DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Pietrusiński, Jerzy: Gotyckie stalle w Pelpinie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0314
JERZY PIETRUSIŃSKI
II. 24. Pelplin, stalle, fragment dekoracji ścianki bocz-
nej. (Fot. W. Stan)
68 Kujot, jw., s. 466; Frydrychowie z, jw., s. 28—29,
338.
69 Np. w Anglii znane są jedynie dwa przedstawienia hi-
storyczne w dekoracji stall z XV w.: scena koronacji Hen-
ryka V (1413 r.) w Westminster i spotkanie Edwarda IV
z Ludwikiem XI w Picąuigny (w 1476 r.) na mizerykordii stall
w Windsor, por. Gardn er, jw., s. 13.
trudno w tej redakcji odnieść wprost do któregoś
z licznych faktów biblijnych oblężenia jednego
z miast judzkich, lub do popularnego tematu Ety-
machii. Wyraźne pierwiastki aktualizacji pozwalają
chyba upatrywać w tej scenie współczesne zdarzenie
historyczne, takie jak oblężenie jednego z miast po-
morskich, lub nawet samego klasztoru przez Husy-
tów w 1433 r.68. Takie przedstawienie z historii po-
litycznej, należące do unikatów'59, znaleźć musiało
swoje uzasadnienie w sensie teologicznym lub co
najmniej etycznym, którym wydaje mi się, że jest
w naszym wypadku, transponowany w scenę histo-
ryczną, temat oblężenia Grodu Cnót przez Występki,
należący do głównych haseł Duchowej Encyklopedii
Średniowiecza, a w jej piętnastowiecznej redakcji na-
wiązujący właśnie do Wojen Husyckich70. Omawiana
scena miała znaleźć swoją kontynuację w dolnej czę-
ści ścianki, gdzie oglądamy tylko wykonany rylcem
podrys szeregu dalszych postaci. Ten niewykończony
fragment pozwala nam wejrzeć w warsztat twórczy
średniowiecznego snycerza, w proces jego pracy po-
cząwszy od stadium początkowego organizowania kom-
pozycji, następnie zaś, jest dla nas dowodem prowa-
dzenia prac dekoratorskich in loco, po wykonaniu
konstrukcji.
Ostatnim wreszcie motywem figuralnym, który za-
sługuje na wspomnienie jest tematyka fantastyczna,
reprezentowana w płaskorzeźbach zewnętrznej strony
ścianki bocznej przy siedzisku 43-im, a pojawiająca
się także na wielu innych fragmentach dekoracji za-
bytku: na płycinie zapiecka 4-go stalli przeorskiej
i przede wszystkim w podstawach i na wycięciach
poręczy wszystkich siedzisk górnych rzędów stall. Na
pierwszym z wymienionych przykładów w plecionkę
roślinną, której tkanina łodyg i liście o miękkich,
zawijających się brzegach uporczywie przywodzą na
myśl późnoromańskie miniatury, wpisane są pary
walczących fantastycznych postaci człekokształtnych,
centaur i uskrzydlony stwór z ludżką głową. Płaska
kompozycja, rozmieszczenie elementów w powierzchni
drewna jakby na pergaminie, wkomponowanie po-
staci, wykonującej ruch, w płaszczyznę ornamentu
nie zaś w przestrzeń sceny, wszystko to przypomina
ozdobniki rysunkowe i trzynastowieczne, a także
wcześniejsze, bordiury miniatorskie. Podobne posta-
cie 'brodatych, obrośniętych włosami starców ogląda-
no Por. F. S a x 1, „Aller Tugenden und Laster Abbildung",
eine spatmittelalterliche Allegoriensammlung, ihre Quellen
und ihre Beziehungen zu Werken des friihen Bilddrucke„
„Festschrift ftir Julius Schlosser zum 60. Geburtstage",
Ztirich-Leipzig-Wien, 1927, s. 104—121, oraz tegoż, A Spiri-
tual Encyelopaedia of the later Middle Ages, „Journal of the
Warburg und Courtauld Institutes“, V, 1942, s. 82—137.
W ostatniej pracy Autor wiąże przedstawienia grupy „polityko-
apokaliptycznej", odzwierciedlającej ideę Antychrysta, z wy-
padkami husyckimi na Śląsku i zniszczeniem cysterskiej
Trzebnicy w 1427 r., por. tamże, s. 84—95.
