DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Pietrusiński, Jerzy: Gotyckie stalle w Pelpinie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0316
JERZY PIETRUSIŃSKI
II. 26. Księga Ośmiu Proroków, XIII w.. Inicjał S.
Warszawa, Biblioteka Narodowa. (Wg Kopery)
Z biegiem czasu przedstawienia te, w związku z mi-
steriami wielkanocnymi, nabrały dodatkowych rysów
humorystycznych; szatan staje się figurą pocieszną,
co znajduje swój wyraz w sposobie jego przedstawia-
nia ma szeregu stallach77. Nic z tego nie odnajduje-
my w pelplińskim pandajmoinium. Brak tu diabel-
skich orkiestr ze stall katedralnych w Lubece
(XIV w.)78 czy aktora, przebranego za diabła, ze stall
w Kappenbergu (1503 r.)79, obcego świętości, pełnego
laickiej radości życia, żeby nie powiedzieć grzechu.
W Pelplinie został on upostaciowany w prostym,
archaizującym symbolu, a mnich poskramiający na
stalli opackiej .sataniczną bestię przypomina zakon-
nika ze stall doberańskiich, zwyciężającego diabła
77 Por. F. N e u g a s s, Teufel, Tiere und Ddmonen im
mittelalterlichen Chorgestiihl, „Kunst und Kunstler“, XXV,
1927, s. 420—422, 424.
78 Por. N e u g a s s, Mittelalterliche Chorgestiihl, s. 130 n.
79 Por. N e u g a s s, Teufel, Tiere und Damonen, s. 425,
11. na s. 424.
80 Napis na wstędze wspomnianego przedstawienia ze
ścianki bocznej stall doberańskich, S c h 1 i e, jw„ III, s. 620.
Cytuje go m. in. N e u g a s s, Mittelalterliches Chorgestiihl,
s. 40; L o o s e, jw., s. 46.
81 Por. B e i s s e 1, jw., s. 278.
słowami: Nil in me reperies mali cruenta bestia80.
Ponad strefą pandajmomium, w zwieńczeniu stall
spotykamy szereg niewielkich figurek i główek ludz-
kich i zwierzęcych, wplecionych w ogólną architek-
turę zespołu. Obok zwierząt symbolicznych, takich
jak bazyliszek81, występujący już wespół z figurami
demonicznymi czy w walce z lwem (na zapiecku
siedziska 4-go), a należący do świata zła (gens non
sancta), pośród przedstawień zwierzęcych pojawiają
się także symbole chrystologiczne, świata dobra (gens
sancta), jak ów lew, (Gen. 49:9, Ap. 5:5) zwycięża-
jący bazyliszka82, lub pelikan, feniks i orzeł, prowa-
dzący małe orlęta do słońca83, wieńczące stallę cele-
bransa i podkreślające treści eucharystyczne, związane
82 Tamże, s. 56. Temat ten jest tutaj wyraźną archaiza-
cją i należy do tradycji jeszcze romańskich, że przytoczę
niemal identyczny tympanon kościoła zamkowego w Weche-
selburg (Saksonia), por. W. von Blankenburg, Heiligc
und Ddmonische Tiere, die Symbolsprache der deutschen
Ornamentik im friihen Mittelalter, Leipzig 1943, s. 200 n.,
300 n.
83 Por. Bond, jw., I, Misericords, London 1910, s. 3 n.,
34n., 44n. Beissel, jw., s. 52, 56n., 278; Blankenburg,
jw., s. 36, 133 n., 138—141. Frydrych owić z, jw., s. 404.
rzeźby ptaków, wieńczące pelplińską stallę celebransa rozpo-
znał jako trzy przedstawienia pelikana.
288
II. 26. Księga Ośmiu Proroków, XIII w.. Inicjał S.
Warszawa, Biblioteka Narodowa. (Wg Kopery)
Z biegiem czasu przedstawienia te, w związku z mi-
steriami wielkanocnymi, nabrały dodatkowych rysów
humorystycznych; szatan staje się figurą pocieszną,
co znajduje swój wyraz w sposobie jego przedstawia-
nia ma szeregu stallach77. Nic z tego nie odnajduje-
my w pelplińskim pandajmoinium. Brak tu diabel-
skich orkiestr ze stall katedralnych w Lubece
(XIV w.)78 czy aktora, przebranego za diabła, ze stall
w Kappenbergu (1503 r.)79, obcego świętości, pełnego
laickiej radości życia, żeby nie powiedzieć grzechu.
W Pelplinie został on upostaciowany w prostym,
archaizującym symbolu, a mnich poskramiający na
stalli opackiej .sataniczną bestię przypomina zakon-
nika ze stall doberańskiich, zwyciężającego diabła
77 Por. F. N e u g a s s, Teufel, Tiere und Ddmonen im
mittelalterlichen Chorgestiihl, „Kunst und Kunstler“, XXV,
1927, s. 420—422, 424.
78 Por. N e u g a s s, Mittelalterliche Chorgestiihl, s. 130 n.
79 Por. N e u g a s s, Teufel, Tiere und Damonen, s. 425,
11. na s. 424.
80 Napis na wstędze wspomnianego przedstawienia ze
ścianki bocznej stall doberańskich, S c h 1 i e, jw„ III, s. 620.
Cytuje go m. in. N e u g a s s, Mittelalterliches Chorgestiihl,
s. 40; L o o s e, jw., s. 46.
81 Por. B e i s s e 1, jw., s. 278.
słowami: Nil in me reperies mali cruenta bestia80.
Ponad strefą pandajmomium, w zwieńczeniu stall
spotykamy szereg niewielkich figurek i główek ludz-
kich i zwierzęcych, wplecionych w ogólną architek-
turę zespołu. Obok zwierząt symbolicznych, takich
jak bazyliszek81, występujący już wespół z figurami
demonicznymi czy w walce z lwem (na zapiecku
siedziska 4-go), a należący do świata zła (gens non
sancta), pośród przedstawień zwierzęcych pojawiają
się także symbole chrystologiczne, świata dobra (gens
sancta), jak ów lew, (Gen. 49:9, Ap. 5:5) zwycięża-
jący bazyliszka82, lub pelikan, feniks i orzeł, prowa-
dzący małe orlęta do słońca83, wieńczące stallę cele-
bransa i podkreślające treści eucharystyczne, związane
82 Tamże, s. 56. Temat ten jest tutaj wyraźną archaiza-
cją i należy do tradycji jeszcze romańskich, że przytoczę
niemal identyczny tympanon kościoła zamkowego w Weche-
selburg (Saksonia), por. W. von Blankenburg, Heiligc
und Ddmonische Tiere, die Symbolsprache der deutschen
Ornamentik im friihen Mittelalter, Leipzig 1943, s. 200 n.,
300 n.
83 Por. Bond, jw., I, Misericords, London 1910, s. 3 n.,
34n., 44n. Beissel, jw., s. 52, 56n., 278; Blankenburg,
jw., s. 36, 133 n., 138—141. Frydrych owić z, jw., s. 404.
rzeźby ptaków, wieńczące pelplińską stallę celebransa rozpo-
znał jako trzy przedstawienia pelikana.
288