DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI article:Arszyński, Marian: Tak zwany "Pałac Anny Wazówny" w Brodnicy
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0245
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
można, że starą część rezydencja
Działyńskich w Brodnicy przekaza-
ła swemu plenipotentowi, może na
cele gospodarcze, zachowując na
swój osobisty użytek najbardziej
nowoczesny pawilon, który po drob-
nych adaptacjach służyć jej mógł
jako miejsce czasowego pobytu.
Wcześniejsza rozbudowa pałacyku
jest mało prawdopodobna, gdyż za-
spokajał on chyba aż nadto potrzeby
Działyńskich, jego dotychczasowych
właścicieli — późniejsza natomiast
przebudowa jest raczej wykluczona
ze względu na wojny szwedzkie.
Kolejny etap historii budowli
przedstawia nam inwentarz staros-
twa brodnickiego z roku 1738. Za-
warty tam opis obiektu wskazuje, że
uległ on w stosunku do stanu z roku
1664 znacznej rozbudowie. Akcento-
wany w wyżej wymienionym inwen-
tarzu zły stan budynku oraz fakt,
że niektóre jego pomieszczenia za-
adaptowane zostały w międzyczasie
na cele gospodarcze wskazuje na to,
iż rozbudowa musiała mieć miejsce
dość dlawno — prawdopodobnie w
końcu XVII w.
Propozycja takiego ustawienia
chronologii kolejnej rozbudowy po-
woduje, że z największym prawdo-
podobieństwem następny etap budo-
wy przypisać by można królowej
Marii Kazimierze, będącej w latach
1673—1698 właścicielką starostwa
brodnickiego. Zla przypisaniem roz-
budowy osobie królowej przemawia-
ją następujące względy: wcześniejsza
rozbudowa jest ze względu na woj-
ny szwedzkie i trwające po mich
zamieszki i trudności gospodarcze
nieprawdopodobna. Późniejsza nato-
miast jest także mało wiarygodna ze
względu na zły sitan zachowania bu-
dynku w roku 1738 i ogólne cechy
stylowe nowo wzniesionej części bu-
dynku. Należy wziąć także pod uwa-
gę. że Maria Kazimiera była bardzo
zainteresowana rozbudową starostwa
brodnickiego, będącego jej dożywot-
nią własnością i mającego^ jej praw-
dopodobnie służyć na wypadek
przedwczesnej śmliercd męża jako re-
zydencja. Przyjęcie tej hipotezy po-
zwoliłoby na ustalenie czasu rozbu-
dowy na lata 1678—1698.
Przedsięwzięta rozbudowa pole-
gała na - rozszerzeniu budynku w
kierunku południowym i to, jak
wskazuje wątek polski fragmentów
muru tej części budowli i opisy źró-
dłowe oraz plalny, drogą adaptacji
istniejących tutaj dawnych zabudo-
wań gospodarczych. Nowa część pa-
łacu zawierała szereg pomieszczeń
mieszkalnych oraz mieszczącą się w
południowo-zachodnim narożniku —
dwubiegową klatkę schodową, pro-
wadzącą z przyziemia na piętro.
Tl. 2. Fragment widoku Brodnicy wg rysunku Steinera 1750.
Rozbudowana w ten sposób rezy-
dencja nie odbiegała zbytnio, jak
wynika z analizy stanu zachowania
i wiadomości źródłowych, od stanu
z roku 1945. Był to prostokątny w
rzucie, piętrowy budynek, o bardzo
skromnym ukształtowaniu fasady,
nakryty czterospadowym dachem
ceramicznym. Po wzmiankowanej w
roku 1564 attyce nie było już śladu.
W przedłużeniu osi budynku na po-
łudnie przypierały do niego zabudo-
wania gospodarcze.
Losy budynku do rozbiorów nliie
są dokładnie znane. Wiadomo tylko,
że w roku 1765 budynek służył jesz-
cze jako rezydencja starostów. Fakt
ten w połączeniu z wiadomością o
złym stanie zachowania budynku w
1738 r. pozwala wnioskować, że re-
zydencja została chyba około poło-
wy wieku odnowiona, gdyż trudno
przypuścić, aby ówczesny starosta
Schmidt cieszący się, z powodu uro-
dy swej żony, względami króla, mie-
szkał w zrujnowanym pałacu.
Dalsze, nieznaczne już zapewne
przebudowy miały miejsce po roz-
biorach, z chwilą przejęcia gmachu
przez zarząd pruskiej domeny pań-
stwowej.
Ostatnie dość szeroko zakrojone
prace przeprowadzone zostały w la-
tach 1939/42 przez niemieckie wła-
dze okupacyjne. Mimo tak licznych
przebudów obiekt posiadał jeszcze
wówczas pewne autentyczne frag-
menty wystroju wnętrza, jak np.
belkowane stropy w przyziemiu.
