DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Rozprawy
DOI article:Kowalczyk, Jerzy: Architektoniczno-rzeźbiarskie dzieło Falconiego w Lublinie (kaplica św. Krzyża przy kościele dominikanów)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45620#0043
DZIEŁO FALCONIEGO W LUBLINIE
wielostrefowy niezbyt harmonijny podział wnętrza,
częściowo został optycznie scalony przez nowy po-
rządek architektoniczny wprowadzony ręką sztuka-
tora. Falcom, nie sugerując się całkowicie pierwotny-
mi podziałami, pominął przy opracowaniu dolną
4-boczną partię kaplicy, niewidoczną zza ołtarza
głównego. Optycznie jednak związał on tę strefę
z wyższą, 8-boczną partią kaplicy, która otrzymała
partykulację porządku korynckiego. Pilastry korync-
kie ucięte od dołu, jedynie górną swoją połową opi-
nają 8-boczną strefę, ale dzięki odpowiednim pro-
porcjom (do których także dostosowane są proporcje
belkowania) sprawiają z odległości wrażenie jakby
wznosiły się od posadzki i kolosalnym porządkiem
spinały obydwie strefy kaplicy (il. 3). W rzeczywi-
stości, w dolnej strefie, ściśle na linii domyślnego
dolnego biegu pilastrów znajdują się widoczne do-
piero za ołtarzem głównym otwory okienne umiesz-
czone w cofniętym murze. Tym samym inwencja
sztukatora, który nie dostosował się świadomie do
niezdarnej bryły rozbitego (na sposób manierystycz-
ny?) wnętrza architektonicznego była jasna. Falconi
wyraźnie dążył do barokowego zmonumentalizowa-
nia architektury kaplicy i silnego związania jej z ko-
ściołem. Z pełną świadomością organizował on środ-
ki zdążające do perspektywicznego włączenia kaplicy
we wnętrze kościoła, aby tak jak w bryle zewnętrznej
stanowiła potężną końcową dominantę.
Całą maestrię Falconiego, który tu objawia się
nam jako artysta o niezwykłym zmyśle architekto-
nicznym, można bez trudu ocenić patrząc na kaplicę
ze środka kościoła, spod tęczy między prezbiterium
i nawą (il. 3). Wówczas belkowanie kaplicy staje się
optycznie przedłużeniem belkowania prezbiterium
typu piętrzenie różnego kształtu brył można spotkać
W rozwiązaniu wież przy fasadach kościołów z 1. poł.
XVII w., np. wieże kościoła dominikanów w Wysokim
Kole, pow. kozieniecki (fund. 1637) lub kościele par.
w Tarłowie (fund. 1641); w tym drugim przykładzie kolej-
ność układu brył jest odwrotna. Kopuła założona na rzucie
owalnym w redakcji prymitywnej, raczej z przypadku niż
świadomie, była już stosowana w XVI i pocz. XVII w.,
nip. w Dąbrowie Zielonej (fund. 1554; por. J. Z. Ło-
ziński, Renesansowy dwór obronny w Pabianicach...,
„Biul. Hist. Sztuki”, XVII, 1955, nr 1, s. 116) i w kościele
św. Anny w Kodniu (1629—36; por. Z. Swiechowski,
Budowle renesansowe w Kodniu, „Biul. Hist. Sztuki”,
XVI, 1954, nr 1, s. 159). Pierwszą kopułą eliptyczną
o świadomym programie artystycznym jest w naszej archi-
tekturze kopuła tzw. Domu Kajfasza w Kalwarii Zebrzy-
dowskiej (ardh. P. Baudarth, 1609; zob.: J. Szabłow-
ski, Architektura Kalwarii Zebrzydowskiej. „Roczn. Kra-
kowski”, XXV, 1933, s. 47). Niewątpliwie oryginalnym roz-
wiązaniem w lubelskiej kaplicy jest umieszczenie zewnątrz
narożnych wieżyczek na 4-bocznym korpusie potraktowa-
nym jako wysoki cokół pod 8-boczną kondygnacją z ko-
pułą (il. 2).
