DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Pietrusiński, Jerzy: Gotyckie stalle w Pelpinie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0299
GOTYCKIE STALLE W PELPLINIE
kazach ikonograficznych29, co odzywa się w orna-
mentyce snycerskiej wielu ipiętnastowiecznych zabyt-
ków30. W Pelplinie jednolitość tej tkaninowej kom-
pozycji została przerwana w sposób szczególny wpro-
wadzeniem ścianek dzielących zapiecki na szereg pły-
cin, a warto przy tym zauważyć, że te właśnie płasz-
czyzny obok ścianek bocznych pokrywa najchętniej
dekoracja figuralna i to w pewnym charakterystycz-
nym rozkładzie. Motywy figuralne mianowicie ozda-
biają płyciny zapiecków siedzisk na zachodnim zam-
knięciu chóru i na obu krańcach rzędów wzdłużnych.
Wynika to z regularnego porządku ważności poszcze-
gólnych miejsc w chórze, z których pierwsze połu-
dniowe siedzisko na zamknięciu zachodnim było
miejscem opata, a przeciwległe — przeora. Następne
miejsca po obu stronach: południowej — opackiej
(latus abbatis) i północnej — przeorskiej (latus
prioris) były siedziskami urzędników klasztornych,
dalej mnichów w kolejności starszeństwa.91, wresz-
cie ostatnie siedziska w obu rzędach zajmowali
opat i przeor w czasie niektórych ceremonii litur-
gicznych 32. Podobnie podział odmienną ścianką
wzdłużnych, górnych rzędów stall na dwie pary
dziesięciu siedzisk wydaje się, że jest związany
z przepisem Reguły o podziale dużego konwentu na
dekanie33, a brak analogicznego podziału w rzędach
dolnych tłumaczy się przeznaczeniem ich dla nowi-
cjuszy chórowych, którym tak jak i konwersom nie
przysługiwały miejsca zwieńczone baldachimem34.
Ogólna natomiast liczba około osiemdziesięciu sie-
dzisk w pelplińskim chórze zalicza nasze stalle do
dużych zespołów, bowiem największe zachowane za-
bytki nie przewyższają wiele liczby stu miejsc35.
Szczegółowy rozbiór dekoracji, zarówno według
kryteriów formalno-stylowych jak i treściowo-ikono-
graficznych, zdradzi nam może istotny sens i wartość
dzieła, pozwoli rozwiązać zagadkę jego twórców
29 Por. P. D u r r i e u. La Miniaturę Flamande au Temps
de la Cour de Bourgogne (1415—1530), Bruxelles et Paris 1921,
s. 53 tabl. XLI,
30 Por. literaturę w przyp. 28, a także Loose, jw., s. 25 n.
Brak tego elementu dekoracyjnego, powszechnego na konty-
nencie a nie występującego na zabytkach angielskich, pod-
kreśla A. G a r d n e r, English mediaeval Sculpture, Cambridge
1951, s. 269. Tłumaczy się to zapewne właśnie zawieszaniem
tkaninami, pozbawionych płaskorzeźb i ścianek dzielących za-
piecków.
31 Kolejność i porządek miejsc członków konwentu okre-
śla obowiązująca u Cystersów: Sancti Benedicti Reguła Mo-
nachorum, cap. LXIII, cytowana dalej jako Reguła, wg wy-
dania Kodeksu 914 z Sant Gallen (IX w.), Maredsous 1946,
s. 87—88. Zasada umieszczania siedzisk seniorów na zachod-
nim zamknięciu chóru pojawia się już w Constitutiones Hir-
saugienses (XI w.), cap. XXVI: wg Neugass, jw., s. 21.
Analiza funkcji i roli stali chórowych w kulcie liturgicznym
została ostatnio przeprowadzona przez P. L. G a n z —
T. S e e g e r, Das Chorgestiihl in der Schweiz, Frauenfeld 1946,
s. 9n.
II. 7. Pelplin, stalla opacka, fragment dekoracji pod-
stawy. (Fot. W. Wolny)
32 Siedziska na wschodnim krańcu chóru koło „ostlum
presbyterii“ zajmuje czasem opat i przeor w opactwie Peter-
borough (Anglia), poi-. Bond, jw., II, s. 15.
33 Reguła, cap. XXI, p. 44.
34 Por. Bond, jw., II, s. 26 „Cleriei vero et omnes et
singuli in secunda forma qui libet coram magistro suo...“. Por.
także Scheuber, jw., s. 5; Loose, jw., s. 12.
35 Do największych należą katedralne stalle angielskie,
w których jednak obok duchowieństwa znajdowali pomiesz-
czenie członkowie chóru chłopięcego — np. stalle katedry
w Lincoln o 108 siedziskach, por. M. D. Anderson, The
Choir Stalls of Lincoln Minster, Lincoln 1951. Do wielkich
zespołów należą także niektóre zabytki hiszpańskie i niemiec-
kie, jak np. stalle katedry w Sevilli o 117 siedziskach 1 ka-
tedry w Kolonii o 120 siedziskach, por. Quintero, jw.,
s. 60; B. von Tieschowitz, Das Chorgestiihl des Kólner
Domes, Berlin 1930. Patrz także Loose, jw., s. 38.
