DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Kruszelnicki, Zygmunt: Ze studiów nad ikonografią Chrystusa Frasobliwego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0354
ZYGMUNT KRUSZELNICKI
11. 12. Jacob de Gheyn, Saturn jako symbol tempera-
mentu melancholicznego, wg E. Panofsky, Albrecht
Diirer.
rozpatrzeć całe tło duchowe i artystyczne, z którego
wyobrażenie Chrystusa Frasobliwego — jak to już
wspomniano — bardzo organicznie wyrasta, staje się
jasne, iż dopiero w XIV wieku mogła pojawić się
potrzeba takiego ujęcia postaci Zbawiciela.
Przecież jeszcze na samym przełomie XIII i XIV
wieku siedzący Chrystus ze śrw. Janem na rzeźbie
z Schulzburgalon — to postać monumentalna i hiera-
tyczna w swym układzie, pomimo całej programowej
intymności tego typu przedstawień. W okresie zaś
wcześniejszego średniowiecza postać Chrystusa siedzą-
cego — to z reguły przedstawienie Syna Bożego na
majestacie, mniej lub więcej wyraźnie powiązanego
z ideą Sądu Ostatecznego. Dopiero XIV stulecie prze-
chodząc do bardziej subiektywnie i uczuciowo zabar-
wionego prywatnego nabożeństwa przeniosło punkt
ciężkości z „Maiestas Domini“ na Chrystusa Bolesne-
go w rozmaitych jego odmianach101. Na tak bardzo
uczłowieczony, tak — można powiedzieć — rodzajo-
wy wizerunek Zbawiciela, jakim jest Chrystus Fra-
sobliwy przyszła pora dopiero w okresie mistyki
XIV-wiecznej. Co więcej, wtedy właśnie pojawiło się
zainteresowanie odtwarzanymi w wyobraźni, subiek-
tywnymi przeżyciami psychicznymi Jezusa w okre-
sie Pasji i — co za tym idzie — chęć znalezienia
odpowiednika tych przeżyć na gruncie plastyki.
Chrystus Frasobliwy stał się syntetycznym uoso-
bieniem duchowych cierpień Zbawiciela — cierpień,
które najpełniejszy swój literacki wyraz znalazły
100 Finder, Die deutsche Plastik..., s. 94, tat>l. VI.
101 A. B r i n k m a n n, Liturgische und uolkstumliche
Formen im geistlichen Spiel des deutschen Mittelalters, Miin-
w liturgii wielkopiątkowej. Postać Boga-Człowieka
ze starodawnym, symbolicznym gestem melancholii
i bolesnego łzadumania jest swego rodzaju odpowied-
ster 1932, s. 9 nn.; W. M ii s e 1 e r, Deutsche Kunst im Wandel
der Zeiten, Berlin 1941, s. 92.
326
11. 12. Jacob de Gheyn, Saturn jako symbol tempera-
mentu melancholicznego, wg E. Panofsky, Albrecht
Diirer.
rozpatrzeć całe tło duchowe i artystyczne, z którego
wyobrażenie Chrystusa Frasobliwego — jak to już
wspomniano — bardzo organicznie wyrasta, staje się
jasne, iż dopiero w XIV wieku mogła pojawić się
potrzeba takiego ujęcia postaci Zbawiciela.
Przecież jeszcze na samym przełomie XIII i XIV
wieku siedzący Chrystus ze śrw. Janem na rzeźbie
z Schulzburgalon — to postać monumentalna i hiera-
tyczna w swym układzie, pomimo całej programowej
intymności tego typu przedstawień. W okresie zaś
wcześniejszego średniowiecza postać Chrystusa siedzą-
cego — to z reguły przedstawienie Syna Bożego na
majestacie, mniej lub więcej wyraźnie powiązanego
z ideą Sądu Ostatecznego. Dopiero XIV stulecie prze-
chodząc do bardziej subiektywnie i uczuciowo zabar-
wionego prywatnego nabożeństwa przeniosło punkt
ciężkości z „Maiestas Domini“ na Chrystusa Bolesne-
go w rozmaitych jego odmianach101. Na tak bardzo
uczłowieczony, tak — można powiedzieć — rodzajo-
wy wizerunek Zbawiciela, jakim jest Chrystus Fra-
sobliwy przyszła pora dopiero w okresie mistyki
XIV-wiecznej. Co więcej, wtedy właśnie pojawiło się
zainteresowanie odtwarzanymi w wyobraźni, subiek-
tywnymi przeżyciami psychicznymi Jezusa w okre-
sie Pasji i — co za tym idzie — chęć znalezienia
odpowiednika tych przeżyć na gruncie plastyki.
Chrystus Frasobliwy stał się syntetycznym uoso-
bieniem duchowych cierpień Zbawiciela — cierpień,
które najpełniejszy swój literacki wyraz znalazły
100 Finder, Die deutsche Plastik..., s. 94, tat>l. VI.
101 A. B r i n k m a n n, Liturgische und uolkstumliche
Formen im geistlichen Spiel des deutschen Mittelalters, Miin-
w liturgii wielkopiątkowej. Postać Boga-Człowieka
ze starodawnym, symbolicznym gestem melancholii
i bolesnego łzadumania jest swego rodzaju odpowied-
ster 1932, s. 9 nn.; W. M ii s e 1 e r, Deutsche Kunst im Wandel
der Zeiten, Berlin 1941, s. 92.
326