a korynckie pilastry podejmują również prostą ryt-
mikę korynckich pilastrów prezbiterialnych. Uderza-
jąca jest wielka harmonia podziałów kaplicy ogląda-
nej ze wspomnianego miejsca. Widoczny stąd frag-
ment kaplicy stanowi świadomie skomponowaną, ra-
czej dwuwymiarową, dość płaską kompozycję ścien-
ną zamykającą optycznie wnętrze prezbiterium. Po-
kazane są tylko 3 pionowe osie czołowej (wschodniej)
ściany kaplicy, które zostały zrównoważone przez
trójczłonowy podział horyzontalny. Dołem, niski
ołtarz główny, znad którego wyłania się kondygnacja
porządku korynckiego z trzema ciemnymi plamami
płócien umieszczonych wysoko pod samym belkowa-
niem, wreszcie trzecia najwyższa strefa tamburu
II. 7. Kaplica Sw. Krzyża. Figura króla Salomona —
proroka. (Fot. S. Butrym)
33
wielostrefowy niezbyt harmonijny podział wnętrza,
częściowo został optycznie scalony przez nowy po-
rządek architektoniczny wprowadzony ręką sztuka-
tora. Falcom, nie sugerując się całkowicie pierwotny-
mi podziałami, pominął przy opracowaniu dolną
4-boczną partię kaplicy, niewidoczną zza ołtarza
głównego. Optycznie jednak związał on tę strefę
z wyższą, 8-boczną partią kaplicy, która otrzymała
partykulację porządku korynckiego. Pilastry korync-
kie ucięte od dołu, jedynie górną swoją połową opi-
nają 8-boczną strefę, ale dzięki odpowiednim pro-
porcjom (do których także dostosowane są proporcje
belkowania) sprawiają z odległości wrażenie jakby
wznosiły się od posadzki i kolosalnym porządkiem
spinały obydwie strefy kaplicy (il. 3). W rzeczywi-
stości, w dolnej strefie, ściśle na linii domyślnego
dolnego biegu pilastrów znajdują się widoczne do-
piero za ołtarzem głównym otwory okienne umiesz-
czone w cofniętym murze. Tym samym inwencja
sztukatora, który nie dostosował się świadomie do
niezdarnej bryły rozbitego (na sposób manierystycz-
ny?) wnętrza architektonicznego była jasna. Falconi
wyraźnie dążył do barokowego zmonumentalizowa-
nia architektury kaplicy i silnego związania jej z ko-
ściołem. Z pełną świadomością organizował on środ-
ki zdążające do perspektywicznego włączenia kaplicy
we wnętrze kościoła, aby tak jak w bryle zewnętrznej
stanowiła potężną końcową dominantę.
Całą maestrię Falconiego, który tu objawia się
nam jako artysta o niezwykłym zmyśle architekto-
nicznym, można bez trudu ocenić patrząc na kaplicę
ze środka kościoła, spod tęczy między prezbiterium
i nawą (il. 3). Wówczas belkowanie kaplicy staje się
optycznie przedłużeniem belkowania prezbiterium
typu piętrzenie różnego kształtu brył można spotkać
W rozwiązaniu wież przy fasadach kościołów z 1. poł.
XVII w., np. wieże kościoła dominikanów w Wysokim
Kole, pow. kozieniecki (fund. 1637) lub kościele par.
w Tarłowie (fund. 1641); w tym drugim przykładzie kolej-
ność układu brył jest odwrotna. Kopuła założona na rzucie
owalnym w redakcji prymitywnej, raczej z przypadku niż
świadomie, była już stosowana w XVI i pocz. XVII w.,
nip. w Dąbrowie Zielonej (fund. 1554; por. J. Z. Ło-
ziński, Renesansowy dwór obronny w Pabianicach...,
„Biul. Hist. Sztuki”, XVII, 1955, nr 1, s. 116) i w kościele
św. Anny w Kodniu (1629—36; por. Z. Swiechowski,
Budowle renesansowe w Kodniu, „Biul. Hist. Sztuki”,
XVI, 1954, nr 1, s. 159). Pierwszą kopułą eliptyczną
o świadomym programie artystycznym jest w naszej archi-
tekturze kopuła tzw. Domu Kajfasza w Kalwarii Zebrzy-
dowskiej (ardh. P. Baudarth, 1609; zob.: J. Szabłow-
ski, Architektura Kalwarii Zebrzydowskiej. „Roczn. Kra-
kowski”, XXV, 1933, s. 47). Niewątpliwie oryginalnym roz-
wiązaniem w lubelskiej kaplicy jest umieszczenie zewnątrz
narożnych wieżyczek na 4-bocznym korpusie potraktowa-
nym jako wysoki cokół pod 8-boczną kondygnacją z ko-
pułą (il. 2).
a korynckie pilastry podejmują również prostą ryt-
mikę korynckich pilastrów prezbiterialnych. Uderza-
jąca jest wielka harmonia podziałów kaplicy ogląda-
nej ze wspomnianego miejsca. Widoczny stąd frag-
ment kaplicy stanowi świadomie skomponowaną, ra-
czej dwuwymiarową, dość płaską kompozycję ścien-
ną zamykającą optycznie wnętrze prezbiterium. Po-
kazane są tylko 3 pionowe osie czołowej (wschodniej)
ściany kaplicy, które zostały zrównoważone przez
trójczłonowy podział horyzontalny. Dołem, niski
ołtarz główny, znad którego wyłania się kondygnacja
porządku korynckiego z trzema ciemnymi plamami
płócien umieszczonych wysoko pod samym belkowa-
niem, wreszcie trzecia najwyższa strefa tamburu
II. 7. Kaplica Sw. Krzyża. Figura króla Salomona —
proroka. (Fot. S. Butrym)
33