DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Pietrusiński, Jerzy: Gotyckie stalle w Pelpinie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0331
GOTYCKIE STALLE W PELPLINIE
a następnie wspomniany już fakt rabunku husyekie-
go w 1433 r., krtórzy zniszczyli całe wyposażenie za-
mienionego na rzeźnię kościoła136. Stopniowe uzupeł-
nianie wyrządzonych wtedy szkód trwało niemal do
końca stulecia137. Tak więc r. 1433 stanowi najwcześ-
niejszy „termin us a quo” powstania stall. W poszuki-
waniu „terminum ad quem” wypada prześledzić głów-
ne wypadki historyczne, następujące po tej dacie.
Najpierw więc kronikarz notuje krótkotrwałe okresy
panowania w Pelplinie dwu opatów, z których pierw-
szy Piotr Bielczyc z Pucka (1436—1440) był uprzednio
proboszczem u św. Jana w Toruniu138. Rządy opata
Mikołaja II Andrzeja z Rosenau, bakałarza sztuk wy-
zwolonych, pisarza i teologa, rozpoczynają się wizy-
tacją opata Jiana zDoberanu w 1447 r., który zastaje
klasztor we wzorowym porządku ascezy i dyscypliny.
Dalsze lata panowania Zbiegają się z wypadkami
Wojny Trzynastoletniej, (kilkakrotnym przemarszem
wojsk i wreszcie kończą się ostatecznym powrotem
Pelplina pod władzę króla polskiego już na kilka lat
przed Pokojem Toruńskim139, co zmusza opata do
rezygnacji z opatury i niewiele potem do opuszczenia
klasztoru wraz z -częścią mnichów i przeniesienia się
do Bukowa na Pomorzu, gdzie jeszcze w 1468 r.
oddaje się działalności pisarskiej 14°. Od tego momen-
tu kronika notuje skrupulatnie wszelkie dotacje na
dobro opactwa, fundacje związane z wyposażeniem
kościoła, a nawet szereg błahych prac nad usuwa-
niem pohusyckich jeszcze zniszczeń141. Mimo to brak
jakiejkolwiek wzmianki o naszych stallach. Należy
więc przyjąć „terminus ad quem” ich powstania na
lata sześćdziesiąte, ściślej na czas między 1462 a 1464 r.,
to jest -do momentu opuszczenia Pelplina przez opata
Andrzeja wraz z pewną liczbą zakonników, a takie
ustalenie daty -końcowej tłumaczy obok braku prze-
kazu źródłowego i herbu lub przedstawienia świec-
kiego fundatora142, także przede wszystkim niewy-
11. 40. Lubeka, katedra, haft, I poł. XIV w.,
powieszenie lisa przez gęsi. (Wg Heise’go)
kończenie dekoracji, spowodowane nagłym wyjazdem
snycerzy.
Ostateczna rekapitulacja tych rozważań prowadzi
do krótkiego stwierdzenia. Opat Andrzej z Rosenau
niewiele po -swoim wstąpieniu na tron opacki
w 1447 r. podjął inicjatywę i był inspiratorem wy-
posażenia chóru -pelplińskiego w stalle i do tego celu
posłużył się mistrzem świeckim i syncerzamd zakon-
nymi, sprowadzonymi zapewne za pośrednictwem
Doberanu i być może już wcześniej działającymi na
Pomorzu. Opuścili oni wraz z opa-tem Pelplin koło
1463 ir., nie ukończywszy dzieła.
ZAKOŃCZENIE
Na tym jednak nie kończy się działalność cyster-
skiego warsztatu snycerskiego ina Pomorzu. W drugiej
fazie ośrodkiem staje się opactwo Oliwskie, w którym
„Zeitschrift des deutschen Vereins fur Kunstwissenschaft“,
IV, 1937, s. 174. Datowanie to jest zresztą sprzeczne z póź-
niejszą opinią tegoż autora o czasie powstania stall w pierw-
szej połowie XV r. (por. przypis 133), jeżeli zauważymy, że
znajdują się one pod zniszczonym polem sklepiennym. Tak
więc ustalony na połowę wieku okres powstania naszego za-
bytku zgodny jest, a nawet zdaje się częściowo potwierdzać
wyniki rozważań Skubiszewskiego, jw., s. 74 i przy-
pis 134.
i3« Kujot, jw., s. 466; Frydrychowie z, jw., s.
