iacobus promisit facere et compiere per totum
menseni augusti proximi futuri omnibus aliis suis sumptibus et expensis prò quibus omnibus et singulis
observandis' ambe partes hinc inde obligaverunt omnia bona et dicti hospitalis presentia et futura &c.
Et voluerunt prò predietis posse cogi &t. prò observatione predictorum et &c. et renuntiaverunt et &c.
et iuraverunt et &c.
Actum Rome in Regione columne in domo habitationis diete quondam domine Catherine presen-
tibus hiis testibus videlicet nobilibus viris Iohanne bonadies et hieronimo de...* 1 aromatario de Regione...2
ad premissa vocatis habitis et rogatis.
•
1 La lacuna è nel testo dell’atto. 2 Come sopra.
L‘Arte, XI, 48.
377
Giordani vediamo, procedendo oltre, come quel Cristoforo stesso, cui spetterebbe, secondo
la divisione del lavoro indicata dai documenti, la parte ornamentale delle tombe Melimi e
Albertoni, eseguisse poi altre due tombe ancora per Santa Maria del Popolo, e quelle pre-
cisamente del cardinale Lonate e del cardinale Podocataro.
Opere queste a dirittura profondamente dissimili dalle altre due, nè affini tra loro, e nem-
meno affini, ciascuna, nelle parti singole: onde, in conclusione, risulterebbe dai documenti del
Giordani la partecipazione di un maestro, e di un grande maestro quale fu Giancristoforo Ro
mano, a tutto un gruppo di sculture, diverse essenzialmente di pregio, di caratteri, di paternità.
E qui evidentemente è il suggello del falso. Anche per queste ulteriori notizie su Cri-
stoforo, la fonte è dal Giordani vagamente citata, ed è chiaro ormai che la fonte è unica.
Un falsario più o meno ingegnoso, prescindendo da ogni preoccupazione di critica arti-
stica, riunì sotto due nomi solenni — Paolo e Cristoforo — un gruppo di opere, le quali,
mentre non avevano ancora designazione d’autore, non erano lontane, e non erano pertanto
incompatibili, cronologicamente. Non è dubbio che il falsario avrebbe taciuto del monumento
Albertoni, se avesse conosciuto il documento relativo a Jacopo d’Andrea.
Debbono in conclusione scomparire dalla storia dell’arte le figure di Paolo e di Cristo-
foro, quali il Giordani le ha delineate. Ritorna in luce, quasi a compenso, quella di un umile e
gentile maestro fiorentino.
Enrico Brunelli.
APPENDICE.
Indictione quinta mensis aprilis die veneris vigesima eiusdem 1487.
Obligatio facta de facendo sepulcrum Marci domini Antonii baptiste de Albertonibus.
[Archivio del Sancta Sanctorum, Protocollo Giorgio Albini de Castigliono, V, f. 114].
In presentia mei notarii &rc. Cum hoc sit quod domina Catherina uxor quondam domini Antonii
baptiste de Albertonibus de Regione Collimile militis instituerit eius universales lieredes Guardianos
venerabili hospitalis societatis sacratissime Imaginis Salvatori ad Sancta Sanctorum de Urbe ut patet
manti evangeliste de Vistuciis notarii publici et in dicto suo testamento voluerit dieta domina Cathe-
rina quod Guardiani dicti hospitalis teneantur et debeant, fieri facere unum pulcrum sepulcrum mar-
moreurn in quo teneantur exponere septuaginta ducatus auri de camera ad rationem septuaginta quinque
bolendinorum prò quolibet ducatu et prefati guardiani velint in hac parte dictum testamentum execu-
tioni mandare prout tenentur videlicet in ecclesia sancte marie de populo in loco per eam designato
ad laudem et honorem marci eius et dicti quondam domini antonii eius viri filii. Hinc est quod specta-
biles viri Iacobus de Arberinis et Laurentius de Panibus Guardiani dicti hospitalis vice et nomine dicti
hospitalis convenerunt et padrini fecerunt cum provido viro magistro lacobo Andree de Florentia scul-
ptore lapidimi in hunc modum et formam videlicet quod dictus magister Iacobus teneatur et debeat
facere dictum sepulcrum marmoreum de marmoribus gentilibus et pulcris eo modo et forma prout ipse
designavit in quodam papiro penes dictos guardianos existente et iuxta declarationem et ordinationem
faeiendam per Hieronimum quondam magistri Retri Albini de regione sancti Eustachii et sculptorem
lapidimi. Et versa vice prefati guardiani promiserunt eidem magistro lacobo dare et consigliare tot
marmora laborata et fabricata et per eum visa et per dietimi Hieroniinum extimata que facilini summam
et quantitatem quatraginta quinque ducatorum ad dictam rationem et quatraginta alios ducatos in pe-
cunia numerata qui erunt integrimi pretium dicti sepulcri marmorei que marmora sunt in domo diete
domine Catherine. Quod sepulcrum dictus magister Iacobus promisit facere et compiere per totum
menseni augusti proximi futuri omnibus aliis suis sumptibus et expensis prò quibus omnibus et singulis
observandis' ambe partes hinc inde obligaverunt omnia bona et dicti hospitalis presentia et futura &c.
Et voluerunt prò predietis posse cogi &t. prò observatione predictorum et &c. et renuntiaverunt et &c.
et iuraverunt et &c.
Actum Rome in Regione columne in domo habitationis diete quondam domine Catherine presen-
tibus hiis testibus videlicet nobilibus viris Iohanne bonadies et hieronimo de...* 1 aromatario de Regione...2
ad premissa vocatis habitis et rogatis.
•
1 La lacuna è nel testo dell’atto. 2 Come sopra.
L‘Arte, XI, 48.