DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Pietrusiński, Jerzy: Gotyckie stalle w Pelpinie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0317
GOTYCKIE STALLE W PELPLINIE
z jej funkie ją. W dekoracji baldachimów stall chóro-
wych różnorakie zwierzęta (sowa, paw, baran, wół,
pies etc.) i figurki ludzkie (papież, biskup, król,
mnich, murzyn etc.) posiadają sens symboliczny tylko
pośrednio, poprzez miejsce, jakie im wyznaczono
w ogólnym programie, podobnie jak alternujące po-
stacie świętych ii ‘bestii ina zwieńczeniach gotyckich
katedr, i są one tutaj uzupełnieniem architektonicz-
nej koeepcji całości, nie zawierają natomiast ‘charak-
terystycznych dla innych zabytków treści fabular-
nych 84. Sens ich łączy się z funkcją stall, służących
kultowi liturgicznemu, który owe figuriki podkreślają
i symbolizują poprzez trzymane w rękach księgi.
Czas już przystąpić ido krótkiego choćby omówie-
nia ornamentyki roślinnej i architektonicznej nasze-
go zabytku, tak bogato rozwiniętej w jego deko-
racji. Powiedzmy od razu w oparciu o analityczne
studium Behling, że podstawowe elementy pelpliń-
skich przeźroczy: ośli grzbiet, trójkąt sferyczny i rybi
pęcherz wypełnione koronką ostrołuków i trójliści
przynależą całkowicie do aparatu form architekto-
nicznych międzynarodowego stylu po 1400 r.85 Przy-
kładem popularności i szerokiego ich zasięgu może
być rysunek Antonia Pisanello w Luwrze z trzydzie-
stych lat XV w.86. Z elementów tych zbudowane są
inne za każdym irazem siatki przeźroczy, zarówno
na wspomnianym rysunku jak i na naszym zabytku,
w układach współrzędnych i dośrodkowych, rozety
promieniste, gwieździste i wirujące.
Obok jednak kosmopolitycznych motywów, przy-
należących do wspólnego dobra najszerszych kręgów
sztuki europejskiej, występuje w dekoracji stall ze-
spół form wyraźnie określonego pochodzenia, poja-
wiających się wielokrotnie na zapieckach, zwieńcze-
niach i ściankach dzielących czy bocznych. W tle
przedstawienia Marii w Zamkniętym Ogrodzie (na
zapiecku siedziska 9-go) znajduje się przeźrocze, zło-
żone z .promieniście rozchodzącej się sieci dwustron-
nie wiązanych oślich grzbietów. Lekka ornamentyka
stwarza wrażenie ruchu, cała płaszczyzna tła zdaje
się powiewać i drgać. W ten sam sposób dekorowana
jest także wimperga nad siedziskiem 42 j in., a mo-
tyw iten w różnych wariantach jest jedną ze szczegól-
nie częstych i charakterystycznych odmian angielskie-
go przeźrocza czternastowiecznego stylu krzywolinij-
nego, że tytułem przykładu przytoczę tylko okna Mer-
ton Colege z Sutton — Benger (Wiltshire)87. Drugim
84 Por. Reiners, jw., s. 78—79; Bond, jw., I, s. 70—86;
Scheuber, jw., s. 8; H a ta i c h t, Die niedersachsischen
mittelalterlichen Chorgestuhle; s. 120—124; Neugass,
Mittelalterliches Chorgestilhl, s. 136 n.; L o o s e, jw., s. 46 n.;
C.—G. H e i s e, Fabelwelt des Mittelalters, Berlin 1936,
s. 114 n.; Ganz-Seeger, jw., s. 73 n.; Coppens, jw.;
II, s. 7, 12 i in.
85 Zasadnicze wątki dekoracji architektonicznej stall pel-
plińskich zanalizowała L. Behling w cytowanym artykule
II. 27. Pelplin, stalle, droleria na porę-
czy siedziska (Fot. W. Stan)
z „Pantheon" (por. przypis 2), do którego pozwalam sobie
odesłać Czytelnika nie powtarzając tutaj dowodów rozumo-
wania Autorki. ,
88 B. D a g e n h a r t, Antonio Pisanello, Wien 1940, s. 53,
il. 144; Behling, jw.; s. 68.
p. Bond, An Introduction to English Church Archt-
tecture, London 1913; II, s. 628; L. Behling, Gestalt und
Geschichte des Masswerlcs, (,Die Gestalt", Abhandlungen zu
einer allgemeinen Morphologie, 16, Halle a. S. 1944, s. 33, il. 54.