28—29, 338.
137 W 1464 r. Kazimierz Jagiellończyk ofiarowuje 1000 gul-
denów na usunięcie pohusyckich zniszczeń, konsekracja no-
wego ołtarza głównego nastąpiła dopiero w 1472 r„ a jeszcze
w 1484 r. przeprowadza się reperacje zniszczonych dachów
kościoła; por. Frydrychowie z, jw., s. 29—30, 390.
zorganizowana zostaje pracownia snycerska, rozwi-
jająca w ostatnim trzydziestoleciu XV w. szeroką
działalność. Jej -dziełami były stalle własnego opac-
138 Kujot, jw., s. 245; Frydrychowicz, jw., s. 83.
139 Wynika to z faktu potwierdzenia przez Kazimierza
Jagiellończyka przywilejów klasztoru już w 1464 r., por. Ku-
jot, jw., s. 245; Frydrychowicz, jw., s. 30, 84.
no Kujot, jw., s. 201, 245; Frydrychowicz, jw.,
s. 84—85. Buków opodal Koszalina był najbliższym poza Oli-
wą cysterskim sąsiedztwem Pelplina, a określenie kronikarza,
że opat po rezygnacji tam powrócił zdaje się wskazywać na
jego pomorskie pochodzenie i w nazwie Rosenau pozwala
odczytać pobliski Rożnów (niem. Rossnow).
141 Wystarczy tu przypomnieć choćby reperację dachów
w 1484 r., Frydrychowicz, jw., s. 29—30 (por. przypis
137).
142 Tego rodzaju elementy pojawiają się z reguły w de-
koracji współczesnych fundacji świeckich, por. N e u g a s s,
jw., s. 31 n.; L o o s e, jw., s. 45, 49.
303
a następnie wspomniany już fakt rabunku husyekie-
go w 1433 r., krtórzy zniszczyli całe wyposażenie za-
mienionego na rzeźnię kościoła136. Stopniowe uzupeł-
nianie wyrządzonych wtedy szkód trwało niemal do
końca stulecia137. Tak więc r. 1433 stanowi najwcześ-
niejszy „termin us a quo” powstania stall. W poszuki-
waniu „terminum ad quem” wypada prześledzić głów-
ne wypadki historyczne, następujące po tej dacie.
Najpierw więc kronikarz notuje krótkotrwałe okresy
panowania w Pelplinie dwu opatów, z których pierw-
szy Piotr Bielczyc z Pucka (1436—1440) był uprzednio
proboszczem u św. Jana w Toruniu138. Rządy opata
Mikołaja II Andrzeja z Rosenau, bakałarza sztuk wy-
zwolonych, pisarza i teologa, rozpoczynają się wizy-
tacją opata Jiana zDoberanu w 1447 r., który zastaje
klasztor we wzorowym porządku ascezy i dyscypliny.
Dalsze lata panowania Zbiegają się z wypadkami
Wojny Trzynastoletniej, (kilkakrotnym przemarszem
wojsk i wreszcie kończą się ostatecznym powrotem
Pelplina pod władzę króla polskiego już na kilka lat
przed Pokojem Toruńskim139, co zmusza opata do
rezygnacji z opatury i niewiele potem do opuszczenia
klasztoru wraz z -częścią mnichów i przeniesienia się
do Bukowa na Pomorzu, gdzie jeszcze w 1468 r.
