DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Kościół P. P. Wizytek w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0413
KOŚCIÓŁ P. P. WIZYTEK W WARSZAWIE
mini. Już Cornelius Gurlitt wskazał na fasadę kościoła
S. Maria in Campitelli w Rzymie — Rainaldiego
(165—67) jako ewentualny pierwowzór dla fasady wi-
zytkowskiejb
We Francji fasada kolumnowa oparta na inspi-
racjach włoskich jest niezwykle popularna w wieku
XVII i XVIII. W stosunku do włoskich odznacza się
redakcją bardziej klasycyzującą. W samym Paryżu
mamy tych fasad kilka. (S. Gervais, S. Paul- S. Louis,
S. Roch, S. Thomas d’Aquin i in.). Odrębne stano-
wisko wśród francuskich fasad kolumnowych zajmuje
meissonierowski projekt przebudowy kościoła S. Sul-
pice w Paryżu (1726) z powyginaną rokokową ele-
wacją. Związków niektórych kościołów polskich
z tym projektem dopatrywali się już polscy historycy
sztuki (Łowicz — kościół Pijarów, Warszawa — koś-
ciół Franciszkanów)2.
W siedemnastowiecznych polskich kościołach ba-
rokowych kolumny stosowane są najczęściej tylko
w kondygnacji dolnej w postaci pseudoportyku jaiko
zaakcentowanie osi środkowej (kościoły św. Piotra
i Pawła, Wizytek i św. Anny w Krakowie oraz koś-
ciół karmelitanek bosych we Lwowie). Wyjątkiem
jest w tym czasie kościół św. Piotra i Pawła w Wil-
nie na Antokołu, wzniesiony w latach 1668—1676 z za-
stosowaniem kolumn w obu kondygnacjach fasady
(arch. Jan Zaor)3. Powyższa fasada wydaje się być
jedną z najwcześniejszych, jeżeli nie najwcześniejszą
barokową fasadą kolumnową w Polsce.
1 C. Gurlitt, Warschauer Bauten aus der Zeit der
Sachsischen Kónige, Berlin 1917, s. 97.
2 P. Bohdziewicz, W sprawie autorstwa fasady ko-
ścioła Pijarów w Łowiczu, „Prace Sekcji Historii Sztuki Tow.
Przyj. Nauk w Wilnie11, III, 1938/9, s. 305.
Znacznie częściej stosowano kolumny w wieku
XVIII. Wyróżnić tu możemy dwie kategorie rozwią-
zań: a) kolumny w wielkim porządku ujmujące naj-
częściej po bokach fasadę (np. fasada kościoła ka-
medułów na Bielanach warszawskich, oraz fasada
kościoła dominikanów we Lwowie), b) kolumny we
wszystkich kondygnacjach, lub tylko w górnych. Dru-
ga kategoria rozwiązań interesuje nas najwięcej, po-
nieważ mieści się w niej fasada wizytkowska. Do
grupy tej oprócz kościoła wizytek w Warszawie dają
się zaliczyć: pijarów w Łowiczu, paulinów w Leśnej,
św. Jana w Wilnie i augusitdanów w Warszawie —
wszystkie powstałe w II ćwierci XVIII wieku.
Kościół pijarów w Łowiczu. Do kor-
pusu kościoła pochodzącego z II poł. XVII wieku4
dostawiono około r .1730 rozłożystą dwuwieżową fa-
sadę o dwu kondygnacjach, z których dolna potrak-
towana jest jako wysoki gładki cokół pod górną
z kolumnami. Podobnie potraktowano dolną kondyg-
nację w wileńskim kościele św. Jana.
Porównując fasadę łowicką z warszawskimi wi-
zytkami stwierdzamy, że w Łowiczu kolumny od-
grywają rolę dużo mniejszą w plastycznym ukształ-
towaniu fasady. Koncepcja fasady łowickiej polega
na dynamicznym jej wygięciu i wywodzi się z ducha
sztuki Borrominiego, gdy tymczasem fasada wizyt-
kowska jest dużo bardziej spokojna,, bardziej klasy-
cyzująca. Różnica występuje też w szczegółowym
opracowaniu fasad. U Wizytek pomiędzy kolumnami
3 S. Lorentz, O architekcie Janie Zaorze i dekoracjach
kościoła św. Piotra i Pawła na Antokołu w Wilnie, „Dawna
Sztuka", I, 1938, s. 51.
4 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Województwo Łódz-
kie, t. II, Warszawa 1954, s. 145.
