DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Pietrusiński, Jerzy: Gotyckie stalle w Pelpinie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0301
GOTYCKIE STALLE W PELPLINIE
tów i proporcji, a rysunek głowy i wielu szczegółów
wykazuje daleko idący prymitywizm warsztatowy.
Zuipełnie odmiennie pod każdym względem przed-
stawia się szczególnie bogata dekoracja figuralna
stalli opackiej, na którą składa się szereg oddzielnych
przedstawień. Na zewnętrznym licu ścianki bocznej
koło siedziska opata u dołu w obramieniu oślego
grzbietu wyrzeźbiona jest brodata postać patriarchy
składającego płynną ofiarę ołtarza, a obok druga
jeszcze postać z bukłakiem. Oba te przedstawienia
zamyka z boku figura mojżeszowego węża (Num. 21:
8—9), stanowiąca klucz do ogólnego rozwiązania iko-
nografii wyobrażeń jako starotestamentowych odpo-
wiedników Ofiary Chrystusa37. Oglądana płasko-
rzeźba zaciekawia także swą formą, która poszczegól-
nymi elementami stroju: zwiotczałej czapki, tzw.
„Bonmet juif” i kaskadami rozdrobionyeh, rurkowych
fałd szaty, spoczywającej u dołu wachlarzem miękko
załamanych brzegów, przynależy jednoznacznie do
międzynarodowego sitylu miękkiego początku XV w.
Zauważyć też można, że (plastyczność i modelunek
sugeruje tu raczej zależność od rozwiązań rzeźbiar-
skich, aniżeli malarskich, co uwypukla jeszcze umiesz-
czenie -drugiej figury na architektonicznym kroksztynie.
37 Por. L. Eeau, Iconographie de l’Art chretien, I, Paris
1955, S. 205.
38 por. O. Schmltt, Reallezikon sur deutschen Kunstge-
schichte, IV, Stuttgart 1955, sp. 429, „Dreifaltigkeit“ (R. Bau-
erreiss, H. Feldbusch und E. Guldan).
Ponad starotestamentowymi figurami tronują
w trzech wspartych ina kolumienkach arkadach trzy
osoby Trójcy św. w strojach liturgicznych, zbliżone
formalnie do poprzednich płaskorzeźb. Warto zazna-
czyć, że tak ujęta, aimtropomorfizowana Trójca poja-
wia się w szerokim zasięgu sztuki średniowiecznej
z reguły wespół z tematami Koronacji Marii lub idei
Odkupienia38. Ten drugi rodzaj dotyczy naszej pła-
skorzeźby, która stoi na pograniczu figur starotesta-
mentowych i scen Męki Pańskiej, znajdujących się
powyżej. Ponad bowiem wimjpergami arkad znajdu-
jemy kolejno scenę Modlitwy w Ogrójcu za wiklino-
wym płotem, utrzymaną ściśle w konwencjach I po-
łowy XV w.39, a powyżej w zwieńczeniu scenę
sądu u Piłata. Natomiast na wewnętrznej stronie
ścianki -oglądamy Zmartwychwstanie na „pejzażo-
wym” tle, należące formalnie do najlepszych w całej
dekoracji, oraz poniżej postacie trzech Marii w arka-
dach, odpowiadających arkadom Trójcy św. Na po-
graniczu od czoła stalli poprzedza je ustawiona
w prześwicie figurka opata w stroju pontyfikalnym,
łącząca się z funkcją stalli, którą wyraźnie zaznacza
i podkreśla. Postacie trzech Marii, upozowane w kon-
trapostowym przegięciu, zróżnicowane zostały gesta-
39 Mowa tu przede wszystkim o odpowiedniej kwaterze
ołtarza Mistrza z Trebon (Wittingau) i dziełach jego naśla-
dowców, w tej liczbie także północnych malarzy, por. C. G.
H e i s e, Norddeutsche Malerei, Leipzig 1918, 11. 56.