oddaje się działalności pisarskiej 14°. Od tego momen-
tu kronika notuje skrupulatnie wszelkie dotacje na
dobro opactwa, fundacje związane z wyposażeniem
kościoła, a nawet szereg błahych prac nad usuwa-
niem pohusyckich jeszcze zniszczeń141. Mimo to brak
jakiejkolwiek wzmianki o naszych stallach. Należy
więc przyjąć „terminus ad quem” ich powstania na
lata sześćdziesiąte, ściślej na czas między 1462 a 1464 r.,
to jest -do momentu opuszczenia Pelplina przez opata
Andrzeja wraz z pewną liczbą zakonników, a takie
ustalenie daty -końcowej tłumaczy obok braku prze-
kazu źródłowego i herbu lub przedstawienia świec-
kiego fundatora142, także przede wszystkim niewy-
11. 40. Lubeka, katedra, haft, I poł. XIV w.,
powieszenie lisa przez gęsi. (Wg Heise’go)
kończenie dekoracji, spowodowane nagłym wyjazdem
snycerzy.
Ostateczna rekapitulacja tych rozważań prowadzi
do krótkiego stwierdzenia. Opat Andrzej z Rosenau
niewiele po -swoim wstąpieniu na tron opacki
w 1447 r. podjął inicjatywę i był inspiratorem wy-
posażenia chóru -pelplińskiego w stalle i do tego celu
posłużył się mistrzem świeckim i syncerzamd zakon-
nymi, sprowadzonymi zapewne za pośrednictwem
Doberanu i być może już wcześniej działającymi na
Pomorzu. Opuścili oni wraz z opa-tem Pelplin koło
1463 ir., nie ukończywszy dzieła.
ZAKOŃCZENIE
Na tym jednak nie kończy się działalność cyster-
skiego warsztatu snycerskiego ina Pomorzu. W drugiej
fazie ośrodkiem staje się opactwo Oliwskie, w którym
„Zeitschrift des deutschen Vereins fur Kunstwissenschaft“,
IV, 1937, s. 174. Datowanie to jest zresztą sprzeczne z póź-
niejszą opinią tegoż autora o czasie powstania stall w pierw-
szej połowie XV r. (por. przypis 133), jeżeli zauważymy, że
znajdują się one pod zniszczonym polem sklepiennym. Tak
więc ustalony na połowę wieku okres powstania naszego za-
bytku zgodny jest, a nawet zdaje się częściowo potwierdzać
wyniki rozważań Skubiszewskiego, jw., s. 74 i przy-
pis 134.
i3« Kujot, jw., s. 466; Frydrychowie z, jw., s.
28—29, 338.
137 W 1464 r. Kazimierz Jagiellończyk ofiarowuje 1000 gul-
denów na usunięcie pohusyckich zniszczeń, konsekracja no-
wego ołtarza głównego nastąpiła dopiero w 1472 r„ a jeszcze
w 1484 r. przeprowadza się reperacje zniszczonych dachów
kościoła; por. Frydrychowie z, jw., s. 29—30, 390.
zorganizowana zostaje pracownia snycerska, rozwi-
jająca w ostatnim trzydziestoleciu XV w. szeroką
działalność. Jej -dziełami były stalle własnego opac-
138 Kujot, jw., s. 245; Frydrychowicz, jw., s. 83.
139 Wynika to z faktu potwierdzenia przez Kazimierza
Jagiellończyka przywilejów klasztoru już w 1464 r., por. Ku-
jot, jw., s. 245; Frydrychowicz, jw., s. 30, 84.
no Kujot, jw., s. 201, 245; Frydrychowicz, jw.,
s. 84—85. Buków opodal Koszalina był najbliższym poza Oli-
wą cysterskim sąsiedztwem Pelplina, a określenie kronikarza,
że opat po rezygnacji tam powrócił zdaje się wskazywać na
jego pomorskie pochodzenie i w nazwie Rosenau pozwala
odczytać pobliski Rożnów (niem. Rossnow).
141 Wystarczy tu przypomnieć choćby reperację dachów
w 1484 r., Frydrychowicz, jw., s. 29—30 (por. przypis
137).
142 Tego rodzaju elementy pojawiają się z reguły w de-
koracji współczesnych fundacji świeckich, por. N e u g a s s,
jw., s. 31 n.; L o o s e, jw., s. 45, 49.
303