Gryglewicz, Tomasz [Hrsg.]; Hussakowska-Szyszko, Maria [Hrsg.]; Kalinowski, Lech [Hrsg.]; Instytut Historii Sztuki <Krakau> [Hrsg.]; Małkiewicz, Adam [Hrsg.]; Pore̜bski, Mieczysław [Gefeierte Pers.]; Bałus, Wojciech [Mitarb.]: Mistrzowi Mieczysławowi Porębskiemu - uczniowie: [na Jubileusz Profesora Mieczysława Porębskiego] (Kraków, 2001)

Piotr Piotrowski

Surrealistyczne
interregnum

W połowie października 1945 roku grupa węgierskich krytyków
sztuki (Erno Kallai, Pól Kiss, Arpad Mezei, Imre Pan) oraz — również
parający się krytyką artystyczną — współtwórca węgierskiej awangar-
dy Lajos Kassók, ogłosiła manifest stanowiący podstawę Szkoły Euro-
pejskiej tamtejszego szerokiego środowiska artystycznego lat 40.: „Eu-
ropa i stare europejskie ideały leżą w gruzach. Pod pojęciem 'europej-
skiego ideału' do tej pory rozumieliśmy ideał zachodnioeuropejski. Od
teraz musimy myśleć o całej Europie. Nowa Europa może zostać zbu-
dowana na podstawie syntezy Wschodu i Zachodu. W 1 945 roku po
narodzinach Chrystusa każdy musi podjąć decyzję, czy podejmuje się
urzeczywistnienia pojęcia 'Europejczyk'. Musimy stworzyć żywą sztukę
europejską, która sformułuje nowy stosunek do życia, człowieka
i społeczeństwa. Takie zadanie określa działalność Szkoły Europejskiej.
Ten cel przyświeca naszym wykładom, wystawom i publikacjom. Poszu-
kujemy kamienia filozoficznego wiedząc doskonale, że taki kamień nie
jest substancją chemiczną lecz żywą ideą, która może powstać jedynie
dzięki człowiekowi i społeczeństwu. "1 W istocie rzeczy powstałe w świetle
cytowanego manifestu środowisko przejawiało znaczną dynamikę w po-
szukiwaniu owego „kamienia filozoficznego" — w latach 194Ó-1948
zorganizowano prawie czterdzieści wystaw, wydano wiele niskobudżeto-
wych publikacji, wygłoszono sporą ilość odczytów2.
Manifest był wyrazem pewnej dość ogólnie formułowanej postawy
wobec europejskiej powojennej rzeczywistości, wyrazem świadomości,
wręcz utopii odsłaniającej pragnienia budowy na gruzach pozostawio-

1 Cyt. z języka niemiec-
kiego za: A. Horanyi,
Taten und Einsätze. Der
Modernismus der Erópai
iskola IEuropäischen
Schule/ [w:] Die zweite
Öffentlichkeit. Kunst in
Ungarn im 20. Jahrhun-
dert, red. H. Knoll, Dres-
den, 1999, s. 113-114
(tamże szczegółowa
analiza manifestu). Na
temat Szkoły Europejskiej
por.: P. György, G. Pa-
toki Az Európai Iskola. És
az elvont muvészek cso-
portja, Budapest, 1990;
Európai Iskola/L'École
européenne, red. M. Ko-
valovszky, S. Lâncz,
Székesfehérvâr Istvân
Kirâly Muzeum, 1973.
2 [G. Pataki] The Years of
Hope and Anxiety: 1945-
-1949, [w:] G. Andrâsi,
G. Pataki, G. Szücs, A.
Zwickl, The History of Hun-
garian Art in the Twentieth
Century, Budapest 1999,
s. 122.