II. 9. Pelplin, stalle, fragment zapiecka siedziska S.
(Fot. W. Stan)
273
tów i proporcji, a rysunek głowy i wielu szczegółów
wykazuje daleko idący prymitywizm warsztatowy.
Zuipełnie odmiennie pod każdym względem przed-
stawia się szczególnie bogata dekoracja figuralna
stalli opackiej, na którą składa się szereg oddzielnych
przedstawień. Na zewnętrznym licu ścianki bocznej
koło siedziska opata u dołu w obramieniu oślego
grzbietu wyrzeźbiona jest brodata postać patriarchy
składającego płynną ofiarę ołtarza, a obok druga
jeszcze postać z bukłakiem. Oba te przedstawienia
zamyka z boku figura mojżeszowego węża (Num. 21:
8—9), stanowiąca klucz do ogólnego rozwiązania iko-
nografii wyobrażeń jako starotestamentowych odpo-
wiedników Ofiary Chrystusa37. Oglądana płasko-
rzeźba zaciekawia także swą formą, która poszczegól-
nymi elementami stroju: zwiotczałej czapki, tzw.
„Bonmet juif” i kaskadami rozdrobionyeh, rurkowych
fałd szaty, spoczywającej u dołu wachlarzem miękko
załamanych brzegów, przynależy jednoznacznie do
międzynarodowego sitylu miękkiego początku XV w.
Zauważyć też można, że (plastyczność i modelunek
sugeruje tu raczej zależność od rozwiązań rzeźbiar-
skich, aniżeli malarskich, co uwypukla jeszcze umiesz-
czenie -drugiej figury na architektonicznym kroksztynie.
37 Por. L. Eeau, Iconographie de l’Art chretien, I, Paris
1955, S. 205.
38 por. O. Schmltt, Reallezikon sur deutschen Kunstge-
schichte, IV, Stuttgart 1955, sp. 429, „Dreifaltigkeit“ (R. Bau-
erreiss, H. Feldbusch und E. Guldan).
Ponad starotestamentowymi figurami tronują
w trzech wspartych ina kolumienkach arkadach trzy
osoby Trójcy św. w strojach liturgicznych, zbliżone
formalnie do poprzednich płaskorzeźb. Warto zazna-
czyć, że tak ujęta, aimtropomorfizowana Trójca poja-
wia się w szerokim zasięgu sztuki średniowiecznej
z reguły wespół z tematami Koronacji Marii lub idei
Odkupienia38. Ten drugi rodzaj dotyczy naszej pła-
skorzeźby, która stoi na pograniczu figur starotesta-
mentowych i scen Męki Pańskiej, znajdujących się
powyżej. Ponad bowiem wimjpergami arkad znajdu-
jemy kolejno scenę Modlitwy w Ogrójcu za wiklino-
wym płotem, utrzymaną ściśle w konwencjach I po-
łowy XV w.39, a powyżej w zwieńczeniu scenę
sądu u Piłata. Natomiast na wewnętrznej stronie
ścianki -oglądamy Zmartwychwstanie na „pejzażo-
wym” tle, należące formalnie do najlepszych w całej
dekoracji, oraz poniżej postacie trzech Marii w arka-
dach, odpowiadających arkadom Trójcy św. Na po-
graniczu od czoła stalli poprzedza je ustawiona
w prześwicie figurka opata w stroju pontyfikalnym,
łącząca się z funkcją stalli, którą wyraźnie zaznacza
i podkreśla. Postacie trzech Marii, upozowane w kon-
trapostowym przegięciu, zróżnicowane zostały gesta-
39 Mowa tu przede wszystkim o odpowiedniej kwaterze
ołtarza Mistrza z Trebon (Wittingau) i dziełach jego naśla-
dowców, w tej liczbie także północnych malarzy, por. C. G.
H e i s e, Norddeutsche Malerei, Leipzig 1918, 11. 56.
II. 9. Pelplin, stalle, fragment zapiecka siedziska S.
(Fot. W. Stan)
273