W roku 1945 budynek podpalony
został przez wycofujące is/ę wojska
niemieckie i po całkowitym znisz-
II. 3. „Pałac Anny Wazówny”
w Brodnicy. Widok z wieży zam-
kowej. (Fot. Sławiński, PKZ To-
ruń 1957)
%
233
można, że starą część rezydencja
Działyńskich w Brodnicy przekaza-
ła swemu plenipotentowi, może na
cele gospodarcze, zachowując na
swój osobisty użytek najbardziej
nowoczesny pawilon, który po drob-
nych adaptacjach służyć jej mógł
jako miejsce czasowego pobytu.
Wcześniejsza rozbudowa pałacyku
jest mało prawdopodobna, gdyż za-
spokajał on chyba aż nadto potrzeby
Działyńskich, jego dotychczasowych
właścicieli — późniejsza natomiast
przebudowa jest raczej wykluczona
ze względu na wojny szwedzkie.
Kolejny etap historii budowli
przedstawia nam inwentarz staros-
twa brodnickiego z roku 1738. Za-
warty tam opis obiektu wskazuje, że
uległ on w stosunku do stanu z roku
1664 znacznej rozbudowie. Akcento-
wany w wyżej wymienionym inwen-
tarzu zły stan budynku oraz fakt,
że niektóre jego pomieszczenia za-
adaptowane zostały w międzyczasie
na cele gospodarcze wskazuje na to,
iż rozbudowa musiała mieć miejsce
dość dlawno — prawdopodobnie w
końcu XVII w.
Propozycja takiego ustawienia
chronologii kolejnej rozbudowy po-
woduje, że z największym prawdo-
podobieństwem następny etap budo-
wy przypisać by można królowej
Marii Kazimierze, będącej w latach
1673—1698 właścicielką starostwa
brodnickiego. Zla przypisaniem roz-
budowy osobie królowej przemawia-
ją następujące względy: wcześniejsza
rozbudowa jest ze względu na woj-
ny szwedzkie i trwające po mich
zamieszki i trudności gospodarcze
nieprawdopodobna. Późniejsza nato-
miast jest także mało wiarygodna ze
względu na zły sitan zachowania bu-
dynku w roku 1738 i ogólne cechy
stylowe nowo wzniesionej części bu-
dynku. Należy wziąć także pod uwa-
gę. że Maria Kazimiera była bardzo
zainteresowana rozbudową starostwa
brodnickiego, będącego jej dożywot-
nią własnością i mającego^ jej praw-
dopodobnie służyć na wypadek
przedwczesnej śmliercd męża jako re-
zydencja. Przyjęcie tej hipotezy po-
zwoliłoby na ustalenie czasu rozbu-
dowy na lata 1678—1698.
Przedsięwzięta rozbudowa pole-
gała na - rozszerzeniu budynku w
kierunku południowym i to, jak
wskazuje wątek polski fragmentów
muru tej części budowli i opisy źró-
dłowe oraz plalny, drogą adaptacji
istniejących tutaj dawnych zabudo-
wań gospodarczych. Nowa część pa-
łacu zawierała szereg pomieszczeń
mieszkalnych oraz mieszczącą się w
południowo-zachodnim narożniku —
dwubiegową klatkę schodową, pro-
wadzącą z przyziemia na piętro.
Tl. 2. Fragment widoku Brodnicy wg rysunku Steinera 1750.
Rozbudowana w ten sposób rezy-
dencja nie odbiegała zbytnio, jak
wynika z analizy stanu zachowania
i wiadomości źródłowych, od stanu
z roku 1945. Był to prostokątny w
rzucie, piętrowy budynek, o bardzo
skromnym ukształtowaniu fasady,
nakryty czterospadowym dachem
ceramicznym. Po wzmiankowanej w
roku 1564 attyce nie było już śladu.
W przedłużeniu osi budynku na po-
łudnie przypierały do niego zabudo-
wania gospodarcze.
Losy budynku do rozbiorów nliie
są dokładnie znane. Wiadomo tylko,
że w roku 1765 budynek służył jesz-
cze jako rezydencja starostów. Fakt
ten w połączeniu z wiadomością o
złym stanie zachowania budynku w
1738 r. pozwala wnioskować, że re-
zydencja została chyba około poło-
wy wieku odnowiona, gdyż trudno
przypuścić, aby ówczesny starosta
Schmidt cieszący się, z powodu uro-
dy swej żony, względami króla, mie-
szkał w zrujnowanym pałacu.
Dalsze, nieznaczne już zapewne
przebudowy miały miejsce po roz-
biorach, z chwilą przejęcia gmachu
przez zarząd pruskiej domeny pań-
stwowej.
Ostatnie dość szeroko zakrojone
prace przeprowadzone zostały w la-
tach 1939/42 przez niemieckie wła-
dze okupacyjne. Mimo tak licznych
przebudów obiekt posiadał jeszcze
wówczas pewne autentyczne frag-
menty wystroju wnętrza, jak np.
belkowane stropy w przyziemiu.
W roku 1945 budynek podpalony
został przez wycofujące is/ę wojska
niemieckie i po całkowitym znisz-
II. 3. „Pałac Anny Wazówny”
w Brodnicy. Widok z wieży zam-
kowej. (Fot. Sławiński, PKZ To-
ruń 1957)
%
233