Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (24.1962)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

tamen eandem ecclesiam cum mul-
tis suis possessionibus a scisma-
ticis repperrimus occupatam.”
Z braku dotąd kryteriów archeo-
logicznych, czas budowy rotundy
św. Mikołaja trzeba narazie okreś-
lić dość odległymi datami; jako
terminus a quo musi się przyjąć
poł. w. XII, a terminus ad quem
2. poł. w. XIII. Nic nie stoi na
przeszkodzie w powstaniu takiego
typu architektonicznego i o tym
wątku w latacih 1100—1300 (iden-
tyczny wątek posiada cerkiew św.
Spasa w Spasie koło Starego Sam-
bora, fundowana przez ks. Lwa
ok. 1300). Ściślejsze sprecyzowanie
daty budowy oraz ustalenie osoby
fundatora natrafia jeszcze na za-
sadnicze trudności, bowiem zawo-

dzi dedlukacja oparta o wydarze-
nia natury politycznej i religijnej.
Po wnikliwym przestudiowaniu
historii średniowiecznego Przemyśla
na tle dziejów Rusi Halickiej do-
chodzi się do wniosków bardzo in-
teresujących, lecz zawsze tylko hi-
potetycznych. Każda z propozycji
posiada wiele słabych punktów,
bez względu na to, czy to jest ten-
dencja do łączenia budowli z epi-
zodycznym panowaniem któregoś z
władców węgierskich, lub polskich,
czy z którymś z książąt ruskich,
czy wreszcie z kolonistami z za-
chodu. Trzeba przede wszystkim
pamiętać, że rotunda św. Mikoła-
ja nie była importem na terenie
Przemyśla, lecz miała już swój
wzór w starszej rotundzie zamko-

wej P.W.N.M.P. (?) położonej nie-
spełna trzysta metrów na pn.-
zach. i źe tego typu świątynie
znajdowały się na Rusi Halickiej,
w kraju, który nota bene przez
cały okres swego istnienia zosta-
wał pod przemożnym urokiem
sztuki łacińskiej. Nie ulega wąt-
pliwości, że w kształtowaniu się
form artystycznych oraz w rozwo-
ju rzemiosła budowlanego na tym
terenie niepoślednia rola przypa-
dła też Małopolsce.
Niestety, powyższa problematy-
ka, bardzo pasjonująca, wychodzi
daleko poza ramy streszczenia i na
tym wypada zakończyć tymczasowe
doniesienie z badań nad rotundą
św. Michała w Przemyślu.

ZBIGNIEW CIEKLIŃSKI

KOLEGIATA W WIELUNIU I JEJ ZNISZCZENIE

(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Łódzkiego

w dniu 21.IV. 1961 r.)


II. 1. Wieluń, nieistniejący kościół
pokolegiacki, stan z r. 1932. (Fot.
B. Sledziewski)

Liczne i interesujące budowle
zabytkowe Wielunia wyszły na
ogół obronną ręką z katastrofy,
jaka spotkała miasto z początkiem
września 1939 r. Tragicznym wy-
jątkiem jest tu tylko kościół far-
ny pod wezwaniem Nawiedzenia

P. Marii pochodzący z końca XITI
wieku, który spalony w czasie dzia-
łań wojennych został następnie
całkowicie rozebrany przez oku-
panta w latach 1949—41. Fakt
barbarzyńskiej zagłady jednego z
najcenniejszych pomników kultury
na terenie województwa łódzkie-
go nie był bynajmniej czymś od-
osobnionym, lecz stanowił ogniwo
zaplanowanej na wielką skale
akcji, mającej na celu zniszcze-
nie naszej kultury narodowej.
Kościół farny pokolegiacki był
niewątpliwie najstarszym zabytkiem
Wielunia i zawdzięczał swe pow-
stanie księciu Władysławowi Odo-
niczowi, założycielowi miasta, któ-
ry tu następnie przenosi siedzi-
bę kasztelanii z sąsiedniej Rudy.
W roku 1'420 z inicjatywy arcybi-
skupa gnieźnieńskiego Mikołaja
Trąby otrzymuje kościół tytuł ko-
legiaty w miejsce zniesionej ko-
legiaty w Rudzie. Charakter ko-
legiaty zachował kościół do roku
1824, kiedy to na mocy rozporzą-
dzenia rządowego została kolegia-
ta skasowana obok szeregu in-
nych.
Kościół pomimo licznych poża-
rów i przebudów zachował do
końca swego istnienia swój su-
rowy wczesnogotycki charakter,
choć wiele z jego pierwotnych
elementów czekało na wydobycie

spod licznych późniejszych na-
warstwień. Posiadał układ bazyli-
kowy o założeniu wydłużonego
prostokąta z prezbiterium zamknię-
tym pięciobocznie. Na fasadzie za-
chodniej kościoła od strony Ryn-

ii. 2. Wieluń, nieistniejący kościół
pokolegiacki, nawa pd., stan z r.
1932 (Fot. B. Sledziewski)


225