289
z jej funkie ją. W dekoracji baldachimów stall chóro-
wych różnorakie zwierzęta (sowa, paw, baran, wół,
pies etc.) i figurki ludzkie (papież, biskup, król,
mnich, murzyn etc.) posiadają sens symboliczny tylko
pośrednio, poprzez miejsce, jakie im wyznaczono
w ogólnym programie, podobnie jak alternujące po-
stacie świętych ii ‘bestii ina zwieńczeniach gotyckich
katedr, i są one tutaj uzupełnieniem architektonicz-
nej koeepcji całości, nie zawierają natomiast ‘charak-
terystycznych dla innych zabytków treści fabular-
nych 84. Sens ich łączy się z funkcją stall, służących
kultowi liturgicznemu, który owe figuriki podkreślają
i symbolizują poprzez trzymane w rękach księgi.
Czas już przystąpić ido krótkiego choćby omówie-
nia ornamentyki roślinnej i architektonicznej nasze-
go zabytku, tak bogato rozwiniętej w jego deko-
racji. Powiedzmy od razu w oparciu o analityczne
studium Behling, że podstawowe elementy pelpliń-
skich przeźroczy: ośli grzbiet, trójkąt sferyczny i rybi
pęcherz wypełnione koronką ostrołuków i trójliści
przynależą całkowicie do aparatu form architekto-
nicznych międzynarodowego stylu po 1400 r.85 Przy-
kładem popularności i szerokiego ich zasięgu może
być rysunek Antonia Pisanello w Luwrze z trzydzie-
stych lat XV w.86. Z elementów tych zbudowane są
inne za każdym irazem siatki przeźroczy, zarówno
na wspomnianym rysunku jak i na naszym zabytku,
w układach współrzędnych i dośrodkowych, rozety
promieniste, gwieździste i wirujące.
Obok jednak kosmopolitycznych motywów, przy-
należących do wspólnego dobra najszerszych kręgów
sztuki europejskiej, występuje w dekoracji stall ze-
spół form wyraźnie określonego pochodzenia, poja-
wiających się wielokrotnie na zapieckach, zwieńcze-
niach i ściankach dzielących czy bocznych. W tle
przedstawienia Marii w Zamkniętym Ogrodzie (na
zapiecku siedziska 9-go) znajduje się przeźrocze, zło-
żone z .promieniście rozchodzącej się sieci dwustron-
nie wiązanych oślich grzbietów. Lekka ornamentyka
stwarza wrażenie ruchu, cała płaszczyzna tła zdaje
się powiewać i drgać. W ten sam sposób dekorowana
jest także wimperga nad siedziskiem 42 j in., a mo-
tyw iten w różnych wariantach jest jedną ze szczegól-
nie częstych i charakterystycznych odmian angielskie-
go przeźrocza czternastowiecznego stylu krzywolinij-
nego, że tytułem przykładu przytoczę tylko okna Mer-
ton Colege z Sutton — Benger (Wiltshire)87. Drugim
84 Por. Reiners, jw., s. 78—79; Bond, jw., I, s. 70—86;
Scheuber, jw., s. 8; H a ta i c h t, Die niedersachsischen
mittelalterlichen Chorgestuhle; s. 120—124; Neugass,
Mittelalterliches Chorgestilhl, s. 136 n.; L o o s e, jw., s. 46 n.;
C.—G. H e i s e, Fabelwelt des Mittelalters, Berlin 1936,
s. 114 n.; Ganz-Seeger, jw., s. 73 n.; Coppens, jw.;
II, s. 7, 12 i in.
85 Zasadnicze wątki dekoracji architektonicznej stall pel-
plińskich zanalizowała L. Behling w cytowanym artykule
II. 27. Pelplin, stalle, droleria na porę-
czy siedziska (Fot. W. Stan)
z „Pantheon" (por. przypis 2), do którego pozwalam sobie
odesłać Czytelnika nie powtarzając tutaj dowodów rozumo-
wania Autorki. ,
88 B. D a g e n h a r t, Antonio Pisanello, Wien 1940, s. 53,
il. 144; Behling, jw.; s. 68.
p. Bond, An Introduction to English Church Archt-
tecture, London 1913; II, s. 628; L. Behling, Gestalt und
Geschichte des Masswerlcs, (,Die Gestalt", Abhandlungen zu
einer allgemeinen Morphologie, 16, Halle a. S. 1944, s. 33, il. 54.
289