U. 15. Fasada kościoła Pijarów w Łowiczu. (Fot. E. Kozłowska-
Tomczyk)
385
mini. Już Cornelius Gurlitt wskazał na fasadę kościoła
S. Maria in Campitelli w Rzymie — Rainaldiego
(165—67) jako ewentualny pierwowzór dla fasady wi-
zytkowskiejb
We Francji fasada kolumnowa oparta na inspi-
racjach włoskich jest niezwykle popularna w wieku
XVII i XVIII. W stosunku do włoskich odznacza się
redakcją bardziej klasycyzującą. W samym Paryżu
mamy tych fasad kilka. (S. Gervais, S. Paul- S. Louis,
S. Roch, S. Thomas d’Aquin i in.). Odrębne stano-
wisko wśród francuskich fasad kolumnowych zajmuje
meissonierowski projekt przebudowy kościoła S. Sul-
pice w Paryżu (1726) z powyginaną rokokową ele-
wacją. Związków niektórych kościołów polskich
z tym projektem dopatrywali się już polscy historycy
sztuki (Łowicz — kościół Pijarów, Warszawa — koś-
ciół Franciszkanów)2.
W siedemnastowiecznych polskich kościołach ba-
rokowych kolumny stosowane są najczęściej tylko
w kondygnacji dolnej w postaci pseudoportyku jaiko
zaakcentowanie osi środkowej (kościoły św. Piotra
i Pawła, Wizytek i św. Anny w Krakowie oraz koś-
ciół karmelitanek bosych we Lwowie). Wyjątkiem
jest w tym czasie kościół św. Piotra i Pawła w Wil-
nie na Antokołu, wzniesiony w latach 1668—1676 z za-
stosowaniem kolumn w obu kondygnacjach fasady
(arch. Jan Zaor)3. Powyższa fasada wydaje się być
jedną z najwcześniejszych, jeżeli nie najwcześniejszą
barokową fasadą kolumnową w Polsce.
1 C. Gurlitt, Warschauer Bauten aus der Zeit der
Sachsischen Kónige, Berlin 1917, s. 97.
2 P. Bohdziewicz, W sprawie autorstwa fasady ko-
ścioła Pijarów w Łowiczu, „Prace Sekcji Historii Sztuki Tow.
Przyj. Nauk w Wilnie11, III, 1938/9, s. 305.
Znacznie częściej stosowano kolumny w wieku
XVIII. Wyróżnić tu możemy dwie kategorie rozwią-
zań: a) kolumny w wielkim porządku ujmujące naj-
częściej po bokach fasadę (np. fasada kościoła ka-
medułów na Bielanach warszawskich, oraz fasada
kościoła dominikanów we Lwowie), b) kolumny we
wszystkich kondygnacjach, lub tylko w górnych. Dru-
ga kategoria rozwiązań interesuje nas najwięcej, po-
nieważ mieści się w niej fasada wizytkowska. Do
grupy tej oprócz kościoła wizytek w Warszawie dają
się zaliczyć: pijarów w Łowiczu, paulinów w Leśnej,
św. Jana w Wilnie i augusitdanów w Warszawie —
wszystkie powstałe w II ćwierci XVIII wieku.
Kościół pijarów w Łowiczu. Do kor-
pusu kościoła pochodzącego z II poł. XVII wieku4
dostawiono około r .1730 rozłożystą dwuwieżową fa-
sadę o dwu kondygnacjach, z których dolna potrak-
towana jest jako wysoki gładki cokół pod górną
z kolumnami. Podobnie potraktowano dolną kondyg-
nację w wileńskim kościele św. Jana.
Porównując fasadę łowicką z warszawskimi wi-
zytkami stwierdzamy, że w Łowiczu kolumny od-
grywają rolę dużo mniejszą w plastycznym ukształ-
towaniu fasady. Koncepcja fasady łowickiej polega
na dynamicznym jej wygięciu i wywodzi się z ducha
sztuki Borrominiego, gdy tymczasem fasada wizyt-
kowska jest dużo bardziej spokojna,, bardziej klasy-
cyzująca. Różnica występuje też w szczegółowym
opracowaniu fasad. U Wizytek pomiędzy kolumnami
3 S. Lorentz, O architekcie Janie Zaorze i dekoracjach
kościoła św. Piotra i Pawła na Antokołu w Wilnie, „Dawna
Sztuka", I, 1938, s. 51.
4 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Województwo Łódz-
kie, t. II, Warszawa 1954, s. 145.
U. 15. Fasada kościoła Pijarów w Łowiczu. (Fot. E. Kozłowska-
Tomczyk)
385