286
II. 24. Pelplin, stalle, fragment dekoracji ścianki bocz-
nej. (Fot. W. Stan)
68 Kujot, jw., s. 466; Frydrychowie z, jw., s. 28—29,
338.
69 Np. w Anglii znane są jedynie dwa przedstawienia hi-
storyczne w dekoracji stall z XV w.: scena koronacji Hen-
ryka V (1413 r.) w Westminster i spotkanie Edwarda IV
z Ludwikiem XI w Picąuigny (w 1476 r.) na mizerykordii stall
w Windsor, por. Gardn er, jw., s. 13.
trudno w tej redakcji odnieść wprost do któregoś
z licznych faktów biblijnych oblężenia jednego
z miast judzkich, lub do popularnego tematu Ety-
machii. Wyraźne pierwiastki aktualizacji pozwalają
chyba upatrywać w tej scenie współczesne zdarzenie
historyczne, takie jak oblężenie jednego z miast po-
morskich, lub nawet samego klasztoru przez Husy-
tów w 1433 r.68. Takie przedstawienie z historii po-
litycznej, należące do unikatów'59, znaleźć musiało
swoje uzasadnienie w sensie teologicznym lub co
najmniej etycznym, którym wydaje mi się, że jest
w naszym wypadku, transponowany w scenę histo-
ryczną, temat oblężenia Grodu Cnót przez Występki,
należący do głównych haseł Duchowej Encyklopedii
Średniowiecza, a w jej piętnastowiecznej redakcji na-
wiązujący właśnie do Wojen Husyckich70. Omawiana
scena miała znaleźć swoją kontynuację w dolnej czę-
ści ścianki, gdzie oglądamy tylko wykonany rylcem
podrys szeregu dalszych postaci. Ten niewykończony
fragment pozwala nam wejrzeć w warsztat twórczy
średniowiecznego snycerza, w proces jego pracy po-
cząwszy od stadium początkowego organizowania kom-
pozycji, następnie zaś, jest dla nas dowodem prowa-
dzenia prac dekoratorskich in loco, po wykonaniu
konstrukcji.
Ostatnim wreszcie motywem figuralnym, który za-
sługuje na wspomnienie jest tematyka fantastyczna,
reprezentowana w płaskorzeźbach zewnętrznej strony
ścianki bocznej przy siedzisku 43-im, a pojawiająca
się także na wielu innych fragmentach dekoracji za-
bytku: na płycinie zapiecka 4-go stalli przeorskiej
i przede wszystkim w podstawach i na wycięciach
poręczy wszystkich siedzisk górnych rzędów stall. Na
pierwszym z wymienionych przykładów w plecionkę
roślinną, której tkanina łodyg i liście o miękkich,
zawijających się brzegach uporczywie przywodzą na
myśl późnoromańskie miniatury, wpisane są pary
walczących fantastycznych postaci człekokształtnych,
centaur i uskrzydlony stwór z ludżką głową. Płaska
kompozycja, rozmieszczenie elementów w powierzchni
drewna jakby na pergaminie, wkomponowanie po-
staci, wykonującej ruch, w płaszczyznę ornamentu
nie zaś w przestrzeń sceny, wszystko to przypomina
ozdobniki rysunkowe i trzynastowieczne, a także
wcześniejsze, bordiury miniatorskie. Podobne posta-
cie 'brodatych, obrośniętych włosami starców ogląda-
no Por. F. S a x 1, „Aller Tugenden und Laster Abbildung",
eine spatmittelalterliche Allegoriensammlung, ihre Quellen
und ihre Beziehungen zu Werken des friihen Bilddrucke„
„Festschrift ftir Julius Schlosser zum 60. Geburtstage",
Ztirich-Leipzig-Wien, 1927, s. 104—121, oraz tegoż, A Spiri-
tual Encyelopaedia of the later Middle Ages, „Journal of the
Warburg und Courtauld Institutes“, V, 1942, s. 82—137.
W ostatniej pracy Autor wiąże przedstawienia grupy „polityko-
apokaliptycznej", odzwierciedlającej ideę Antychrysta, z wy-
padkami husyckimi na Śląsku i zniszczeniem cysterskiej
Trzebnicy w 1427 r., por. tamże, s. 84—95.
286