Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (21.1959)

EUGENIUSZ LINETTE


U. 9. Fragment dekoracji roślinnej zwornika. (Fot. autor)

prezbiterium katedry wrocławskiej (jego nawy głów-
nej oraz północnej i wschodniej części obejścia), jak
i cysterskiej kaplicy św. Jadwigi w Trzebnicy. Jed-
nak rzeźba roślinna naszego zwornika wykazuje
większą nieco mięsistość, a przy tym kompozycja jest
niezwykle swobodna zwłaszcza w stosunku do zwor-
ników w Trzebnicy, gdzie elementy roślinne jakoby
tracą na miękkości, a taikże poddane są większej
rytmice. Pozwala to datować nasze zworniki na lata
poprzedzającego budowę kaplicy trzebnickiej, wzno-
szonej od 1267 do ok. 1275 29. Prezbiterium katedry
wrocławskiej budowane od 1244 do ok. 1268, konse-
krowane w 127230, w najstarszych elementach rzeź-
biarskich, bardzo jeszcze romańskich, wykazuje
związki z obejściem chóru katedry w MagdeburguS1.
Dalej rozwinięte stylistycznie, późniejsze elementy
dekoracyjne (głównie kapitele służek i zworniki)
łącznie z wystrojem kaplicy trzebnickiej są dziełem
gómosaskiego zespołu kamieniarskiego stanowiącego
odgałęzienie strzechy naumburskiej32. Nasz ornament
roślinny bliski jest tej późniejszej dekoracji chóru
katedry wrocławskiej, podobnie jak i głowę z po-
znańskiego zwornika można w pewnej mierze po-
równywać z wspomnianą już na innym miejscu gło-
wą z konsoli służki w obejściu wrocławskiego prezbi-
terium. Mimo to jednak nie byłoby słusznie upatry-
wać we Wrocławiu źródło wzorów dla naszych zabyt-
ków plastyki.; i tu i tam pracowano współcześnie,

a odkryte elementy naszego chóru dominikańskie-
go — jak już wyżej stwierdziłem — swą wysoką
klasą dowodzą bezpośrednich związków z twórczym
ośrodkiem kamieniarskim — wspólną dla Wrocławia
i Poznania szkołą gónnosaSką. Związki stylistyczne
naszych zabytków z tą szkołą są bardzo wyraźne.
Dekoracja roślinna poznańskiego zwornika ma cha-
rakter zbliżony do roślinnych kapiteli i zworników
w zachodnim chórze katedry w Naumburgu i ka-
piteli w zachodnim lektorium. Podobnie do silnej
przestrzenności elementów dekoracyjnych w Naum-
burgu, gdzie motywy roślinne odrywają się od form
architektonicznych przesłaniając je33, z tarczy na-
szego zwornika występuje dekoracja przesłaniająca
i zaciemniająca tło. Ta sama cecha charakteryzuje
także 'zwornik roślinny we wspomnianej już kapli-
cy św. Marii Magdaleny w Miśni34, przy czym po-
dobnie jak w Poznaniu elementy dekoracji wysu-
wają się na brzeg tarczy zwornika. Nasze wyobra-
żenie anioła w układzie i plastyce fałdów szat po-
siada liczne analogie w postaciach ze scen w zwień-
czeniu naumburskiego lektorium, choć frontalnym
ujęciem różni się ono od dwóch aniołów adorujących
Ukrzyżowanego w iśrodkowej Pasji tegoż lektorium.
Skrzydła poznańskiego anioła modelunkiem piór
z zaznaczającymi się stosinami przypominają skrzydła
Gołębicy ze zwornika kaplicy miśnieńskiej 343. Wresz-

29 H. Tlntelnot, Die mittelalterliche Baukunst Schle-
siens, Kltzingen 1951, s. 48.
ao świechowski, jw., s. 74.
si Tamże, s. 25; Tlntelnot, jw., s. 40.

32 Tlntelnot, jw., s. 43, 49.
33 B e e n k e n, jw., s. 86 i 88.
34 Ktias, jw., s. por. 11. 126.
34a Tamże, 11. 127.

353