271
kazach ikonograficznych29, co odzywa się w orna-
mentyce snycerskiej wielu ipiętnastowiecznych zabyt-
ków30. W Pelplinie jednolitość tej tkaninowej kom-
pozycji została przerwana w sposób szczególny wpro-
wadzeniem ścianek dzielących zapiecki na szereg pły-
cin, a warto przy tym zauważyć, że te właśnie płasz-
czyzny obok ścianek bocznych pokrywa najchętniej
dekoracja figuralna i to w pewnym charakterystycz-
nym rozkładzie. Motywy figuralne mianowicie ozda-
biają płyciny zapiecków siedzisk na zachodnim zam-
knięciu chóru i na obu krańcach rzędów wzdłużnych.
Wynika to z regularnego porządku ważności poszcze-
gólnych miejsc w chórze, z których pierwsze połu-
dniowe siedzisko na zamknięciu zachodnim było
miejscem opata, a przeciwległe — przeora. Następne
miejsca po obu stronach: południowej — opackiej
(latus abbatis) i północnej — przeorskiej (latus
prioris) były siedziskami urzędników klasztornych,
dalej mnichów w kolejności starszeństwa.91, wresz-
cie ostatnie siedziska w obu rzędach zajmowali
opat i przeor w czasie niektórych ceremonii litur-
gicznych 32. Podobnie podział odmienną ścianką
wzdłużnych, górnych rzędów stall na dwie pary
dziesięciu siedzisk wydaje się, że jest związany
z przepisem Reguły o podziale dużego konwentu na
dekanie33, a brak analogicznego podziału w rzędach
dolnych tłumaczy się przeznaczeniem ich dla nowi-
cjuszy chórowych, którym tak jak i konwersom nie
przysługiwały miejsca zwieńczone baldachimem34.
Ogólna natomiast liczba około osiemdziesięciu sie-
dzisk w pelplińskim chórze zalicza nasze stalle do
dużych zespołów, bowiem największe zachowane za-
bytki nie przewyższają wiele liczby stu miejsc35.
Szczegółowy rozbiór dekoracji, zarówno według
kryteriów formalno-stylowych jak i treściowo-ikono-
graficznych, zdradzi nam może istotny sens i wartość
dzieła, pozwoli rozwiązać zagadkę jego twórców
29 Por. P. D u r r i e u. La Miniaturę Flamande au Temps
de la Cour de Bourgogne (1415—1530), Bruxelles et Paris 1921,
s. 53 tabl. XLI,
30 Por. literaturę w przyp. 28, a także Loose, jw., s. 25 n.
Brak tego elementu dekoracyjnego, powszechnego na konty-
nencie a nie występującego na zabytkach angielskich, pod-
kreśla A. G a r d n e r, English mediaeval Sculpture, Cambridge
1951, s. 269. Tłumaczy się to zapewne właśnie zawieszaniem
tkaninami, pozbawionych płaskorzeźb i ścianek dzielących za-
piecków.
31 Kolejność i porządek miejsc członków konwentu okre-
śla obowiązująca u Cystersów: Sancti Benedicti Reguła Mo-
nachorum, cap. LXIII, cytowana dalej jako Reguła, wg wy-
dania Kodeksu 914 z Sant Gallen (IX w.), Maredsous 1946,
s. 87—88. Zasada umieszczania siedzisk seniorów na zachod-
nim zamknięciu chóru pojawia się już w Constitutiones Hir-
saugienses (XI w.), cap. XXVI: wg Neugass, jw., s. 21.
Analiza funkcji i roli stali chórowych w kulcie liturgicznym
została ostatnio przeprowadzona przez P. L. G a n z —
T. S e e g e r, Das Chorgestiihl in der Schweiz, Frauenfeld 1946,
s. 9n.
II. 7. Pelplin, stalla opacka, fragment dekoracji pod-
stawy. (Fot. W. Wolny)
32 Siedziska na wschodnim krańcu chóru koło „ostlum
presbyterii“ zajmuje czasem opat i przeor w opactwie Peter-
borough (Anglia), poi-. Bond, jw., II, s. 15.
33 Reguła, cap. XXI, p. 44.
34 Por. Bond, jw., II, s. 26 „Cleriei vero et omnes et
singuli in secunda forma qui libet coram magistro suo...“. Por.
także Scheuber, jw., s. 5; Loose, jw., s. 12.
35 Do największych należą katedralne stalle angielskie,
w których jednak obok duchowieństwa znajdowali pomiesz-
czenie członkowie chóru chłopięcego — np. stalle katedry
w Lincoln o 108 siedziskach, por. M. D. Anderson, The
Choir Stalls of Lincoln Minster, Lincoln 1951. Do wielkich
zespołów należą także niektóre zabytki hiszpańskie i niemiec-
kie, jak np. stalle katedry w Sevilli o 117 siedziskach 1 ka-
tedry w Kolonii o 120 siedziskach, por. Quintero, jw.,
s. 60; B. von Tieschowitz, Das Chorgestiihl des Kólner
Domes, Berlin 1930. Patrz także Loose, jw., s. 38.
271